Jacyntho L. Brandão et al. Helleniká - arquivo único.pdf | ...

January 22, 2017 | Author: Anonymous | Category: Documents
Share Embed


Short Description

ΠΡΟΦΗΤΗΣ - radical: προφητ- προφητεύω O sufixo -εύω forma verbos a partir de profetizar substantivos. προφητεία O sufixo...

Description

: E

Λ

Λ

} I ntrodução

Η

N

ao

I

K

A

G rego A ntigo

Jacyntho U nç B randão M aria O lívia

de

Q

uadros

S araiva

C elina Figueiredo Lage

2a edição re\ ista

EDITORA

-

ufmg )

Este έ um método moderno de grego

antigo.

Sua proposta

é

concentrar o estudo de uma lingua clássica no trabalho, desde o inicio, com os originais. Assim, rompe ele com o viés tradicional de que antes se

tenha

de

a p re n d e r

um

sem-número de regras gramaticais para só e n tá o e x p e rim e n ta r os textos. Se o objetivo de estudar grego é a leitura dos autores antigos, é desta que tudo mais decorre e o que.se visa é to rn a r o estudante capaz de, num prazo mínimo, enfrentar as dificuldades de d ife re n te s obras. O

curso 6 planejado para um

período de quatro semestres, em que os te x to s e as e xplicações de

ordem

sucedem

lingülstica numa

se

gradaçSo

cuidadosam ente

dosada.

No

princípio, a koiné, com trechos dos Evangelhos. Em seguida, o ático de Esopo e Luciano, sem deixar lado Xenofonte, Sófocles, Platão e Aristóteles. Os poetas arcaicos comparecem

com

Heslodo,

H o m e ro e Safo. A o lado de outros autores, algumas amostras de textos conservadas

raros, nos

como

cartas

papiros

de

Oxirrinco e fragmentos de poemas órficos e de musicistas gregos. Os gêneros abarcam,

em prosa e

verso, fábula, diálogo, tragédia, comédia, história, biografia, sátira, epopéia. Os temas e imagens dáo conta de diferentes aspectos da vida, da cultura e da mentalidade grega.

Ε

Λ

Λ

Η

Introdução

ao

Ν

Ι

Κ

Α

G rego A ntigo

Saraiva

B elo H orizonte Editora UFMG

2009

2005, Jacyntho Lins Brandão, Mara Olival de Quadros Saraiva e Celina Fij',ueiredo L,i; e Θ 2005, Cd tora UFMG Este IKro ou parte dele não pode ser reproduz do por qualquer meio sem autor zaçio escrita do Editor.

Brandão, Jacyntho Lins B817e

Helleniká: introdução ao grego antigo/ Jacyntho Uns Brandão, Mana Olívia de Q uadros Saraiva, Celina Figueiredo Lago 2, ed. Belo Horizonte: Editora UFMG, 2009. (Aprender Instrumental) 6 5 1 p. :ii. Inclui referências. ISBN: 978-85-709 1-752-7 I . Língua grega Estudo e ensino. Quadros. II. Lage, Celina Figueiredo.

I. Saraiva, Maria Olívia de III.Título. CDD: 980.7 CDU: 8 1 1.19

Ficha cala)of;ráíicn elaborada pela CCQC - Central de Contrale de Qualidade da Catalo ição da Biblioteca Universitária da UFMG EDITORAÇÃO DE TEXTO: Ana Maria de Moraes PROJETO GRÁFICO: Escritório de Design - Lúcia Nemer e Guifi Seara CAPA; Maria Olívia de Quadros Saraiva REVISÃO DE PROVAS: Ana Maria de Moraes e Marn Olívia de Quadros Saraiva PRODUÇÃO GRÁFICA:Warren M. Santos FORMATAÇÃO: Eduardo Ferreira EDITORA UFMG Av. Antônio Carlos. 6.627 - Ala direita da Biblioteca Central Campus Pampulha - 31270-901 - Belo Ftorizonle/MG TeL:+55 31 3409-4650 Fax: +55 313409-4768 www.editora.ufmg.br - [email protected]

te u ro

Para o Bernardo υ ιό ς τε κ α ι μ α θ ητή ς

r

AGRADECIMENTOS Ao Conselho Nacional de Desenvolvimento Cientifico e Tecno­ lógico (CNPq) e à Faculdade de Letras da UFMG devo o terem propiciado as condições adequadas para o desenvolvimento deste trabalho. Por auxílios de natureza diversa concedidos à equipe como um todo, cumpre agradecer ainda à Alexander S. Onassis Public Benefit Foundation, à American School of Classic Studies at Athens, ao Ministério da Cultura da Grécia, à Livraria Apostolado da Imprensa e à Fundação João Jacinto Magalhães, da Universidade de Aveiro, Portugal.

L

S umári o

A presentação

17

P rimeira Parte Primeira lição: Ιω ά ν ν η ς και οι ΊουάαΤοι (João)..................................

23

Letras 25 - Vogais 25 - Consoantes: B, (3 - Γ, y - Δ, S - Z. ζ - K. κ - \ , λ - M. μ - N. v - Π. π - P. p - Σ. σ. ς - T. τ - Φ, φ - X, χ 26 - Espíritos 28 - Acentos 29 - Pontos

31 - Pronomes 33 - Verbos: presente do indicativo do verbo d p i

(ser/estar) 33 - Presente do indicativo dos verbos terminados em -ω 33 - Uso do oúk

Ιού (advérbio de negação) 34 - Leituras complementares: Σωκράτης

35

- Ό μηρος 37 - As palavras: derivação 39

Segunda lição: Έ ν αρχή (João)................................................................ 42 Letra: Θ, 0 4 3 -A rtig o 44 - Dedinação: casos 44 - Nominativo: sujeito e predicativo do sujeito

45 - Genitivo: adjunto adnominal

45 - Datívo: locativo, regido pela

preposição Lv / acusativo: regido pelas preposições κατά e πρός 45 - Declinações: nomes temáticos: primeira declmaçáo (femininos em -a e -η) / segunda dedinação (masculinos) / nomes atemáticos: terceira dedinação (neutro:



φως)

46 - A

dedinação dos artigos (mascul nos, femininos e neutros) no singular 48 - Verbos: pretérito imperfeito do indicativo do verbo d p i (ser/estar/haver/existir)

49 - Os sentidos do verbo είμί

50 - Analise sintática: frases nominais

palavras SI - Leitura complementar: Ή Α ρ χ ή

50 - Ordem das

52 - As palavras derivação 5 3 -

Leiuira complementar Ί I 'Ελλάς 58

Terceira lição: Ή μαρτυρία του Ί ω ά ν ν ο υ (João)................................ 60 Letra: Ξ, ç 6 1 - Dedinação: casos' acusativo como objeto direto 63 - Acusativo de relação 64 - Datívo de posse 65 - Dedinação dos nomes: nomes masculinos e femininos 65 - Nomes neutros 66 - Verbos: aspectos: oposição entre durativo e nâodurativo 69 - Aonsto e presente do indicativo 70 - Adjetivos 72 - Função predicativa 73 - Função atributíva 74 - Construções sem artigo definido 74 - Pronomes (αύτóçl αυτή/ αυτό) 76 - Demonstrativos (αυτός e εκείνος) έν, παρά, εις, ό ια,

κατά, π ερ ί)

76 - Preposições (πρός,

78 - Leituras complementares:

Ό θείος

Άλέςανάρος 80 - Ό κοσμος ό ελληνικός 81 - Estudo dirigido 82

Quarta lição: Ή μαρτυρία του Ίωάννου β ' (João).............................. 85 Ο alfabeto grego na ordem corrente 86 - Léxico: como consultar o dicionário 87 - Dedinação do pronome interrogativo τίς

88 - Verbos: presente e aoristo 2 dos

verbos em -ομαι 89 - Particípio: dedinação dos particípios (os três gêneros): λέγω e

έρχομαι 90 - Acentos (leis de limitação) 93 - Pronomes: dedinação dos pronomes pessoais

dedinação dos pronomes demonstrativos ούτος, αύτη e τούτο

94 -

S ntaxe: neutro plural com idéia de coletivo 95 - Leitura complementar: Όρφεΰς και oi Ο ρρκιοι 98

Quinta lição: Ή μαρτυρία του Ίωάννου y ' (João)............................ Pronomes: dedinação dos pronomes relativos

99

100 - Verbos: perfeito / aspecto

resultativo / oposição entre os 3 aspectos verbais: durativo (presente e imperfeito), pontual (aoristo), resultativo (perfeito e mais-que-perfeito) / morfologia do perfeito I perfeito 2 10 1 - Verbos: participio - funções do particípio: I ) adjetiva; 2) substantiva; 3) adverbial 106 - Léxico: prefixos verbais 109 - Leitura complementar: Ό ττοιμήν ό καλός 110 - Jogo: "Ορισμα έστιν ό ουρανός I I I

Sexta lição: Ο ι πρώτοι μαθηταί ( Ιη σ ο ύ ς και οι μαθηταί) (João). . 1 1 3 Casos: vocativo - dedinação do vocativo (nomes temáticos e atemáticos) 115 - Dativo como complemento verbal indireto (objeto indireto) / usos do dativo (locativo, posse, complemento verbal indireto) masculinas

I 16 - Primeira dedinação: palavras

I 17 - Verbos: verbos contratos / presente dos verbos terminados em

-ω e em -ομαι / regras de contração / formas não contratas e contratas dos verbos I 19 - Verbos: aoristo / como se forma o aoristo I / aumento temporal - regra geral de alongamento 120 - Verbos: imperativo 123 - Verbos: vozes ativa, média e passiva 123 - Numerais 126 - Sintaxe: regência verbal 128 - Sintaxe: acusativo de duração 129 - Leitura complementar: Α θ η ν ώ ν Άκρόττολις 130 - Jogo: "Ορισμα έστιν ο ουρανός I 32

Sétima lição: Tò εύαγγέλιον το κατά Ίω ά ννη ν (João)........................135 Fonemas: ο sistema das odusivas (não vozeadas, vozeadas e aspiradas)

138 - As

3 declinações - sistematização: primeira dedinação / segunda dedinação / terceira dedinação: paradigma dos nomes de tema em oclusiva e em -p sincopado

140 -

Verbos: subjuntivo / morfologia do subjuntivo dos verbos em -ω, nas três vozes subjuntivo do verbo ι ιμ ί

144 - Verbos: infinitivo / morfologia do infinitivo 146 -

Partículas 147 - Leitura complementar: Πάντα π ίν α (Anacreonte) 150 - Métrica 151 -Jogo: "Ο ρισμα έσ τιν ό ουρανός 152

Oitava lição: Ιω ά ν ν η ς και οι ιε ρ ό ς (João)........................................

156

Verbos: conjugação do presente e do aoristo (modos indicativo, subjuntivo, imperativo, infinitivo, participio; vozes ativa, média e passiva) complementar:

159 - Leitura

"Υμνος ciç Μούσαν (Mesomedes de Creta) 165 - Métrica 166

- Léxico: prefixos 1 6 8 -Jogo 169

Nona lição: Oí πρώτοι μαθηταί (João)....................................................171 Verbos: perfeito / verbos compostos

174 - Sintaxe: expressões de tempo

178 -

Divisão do ano 180 - Poema de Álcman 180 - Partículas 18 1 - Brincadeira: sobre as

musas (m:pí μουσών) 182 - Leitura complementar: I Icpi γέροντας

184 - Léxico:

prefixos 185 - Revisão: A. Generalidades / B. A primeira declinação / C. Os nomes femininos da primeira declinação / D. Os nomes masculinos da primeira declinação / E. A segunda declinação / F. Os nomes masculinos e femininos da segunda declinação / G. Os nomes neutros da segunda declinação 186

Décima lição: Ιη σ ο ύ ς και Ναθαναήλ (João)..........................................192 Verbos: futuro / formação do futuro dos verbos regulares (indicativo, infinitivo, particípio; vozes ativa, média e passiva) / futuro 2 / formas supletivas de aoristo. perfeito e futuro 193 - Sintaxe: oração subordinada com infinitivo 196 - Exemplos de inscrições gregas 199 - Leitura complementar: liiç 'Έρωτα 202 - Revisão: A. A terceira declinação / B. Os nomes masculinos e femininos / C. Os nomes neutros / D. Os nomes em -p- sincopado 205

Décima primeira lição: Ιω ά ν ν η ς και Ιη σ ο ύ ς (João).......................... 209 Verbos: imperfeito (modo indicativo; vozes ativa, média e passiva) 2 11 - Curiosidade: a gramática de João Jacinto de Magalhães 213 - Leitura complementar: Eic κιθάραν 217 - Sobre música grega: Ί Ι λύρα / Ό βάρβιτος / Ή κιθάρα 219 - Revisão: I. Generalidades / II. A categoria de aspecto / III. As desinéncias de número e pessoa / IV. Os tempos do indicativo / V. O modo subjuntivo (ou conjuntivo) / VI. O modo imperativo / VII. O modo infinitivo / VIII. O particípio / IX. A economia do sistema

222

S egunda P arte Décima segunda lição: ’Έλαφος και λέων (Esopo).......................... Acentuação: um pouco de história da língua / I. Os sinais de acentuação

2. O

sistema de acentuação / os tres tons / a lei das tròs sílabas / leis de limitação

regras

241

de acentuação 242 - Sintaxe: sintagmas / oração simples / período composto por subordinação / período composto por coordenação 248 - Leitura complementar Ί : κ τοΰ τόαγγκλίου του κατ' Ίω ά ν ν η ν 255 - Poema- Π ς Δ ιόνυσον (Anacreonte) 261

Décima terceira lição: Βάτραχος και άλώττης (Esopo)........................ 263 Acentuação: I . Os prodíticos 2. Os enclíticos 264 - Análise sintát ca do texto da lição 267 - Leitura complementar: Προφήτης í v τή ϊδ ια πάτριοι τιμή ν ούκ ι'χι ι (João) 271 - Poema: Γις τό άφθονος ζ η ν (Anacreonte) 276

Décima quarta lição: Ζεύς και οφις (Esopo).......................................... 277 Terceira declinação: I. Nominativo: l. l Nominativo singular em -ς / plural em -ις; 1.2 Nominativo singular em 0 / plural em -i:ç; 1.3 Nominativo singular em - 0 / plural em -a; / 2. Vocat vo / 3. Acusativo / 4. Genitivo / 5. Dativo 278 - Análise sintát ca do

texto da lição 286 - Letura complementar: ΙΙροψήτης :'v τη ίδ ια πάτριοι τιμήν ούκ

χι ι (Mateus) 290 - Poema: Ιϋς ί:αυτόν (Anacreonte) 293

Décima quinta lição: Μ υϊα (Esopo)........................................................ Agente da passiva

295 - Análise sintática do texto da lição

294

296 - Leitura

complementar: ΙΙροψήτης ; v τή 'ίδια πάτριοι τιμήν ούκ Γχι:ι (Lucas) 300 Poema Γ ι ς αυτόν (Anacreonte) 304

Décima sexta lição. ’ Αστρολόγος (Esopo)............................................ Prime ra e segunda declinações: nomes contratos

306

307 - Particípio: I. particípios

substantvos. ad|etvos e adverbiais, 2. Particípio adverbial absoluto (genicvo absoluto) 308 - Le tura complementar I Ιροοήτης έv τή ίδ ια πάτριοι τιμήν ούκ χι ι (Marcos) 3 14 - Poema. I ϊς κόρην 319

Décima sétima lição: ' Ελαφος και άμπελος (Esopo)..........................

321

Análise sintática do texto da I ção 323 - Prefixos verbais e preposições· usos das preposições sentidos e regenca 326 - Leitura complementar Παύλος cv ταϊς Ά Ο ή ν α ις (Atos dos apóstolos)

335 - Poema- Εις αναγνώστην i.vòç βιβλίου

(Calímaco) 339

Décima oitava lição. Κόων και άλεκτρυών καί αλώττης (Esopo) . . .

341

Particípio 343 - Prefixos verbais e preposições 344 - Letura complementar: II p i αγάπης (Paulo) 352 - Poema: Ι ίς παΐδα (Anacreonte) 355

Décima nona lição: Γυνή και όρνις (Esopo) . . . .

....................

356

Numerais 357 - Modo optativo 361 - Le tura complementar:'1 \ αρχή (Septuaginto) 365 - Poema: Ουρανού και γαίας φ ω ς (Esquilo) 372

Vigésima lição: Σεικίλου ίττιτάφιος (Sicilo)..........................................

373

Verbos: conjugação do presente e do imperfeito dos verbos atemàticos (τίΟημι, δίδωμι; ίσ τημι; ψημί) 374 - Leitura complementar: Αίσμα άσματιιν 377

T erceira Parte Vigésima primeira lição: ’Ό νειρος ή άλεκτρυών (Luciano).............. Adjetivos: um pouco de história da língua / morfologia dos adjet vos / comparativos e superlativos / sintaxe do comparatvo / sintaxe do superlativo

390 - Leitura

complementar: I Irp i παιδί ίας (João Fstobeu) 397 - Verbos: o sistema do presente I um pouco de história da língua / verbos temáticos e atemàticos / vozes, modos e tempos 397 - Sintaxe: objeto direto interno 402 - Leitura complementar: Π ιρ ί παιδείας (Xenofonte) 402

383

Vigésima segunda lição: Ά λ ε κ τ ρ υ ώ ν φιλοσοψος (Luciano)...................

404

Verbos: o sistema do presente dos verbos atemáticos / um pouco de história da língua 407 - O verbo ι ip í (raiz: . σ ) / o verbo φημι (raiz: ψα-)

410 - Leitura

complementar í l t p i φιλοσοφίας (Aristóteles) 412 - Sintaxe, a aposiçao 413 Leitura complementar: Πί pi φιλοσοφίας (Aristóteles) 415 - Sintaxe: o particípio predicat vo do su|e.to 4 15 - Leitura complementar: Πι p i φιλοσοφίας (Aristóteles) 418 - Sintaxe: as orações completivas (ou substantivas): I. Orações completivas com οτι/ώς ou partcípio; 2. Orações completivas com οτι/ώς ou infnitivo; 3 Orações completivas com infinitivo 420 - Leitura complementar: Πι p i φιλοσοφία. (Aristóteles) 425

Vigésima terceira lição: A í του Μικύλλου μεταμορφόσεις (Luciano) . 427 Verbos: futuro: oposição entre aspecto não resultativo e aspecto resultativo / um pouco de história da língua / morfologia: paradigma do futuro / futuros segundos / futuro do verbo ι.ίμί / o verbo είμι / o particípio futuro 433 - Leitura complementar: Τι'ττις και μύρμηκι ς (Esopo) 441 - Partículas: I . Justapositivas; 2. Intensivas; 3. Restritivas; 4. Continuativas; 5. Interrogativas; 6. Consecutivas

7. Explicativas;

8. Adversativas 442 - Jogo 445 - Leitura complementar: Τι'ττις καί μόρμηκες (Bábrio) 447

Vigésima quarta lição: Tà εν Ί λ ί ω .......................................................

450

Verbos: o sistema do perfeito / um pouco de história da língua / o redobro / as desinências sufixais de perfeito / o mais-que-perfeito / o futuro perfe to / con|ugação dos verbos regulares no sistema do perfeito

454 - Le tura complementar: Περί

Ό μη ρο υ (Plutarco) 460 - A conjugação do verbo οΤδα 461 - Leitura complementar: Περί Ό μηρου (Plutarco) 462 - Adverb os 463 - Leitura complementar: Ό μηρος καί Λουκιανός (Luciano) 467

Vigésima quinta lição: Tà Πυθαγόρου (Luciano).................................... 468 Verbos: aoristo: a oposição aspectual / classes de a orsto / aoristos primeiros ou sigmáticos / um pouco de história da língua / alterações fonéticas 475 - Le turas complementares: Δόςαι περί πυθαγόρου - περ (Porfírio) 481 - Πί ρί

του Πυθαγόρου διδασκαλίας

των ΠυΟαγομιστύν (Jâmblico)

482 - Verbos: aoristo:

aoristos segundos ou aoristos radicais: aoristos radcais atemáticos / aonstos radicais temáticos / aorstos ntransitivos em ην/-0ην 483 - Leitura complementar Δόςαι π ιρ ί Πυθαγόρου - Περί της μι τεμψυχώσεως (Porf.no)

485 - Con|unções:

completivas / fina s / causais / consecutivas I condicionais / concessivas / têmporas 486 - Leituras complementares: Δόςαι περί Πυθαγόρου - Περί του φιλοσόφου βίου (Diógenes Laércio) 489 - Περί της του αριθμού φόσιως (Aécio) 490

Vigésima sexta lição: Ά νδ ρ ο ς τε καί γυναικός βίος (Luciano)........ 492 Verbos: presente- prefixos e sufixos formadores do presente

presentes com

redobro / presentes em nasal / presentes em -σκ-/-ισκ- / presentes em -y‘ -ly°- I presentes em -ι όω

496 - Leitura complementar: Θήλυ καί αρρι v (Xenofonte)

501 - Adjetivos, comparai vo de infenordade

503 - Leitura complementar Π φ ι

των ’ Αμαζόνων (Diodoro Sículo) 504 - Sintaxe das orações adjetivas 506 - Le tura complementar: I- ίς γυναίκας (Anacreonte) 507

Vigésima sétima lição: Oí πολλοί βίο ι (Luciano)..................................

510

Dedinações: o dual 512 - Leituras complementares: I Icpi Κράτητος A (Dógenes Laércio) 513 - 15 (Eudóxio) I I

514 - Leitura complementar: Ilc p i Ίπ π α ρ χία ς

(Diógenes Laercio) 515 - Leituras complementares: Περί Διογένους - A (Suida) / 13 (Epicteto) / I

Δ (Diógenes Laércio)

516 - Leituras complementares: I Irp i

Διογι'νους - 1- / Z / 11 / Θ (Diógenes Laércio) 5 19 - Leituras complementares· I Icpi Διογένους - 1 / K / Λ (Diógenes Laércio) 5 2 1

Vigésima oitava lição: Έ πιστολαί . . . . Προς

..........................................

“ 1 λληνας (Taciano) / ΌΛυσσεΰς Καλυψοι

Α π ο λ λ ω ν ία Ιο ύ λ ιο ς

522

(Luciano) / Δ ημητριο και

(Papiro de O xirrinco 3819) / Θέων

Ά μ μ ω ν ίω (Papiro

de O xirrinco 2980) / ΚολλοόΟω ΙΙαρΐτ (Papiro de O xirrinco 3818) /

Ακυλας

Σαραπιώ νι (Papiro de O xirrinco 3069) / Χριστιανή Ε πισ τολή (Papiro de Oxirrinco 3149) 522 - Sintaxe: neutralizações 533

Vigésima nona lição: Διασυρμός των Ε λ λ η ν ικ ώ ν φιλοσόφων (Hérmias, ο filósofo).................................................................................. 536 Q uarta Parte Trigésima lição: Θεογονία (Hesíodo)...................................................... O dialeto épico

566 - O metro épico

565

568 - Leitura complementar Θ εογονία

(Apolodoro) 569 - Sintaxe: os principais usos e sentidos dos casos 569 - Leitura complementar: Ό ρ ψ ική θεογονία (Atenágoras) 572

Trigésima primeira lição: ΓαΤάς τε και ΟύρανοΟ παΤδες (H esíodo).. .573 Sobre a linguagem usada nos poemas de Homero e Hesíodo 574 - Leitura complementar: Φερεκόόου θεογονία - A (Diógenes Laercio) / 13 (Damáscio) 575 - Sintaxe: os usos do genitivo: complemento nominal; genitivo de posse; genitivo partitivo; complemento do superlativo; complemento de tempo (data) indeterminado; complemento de tempo (data) determinado (c/ prep.); origem ou distância no espaço (c/ prep.); origem ou distância no tempo (c/ prep.); origem ou procedência (c/ prep.); agente da passiva (c/ prep.); complemento do comparativo; genitivo do mot.vo de um sentimento; genitivo da causa da acusação; genitivo exclamativo; complemento de adjetivos; complemento de verbos; complemento de verbos de sensação; su|eito de oração participial; sujeito da oração em genitivo absoluto 576 - Leitura complementar: 'Ο ρ νίθ ω ν Ο ιογονία (Aristófanes) 578 - Sintaxe: os usos do dat vo: objeco indireto (dativus dandi); dativo de interesse na ação; dativo de posse; complemento de agente de um verbo no perfeito ou mais-que-perfeito; complemento de agente de um

adjetivo em -τι ος; locat vo; locat vo espacial (c/ prep.)·. locativo temporal; locativo temporal (c/ prep.); instrumental; associatvo (dativo de companhia); complemento de verbos; dativo absoluto 579 - Letura complementar Οκι ανος πάντων γι νεσις 580

Trigésima segunda lição: Κρόνου δόλος (Hesíodo)................................ 581 Leitura complementar

II επίΟεσις τω Ούρανω (Apolodoro)

583 - Sintaxe1

emprego do presente e do imperfeito 584 - Leitura complementar: Ό χημισμός Γαίας τε καί Ουρανού (Euripídes) 585 - Sintaxe emprego do aoristo

585 -

Leitura complementar Tcò δυο ’ Λψροδι τα (Platão) 586 - Verbos: o dual 587 - Sintaxe: emprego do perfeito

588 - Leitura complementar: ' I I τού

Ό ρψ ιω .

θεογονία (Apolônio de Rodes) 589

Trigésima terceira lição: Κρόνου τταΐδες (Hesíodo)................................590 Leitura complementar Ί ρ μ η ν υ α των μυ()ιι\ (Salústo) 591 - Sintaxe: emprego do modo imperativo 592 - Leitura complementar: Ί ρμηνεία των μύθων (Salústio) 593 - Sintaxe: emprego do modo optativo 594 - Leitura complementar: Ό

των

άνθρωπον χρόνος (Mimnermo) 594

Trigésima quarta lição: Διάς γένεσις (Hesíodo).................................... 596 Le tura complementar I Ιερί μύθων (Platão) 598 - Adjetivo verbal 599 - Leitura complementar: Περί μυΟοποιών (Platão)

600 - Adjetivo verbal

601 - Leitura

complementar: 1Icpi καλών μύθων (Platão) 602

Trigésima quinta lição: Διάς νίκη (Hesíodo).......................................... 604 Leituras complementares: Περί

ποιητώ ν

λόγων

(Platão) 608 - Περί

Διος

(Orphicorum fragmenta) 609

Trigésima sexta lição: "Ομηρος και Μουσαι ( Ίλ ιά ς A ) ......................610 'Ο δύσσεια A

611 - Ίλ ιά ς Β

612 - Leitura complementar: 'Ηροδότου π, p i

Ό μηρου (Heródoto) 613 - Leitura complementar Η ρακλείτου λόγοι (Fragmentos de Herádito) 6 14

Trigésima sétima lição: ’ Αχιλληος σάκους ττοίησις (H o m e ro ).......... 616 Leitura complementar: ΙΙλάτωνος περί ποιητών λιλ,εως (Platão) 620

Trigésima oitava lição: Χρυσής και Αγαμέμνων (Homero)................ 623 Leitura complementar: ΙΙλάτω ν

Ό μηρου μεταφραστής (Platão)

625 - Leitura

complementar: Σωκράτης π οιητικός (Diógenes Laércio) 630

Trigésima nona lição: Ή λεκτρα καί Ό ρέστης (Sófocles).................... 631 Leitura complementar: Περί πο ιη τική ς (Aristóteles) 635

Quadragésima lição: Σαπφους μέλη - ’ Πς Ά φροδίτας (Safo). . . . . . . Sobre a linguagem do texto

640 - Κάλλιστον κ η ν ' οττω τις , ραται

638

642 -

Φ αίνεται μοι κηνος ίσος ΟεοΤσιν 642 - Νυκτερινόν μέλος 6 4 4 - Ί ·ς ΐρ ι,ιτα / ’ Ι-ττιΟαλάμιος ώδή /'Ί-ρο ς γλυκυπικρος / Νυκτερινόν μι λος 645

Q uadro de V erbos que A presentam Fo rm as S upletivas ........

647

Í n d ic e d o s T e m a s G r a m a t ic a is ....................................................649

A

presentação

Este livro traz uma introdução ao grego antigo que você poderá seguir sozinho ou, de preferência, com a ajuda de um professor. O objetivo é capacitá-lo para começar a enfrentar os desafios dos textos gregos. Cada lição é aberta com um texto original, a partir do qual se dão as explicações gramaticais e os exercícios que visam a sua memorização. Os fatos gramaticais são recorrentes, isto é, depois de sua primeira apresentação, voltam a aparecer em outras lições, de modo que você poderá ir memorizando pouco a pouco a morfologia, a sintaxe e os usos de palavras e expressões. Ao terminar o livro, você terá um bom domínio da gramática, o que o capacitará a ler textos mais complexos, com a ajuda de um dicionário. N o fundo, o mais difícil no grego antigo é o vocabulário. É que se trata de uma língua cuja história se estende de Homero, no século VIII a.C., ao século V de nossa era. São, portanto, em torno de mil e trezentos anos, durante os quais, naturalmente, houve mudanças lingüísticas importantes. Além disso, como qualquer língua, o grego apresenta vários dialetos (o micênico, por exemplo, conservado nas tabuinhas descobertas em Pilo, Cnosso e outros locais, data dos séculos XIII-XI a.C. e se escreve num alfabeto diferente). Nosso objetivo é aprender os fatos básicos do ático: o dialeto literário de Atenas, no V século a.C., em que escreveram Platão, Xenofonte, Sófocles, Esquilo, Eurípides e outros escritores importantes, tendo-se tornado o modelo de língua literária para os séculos seguintes. Nas primeiras lições,vamos trabalhar textos da chamada koiné (κοινή), isto é: língua comum.Trata-se de uma modalidade de grego cujo ponto de partida é o ático, usada correntemente como língua de comunicação em todo Mediterrâneo nos últimos séculos antes de Cristo e nos primeiros séculos da era cristã (como hoje se utiliza o inglês como língua de comu­ nicação internacional). Foi justamente por tratar-se de uma língua muito difundida que os primeiros autores cristãos escreveram preferentemente em grego.Você vai começar sua aprendizagem através de trechos do Evan­ gelho de João, cujo vocabulário é facilmente dominável e cuja sintaxe não apresenta dificuldades.

Nas segunda e terceira partes, para estudar o grego ático, vamos ler, respectivamente, algumas fábulas de Esopo e trechos do diálogo 0 galo ou o sonho de Luciano. O texto de referência da última parte é a Teogonia de Hesíodo, através do qual você conhecerá também um pouco de outras formas dialetais além do ático. Entremeados a esses autores que norteiam a organização da seqüência das lições, você encontrará ainda, como leituras complementares, poemas e trechos em prosa de vários outros escritores, como os demais evangelistas, Sâo Paulo, Anacreonte, Aristóteles, Xenofonte, Platão, Diógenes Laércio, Apolodoro, Hérmias, Atenágoras, D iodoro Sículo, Esquilo, Aristófanes, Euripides, Heráclito, Sófocles, Safo e, naturalmente, Homero. Uma amostra pequena, é verdade, do que nos foi legado pelos gregos. Entretanto, um bom ponto de partida para que, terminada sua iniciação, você possa, por si mesmo, tanto ler, quanto —

o que é mais importante —

escolher sua

biblioteca grega. Encha-se de ámmo e comece já! Quando tudo lhe parecer muito difícil, lembre-se do antigo provérbio que nos foi transmitido por Platão: χαλεπά τά καλα — as coisas belas são difíceis! * * * Este método começou a ser escrito em 1993, contando-se já mais de dez anos em que vem sendo experimentado, corrigido e melhorado. A colaboração, direta ou indireta, de várias pessoas foi importante para a forma que ele adquiriu. Em especial, a de meus colegas da Universidade Federal de Minas Gerais, Tereza Virgínia Ribeiro Barbosa (de quem partiu a idéia de começar pela koiné), Teodoro Rennó Assunção (que insistiu na necessidade de que, além de textos e exercícios, o livro contivesse também alguma explicação gramatical), Antônio Orlando Dourado Lopes e Olimar Flores Júnior. Testaram-no ainda, na Universidade Federal de O u ro Preto, Pedro Ipiranga Júnior e Júlio César Vitorino; nos cursos de extensão da Faculdade de Letras da UFMG, usaram-no também, dentre outros, Andreza Júnia Fer­ reira e Bernardo Guadalupe dos Santos Lins Brandão, estes dois últimos com a vantagem de terem, ao mesmo tempo, aprendido e ensinado grego através dele. De todos partiram sugestões valiosas.

18

Por seu envolvimento com o projeto, Maria Olívia de Quadros Saraiva tornou-se co-autora, não só testando o método nos cursos que ministrou na UFMG e na UFOP, como responsabilizando-se por inumeios aspectos da empreitada, em suas diferentes fases, sempre com entusiasmo. Sem seu empenho os rascunhos não teriam adquirido a forma de livro com que agora se oferecem ao leitor. O mesmo aconteceu com Celina Figueiredo Lage, que assumiu o encargo de selecionar, com extrema competência, a documentação iconográfica que integra o método. Cumpre registrar a relevância da contribuição de todos aqueles que, no período aludido, estudaram grego na UFMG, chamando nossa atenção, de m odo vivo e direto, para o que pedagogicamente funcionava ou não, estava ou não estava inteligível, era agradável e instigante, ou, pelo contrário, aborrecido. É um privilégio poder contar com alunos assim. Agradeço as correções e alterações sugeridas por Olimar Flores Júnior, incorporadas à presente edição.

J. L B.

19

P r i m e i r a P arte Π Ρ Ω Τ Ο Ν Β ΙΒ Λ ΙΟ Ν

“ N o fim do almoço, Aires deu-lhes uma citação de Hom ero, aliás duas, uma para cada um, dizendo-lhes que o velho poeta os cantara separadamen­ te, Paulo no começo da lliada: Musa, canta a cólera de Aquiles, filho de Peleu, cólera funesta aos gregos, que precipitou à estancia de Plutão tantas almas válidas de heróis, entregues os corpos às aves e aos cães... Pedro estava no começo da Odisséia: Musa, canta aquele herói astuto, que errou por tantos tempos, de­ pois de destruída a santa ilion... Era um modo de definir o caráter de ambos, e nenhum deles levou a mal a aplicação. A o contrário, a citação poética valia p o r um diploma particular. O fato é que ambos sorriam de fé, de aceitação, de agradecimento, sem que achassem uma palavra ou sílaba que desmentissem o adequado dos versos. Que ele, o conselheiro, depois de os citar em prosa nossa, repetiu-os no p ró prio te xto grego e os dous gêmeos sentiram-se ainda mais épicos, tão

certo é que traduções não valem originais O que eles fizeram foi dar um sentido deprimente ao que era aplicavel ao irmão Tem razão, Sr, Conselheiro,

disse Paulo,

Pedro e um velhaco.

E você e um funoso Em grego, menmos em grego e em verso que é m elhor que a nossa língua e a prosa do nosso tem po."

(Machado de Assis. Esou e Jacó)

ΠΡΩΤΟΝ ΔΙΔΑΓΜΑ PRIMEIRA LIÇÃO

Fgura I - Joao Evangelista. Iluminura em pergaminho, século XII. Museu Cristão e Bizantino (B X M II34), Atenas.

A te n ç ã o : se vocè esta estudando sozinho, passe para a pagina 25 e aprenda antes as letras do alfabeto grego

ΙΩ Α Ν Ν Η Σ Κ Α Ι 01 ΙΟ Υ Δ Α ΙΟ Ι

JOÃO E OS JUDEUS

ΙΟ Υ Δ Α ΙΟ Ι Συ τ ίς εΐ;

ΙΩ Α Ν Ν Η Σ Έ γ ω ο ύ κ ε ίμ ί ό χ ρ ισ τ ό ς .

ΙΟ Υ Δ Α ΙΟ Ι Τ ί ο υ ν; συ Η λ ε ία ς ε’ι ;

ΙΩ Α Ν Ν Η Σ Ο υ.

ΙΟ Υ Δ Α ΙΟ Ι Τ ίς εΐ; τ ί λέγ εις π ε ρ ί σ εα υτου;

ΙΩ Α Ν Ν Η Σ Έ γ ώ ε ίμ ι φω νή έν τ ή έρημα).

ΙΟ Υ Δ Α ΙΟ Ι Τ ί ο υ ν β α π τ ίζ ε ις εϊ σύ ο ύ κ εΐ ό χ ρ ισ τό ς ουδέ Η λ ε ία ς ουδέ ό π ρο φ ή της ;

ΙΩ Α Ν Ν Η Σ Έ γ ώ β α π τ ίζ ω έν υ δ α τ ι- μέσος υμώ ν σ τ ή κ ε ι ό β α π τ ίζ ω ν έν π ν ε ύ μ α τ ι. (Κατά Ίωάννην)

24

Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ ΙΚ Η Τ Ε Χ Ν Η

GRAMÁTICA ΓΡΑΜ Μ ΑΤΑ

LETRAS Vamos aprender as letras do alfabeto grego que aparecem no texto desta lição. A pronúncia que adotaremos é, em geral, a estabelecida na época do Renascimento por Erasmo de Roterdam, motivo por que também se chama pronúncia erasmiana. Trata-se de uma pronúncia convencional, já que, na prática, não podemos exatamente saber qual seria a mais usada na Antiguidade, sendo natural supor que houvesse diferenças dialetais. No entanto, a pronúncia erasmiana é a mais difundida hoje em dia e se baseia em critérios razoáveis, a partir de algumas informações colhidas dos antigos gramáticos gregos.

Φ Ω ΝΗΕΝΤΑ

VOGAIS GRAFEMA

VALOR

NOME

A, α

a

alfa

Ε, ε

e breve

e psilon

Η, η

e longo

eta

1, i

i

iota

0, o

o breve

o micron

Ω, ω

o longo

o mega

Y, U

y

y psilon

Atenção I.

Observe que há duas letras que correspondem ao e (ε / η), assim como há duas letras que correspondem ao o (o / ω). E que as vogais gregas têm

2S

diferença de duração, podendo ser longas ou breves (uma vogal longa 6 pronunciada no dobro do tempo de uma vogal breve) Assim

η = εε ω = oo na prática, ao ler em voz alta, você não precisa realizai a duraçao das vogais, mas é importante estar atento para a ocorrência das longas c bi eves na escrita. 2.

O u é pronunciado como o ü do alemão ou o u do francês (coloque a boca na posição adequada para pronunciar um u e fale um i)

3.

O som de u é representado pelo digrafo ou (como acontece também em francês).

4.

Em ditongos, o u tem o som de u (como em português) Assim

5.

αυ

au

ευ

eu

υι

ui

Os demais ditongos pronunciam-se normalmente, como em poi iiiguês

αι

ai

ει

ei

οι

oi

ΣΥΜΦΩΝΑ

CONSOANTES GRAFEMA

VALOR

NOME

B, β

b

beta

r,y

gamnin

δ

g d

ζ, ς

dz

dzeca

Κ, κ

k

kapa

δ,

26

delta

VALOR

NOME

Λ, λ

1

làmbda

Μ, μ

m

my

N, v

n

ny

Π, π

P

P,

P

Γ

pi rô

Q vT>

s

sigma

T, τ

t

tau

Φ, φ

ph

phi

X, x

kh

khi

M

GRAFEMA

Atenção 1.

O sigma minúsculo tem duas formas. A primeira (σ) é usada no principio ou no meio de palavra; a segunda (ς) é usada apenas no final de palavras. Exemplos (leia e copie);

μόνος (sozinho) χ ρ ισ τ ό ς (ungido) 2.

O gamma tem sempre o som gutural, mesmo diante de i ou e: γα (ga), y t (gue), γι (gui), yo (go), yu (guy). Exemplos (leia e copie):

εγώ λέγω (eu digo) σύ λέ γ ε ις (tu dizes) 3.

O sigma tem sempre o som de s (nunca de z). Exemplos (leia e copie):

σεαυτου (de ti mesmo) μέσος (meio) 4.

Para pronunciar as duas consoantes aspiradas (phi e khi), faça o seguinte: coloque o aparelho fonador na posição adequada para pronunciar u m p e um k; em seguida, pronuncie estes dois sons acompanhados de um sopro. Exemplos (leia e copie): φωνή (voz) χριστός

27

Observe: o som do χ corresponde ao do ch em alemão ( machen) e aproxima-se do som do j em espanhol ( mujer). Na prática escolar, ο φ costuma ser pronunciado com o nosso f e ο χ simplesmente com o k.

5.

O iota, em algumas situações, pode ser escrito abaixo do a, do η ou do ω e não se pronuncia (iota subscrito). Exemplos (leia e copie): τ η έ ρ ή μ ω (no deserto)

α δ ε ιν (cantar) Alguns editores, entretanto, preferem grafar sempre o iota adscrito (isto é: escrito normalmente ao lado das demais letras):

τ η ι έρ ή μ ω ι α ιδ ε ιν Seja como for, o iota nunca aparece subscrito quando se grafam as palavras apenas em maiusculas ou quando, mesmo grafando-se as palavras normal­ mente, a letra que o antecede é maiuscula, como acontece quando se trata do início de um nome próprio (nos dois casos, o iota não é pronunciado): ΤΗ Ι ΕΡΗΜ ΩΙ

'Ά ιδ η ς (Hades)

ΠΝΕΥΜ ΑΤΑ

ESPÍRITOS No início de palavras, as vogais são sempre marcadas por um dos dois sinais abaixo, chamados espíritos. O espírito rude indica que a vogal é aspi­ rada; o espírito doce indica que ela não é aspirada. EXEMPLOS

GRAFEMA

NOME

VALOR

<

espírito rude

indica que a vogal é aspirada

ó (o)

-

espírito doce

indica que a vogal não é aspirada

ou (não)

28

(leia e copie)

A te n ç ã o 1.

O sinal de aspiração corresponde ao h em inglês ou alemão, como em home, history; Haus, Hamburg. No português padrão do Brasil, realizamos esse fonema em palavras iniciadas com r, cuja pronúncia deixou de ser vibrante: rio, rua, rota. Leia em voz alta e copie:

Ισ τ ο ρ ία (história) α ρ μ ο ν ία (harmonia) έ λ λ η ν ίζ ε ΐ ν (falar grego, helenizar) ε λ λ η ν ικ ή γ λω σ σ ά (a língua grega) 2.

As palavras iniciadas com p também recebem espírito rude. Leia e copie:

ρ η τ ο ρ ικ ή (retórica) ρ ό δ ιο ς (fácil) ρ ό δ ο ν (rosa) 3.

Nos ditongos, o espírito é grafado acima da segunda vogal. Leia e copie:

ε υ δ α ιμ ο ν ία (felicidade) αύλός (flauta) ο ικ ία (casa) ο ικ ο ν ο μ ία (administração da casa)

ΤΟΝΟΙ ACENTOS Existem três tipos de acento em grego: o agudo, o grave e o circunflexo, como você já pôde observar. As regras de acentuação serão estudadas nas lições seguintes. Por enquanto, guarde apenas esta regra de pronúncia:

A SÍLABA ACENTUADA SE

FOSSE

A

SÍLABA

DEVE SER LIDA COMO TÔNICA

DA

PALAVRA

29

A te n ç ã o I.

Quando sobre uma mesma letra aparece espírito e acento, o espírito colocase antes dos acentos agudo e grave e abaixo do acento circunflexo. Leia e copie:

ε’ίδ ω λο ν (imagem) ε ’ι δο ς (forma) α ίμ α (sangue) 2.

Como os espíritos, os acentos são grafados sobre a segunda vogal dos ditongos. Leia e copie:

μούσα (musa) δ α ίμ ω ν (demônio) α ν δ ρ ε ία (coragem) π νεύ μ α (espírito) 3.

No caso de maiúsculas, os espíritos e acentos grafam-se antes das letras. Leia e copie;

Η λ ε ία ς (Elias) 'Ε λ λ ά ς (Grécia) ’ Ερως (Eros) Α φ ρ ο δ ίτ η (Afrodite) 4.

Quando se usam apenas letras maiúsculas, não se grafam espíritos e acen­ tos. Leia e copie

ΗΛΕΙΑΣ ΕΛΛΑΣ ΕΡΩΣ Α Φ Ρ Ο Δ ΙΤ Η

30

Σ Τ ΙΓ Μ Α Ι

PONTOS São os seguintes os sinais de pontuação em grego: GRAFEMA

VALOR ponto final

. (como em português) (ponto alto)

ponto e vírgula ou dois pontos

; (ponto e vírgula)

ponto de interrogação

, (como em português)

vírgula

ΑΣΚΗΣΕΙΣ EXERCÍCIOS I.

Agora que você já conhece a maioria das letras e outros símbolos

gráficos gregos, vamos treinar sua leitura. Leia as sentenças abaixo em voz alta, tantas vezes quantas forem necessárias para você desenvolver uma leitura corrente (debaixo de cada palavra grega se encontra o seu sentido em português; assim, você pode entender o que está lendo): 1. Συ Tu

τίς quem

ει; és?

2. Έγώ Eu

OÜK não

είμι sou

ó o

χριστό;. ungido.

ouv. então?

συ Tu

r El és

Η λεία ς; Elias?

εΤ; és?

τί O que

3. T í O que 4.

Oò. Não.

5. Τ ίς Quem

λέγεις dizes

περί sobre

σεαυτοΰ; ti mesmo?

31

6. Έγώ Eu

φωνή uma voz

είμι sou

εί βαπτίζεις se batizas ουδέ Η λ ε ία ς nem Elias

7. Τ ί ουν Por que então χριστός ungido

8 .’ Εγώ βαπτίζω Eu batizo ό βαπτίζων εν ο que batiza em 9. Κατά Segundo

έρήμω. deserto.

νv τη no

ΰδατι εν agua; em πνεύματι. espírito.

σύ tu ουδέ nem

μέσος υμών no meio de vós

Ίω άννην. João.

2. ΑΝΑΓΙΓΝΩΣΚΕ ΚΑΙ ΓΡΑΦΕ· LEIA Ε ESCREVA: ό προφ ήτης (ο profeta) ό π ο ιη τ ή ς (ο poeta) ό φιλόσοφος (ο filósofo) ό δ ιδά σκα λος (ο professor) ό ια τρ ό ς (ο medico) 3. ΓΡΑΦΕ· ESCREVA (EM LETRAS MINÚSCULAS):

ΕΓΩ Λ ΕΓΩ · ΙΩ Α Ν Ν Η Σ Ε Σ Τ Ι Ο Π Ρ Ο Φ Η Τ Η Σ Σ Υ ΕΙ Ο Π Ο ΙΗ Τ Η Σ · Υ Μ Ε ΙΣ ΕΣΤΕ Ο Ι Φ ΙΛ Ο Σ Ο Φ Ο Ι' Ε Γ Ω Ε ΙΜ Ι Ο Δ ΙΔ Α Σ Κ Α Λ Ο Σ .

32

ουκ não ό ο

Τ

f

α ο és ο προφήτης; profeta? στήκει está

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ TLXN II ΑΝΤΩΝΥΜΙΑΙ PRONOMES Os pronomes pessoais são os seguintes: εγώ (eu)

συ (tu) ήμεΐς (nós) υ μ είς (vós)

Atenção;

o pronome de terceira pessoa não é usado na κοινή.

ΡΗΜΑΤΑ VERBOS A forma como os verbos são identificados (que é a que aparece nos dicionários) é a da primeira pessoa do singular do presente do indicativo da voz ativa. Assim:

ε ίμ ί (eu sou)

λέγω (eu digo)

Há dois tipos de verbos: 1. os terminados em -μι (como ε ίμ ί) 2. os terminados em -ω (como λέγω)

Aprenda a conjugação do presente de ambos (copie e leia ate memorizar):

ε ίμ ί

λέγω

ει

λέγεις

έ σ τ ί(ν )

λέγ ει

έσμέν

λέγομεν

έστέ

λέγετε

ε ίσ ί( ν )

λ έ γ ο υ σ ι(ν )

n

Observe:

as terceiras pessoas do singular e do plural dos verbos em -μι,

bem como a terceira pessoa do plural dos verbos em -ω podem receber um -v eufônico no final, se a palavra seguinte inicia com vogal: ό Ιω ά ν ν η ς έστ'ι προφήτης, ό Ιω ά ν ν η ς ούκ έ σ τ ιν ό Χ ρ ιστός, ο ι Ι ο υ δ α ίο ι λέγουσι π ε ρ ί του Χ ρ ίσ το υ , ο ι Ιο υ δ α ίο ι λ έ γ ο υ σ ιν εν τ ή έρήμω περ ί του Χ ρ ίσ το υ .

ΑΣΚΗΣΙΣ ΠΛΗΡΟΕ COMPLETE: έγώ

λέγω

είμί

βαπτίζω

συ ό Ιω ά ννη ς ημείς ύμεΐς οί Ιο υ δ α ίο ι

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΟΥ/ΟΥΚ Atenção para os usos das duas formas do advérbio de negação; ou é usado antes de consoantes ou antes de sinal de pontuação: ούκ é usado antes de vogais. Exemplos (leia e copie): ού β α π τ ίζω εν υδατι. ούκ ε ίμ ι ό προφήτης.

34

στήκω

Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Ν Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Μ Α

LEITURA COMPLEMENTAR

Figura 2 - Estátua de Sócrates, proveniente de Alexandria, Egito, c.200 a,C British Museum. (LANG, Mabel L. Sócrates in the Agora. New Jersey: American School of Classic Studies at Athens, 1978, p. 31).

— —

Σύ τ ις εΤ;

Έ γ ώ ούκ είμ'ι 'Ό μ η ρ ο ς . —

Τ ί ο υ ν; Π λ ά τ ω ν ε ί; —



Α ρ ισ τ ο τ έ λ η ς ε ί σύ; —

— —

Ο υ.

Ου.

Τ ί λέγ εις π ε ρ ί σ εα υτοο; Ε ίμ ί Σ ω κρ άτη ς ό φ ιλόσοφ ος.

35

Α Σ Κ Η Σ ΕΙΣ

I

II ΛΙ ΓΕΙΣ ΠΕΡΙ ΣΕΑΥΤΟΥ, παΐς. (criança) άνήρ (homem) γυνή, (mulher) ví

d

μι

ανίας, (moço)

κόρη, (moça) γέρων. (velho) γραΐα. (velha)

;’.γώ

πλούσιος/πλουσία. (rico/rica) πτωχός, (pobre, isto é: mendigo) πενης. (pobre, isto é: quem trabalha para viver) άγαμος, (solteiro) γαμέτη, (casada) γαμέτης, (casado)

*

πεπαιδευμενος/πεπαιδευμενη. (culto/culta, quem estudou) ουκ

ίμι

απαίδευτος, (inculto, pessoa que não tem estudos) καλός/καλή. (bonito/bonita) αίσχρός/αίσχρά. (feio/feia) Γλλην. (grego) βάρβαρος. (bárbaro, isto é: alguém que não fala grego)

2,

II Al I I I I III ΙΊ ΙΟΥ ΙΤΑ ΙΡ Ο Υ ΣΟΥ; Ο QUEVOCÊ D IZ A RESPEITO DE SEU COLEGA' ι'οτί

' Ο ; τσίρος μου οόκ ; ατι

36

3. ΠΛΗΡΟΕ ΤΟΝ ΔΙΑΛΟΓΟΝ· COMPLETE O DIÁLOGO: Σύ τίς εΤ;

T í ouv; Διδάσκαλος εΐ συ;

Ό ποιητής εΐ συ;

Τίς ουν εΤ; τί λέγεις περί σεαυτου;

ΣΥΜΠΛΗΡΩΤΙΚΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ

ΟΜΗΡΟΣ Έ γ ώ ε ίμ ι 'Ό μηρος ό π ο ιη τ ή ς . Δ ιδάσκω κα ι αδω κ α ι ιατρεύω κ α ι π ρ ο φ η τίζω κα ι φιλοσοφέω έν π ο ιή μ α σ ί μ ο υ *1. Ά λ λ α - μόνος ούκ αδω ουδέ φωνέω εν τη ερ ήμω Μ ο ΰ σ α ι? α δουσι κ α ι δ ιδ ά σ κο υ σ ι κ α ι Foto dc Colina F. Lapt>

ία τρ ευ ο υ σ ι κ α ι π ρ ο φ η τ ίζο υ σ ι κα ί φ ιλοσ ο φ έου σ ιν εν π ο ιή μ α σ ί μου. Δ ιά τούτο·1 π ο ιη τ ή ς εστι προφήτης κ α ι διδάσκαλος κ α ι ιατρός κ α ι Figura 3 - Cabeça de Homero, provenente de Roma, datada do período mperial. Staatliche Ant kensammlung und Gluptothek (273), Munique.

φιλόσοφος.

í v tto i ήμασι μου - nos meus poemas ‘ αλλά - mas 1 Μ οΰσαι - as Musas

1 (eu sou uma voz no deserto)

ΠΤΩΣΙΣ DECLINAÇÃO Observe como no texto desta lição a palavra grega correspondente a deus aparece com duas terminações diferentes: θεός θεόν Isso acontece porque os nomes, em grego, recebem uma terminação (desinência) de acordo com sua função sintática (caso). Há cinco casos: nominativo, vocativo, acusativo, genitivo e dativo.A cada lição, você irá conhecendo suas desinências e seus usos. Vamos começar agora a entender como funcionam.

44

Ο Ν Ο Μ Α Σ Τ ΙΚ Η

NOMINATIVO Ο caso nominativo (ονομαστική πτώσις) é a forma básica dos nomes (como eles aparecem no dicionário). E o caso do sujeito e do predicntivo (o qual, como em português, concorda com o sujeito). Exemplo: ό λόγος έ σ τι θεός.

Γ Ε Ν ΙΚ Η

GENITIVO Ο caso genitivo (γενική πτώσις) corresponde a um adjunto adnominal, isto é: quando um nome recebe uma desinência de genitivo, isso indica que ele passa a te r a função de um adjetivo, determinando um outro substantivo. Sua idéia básica pode ser traduzida em português através da preposição de: φως άνθρωττου (luz do homem); δ ιδ ά σ κ α λ ο ς φιλοσόφου (mestre do filósofo).

Atenção:

observe que o sentido do genitivo grego é igual ao do genitivo em

inglês (que se forma acrescentando-se um ’s à palavra): John's house (casa de João).

Δ Ω Τ ΙΚ Η Κ Α Ι Α ΙΤ ΙΑ Τ ΙΚ Η

DATIVO E ACUSATIVO As preposições regem determinados casos, de acordo com seus sen­ tidos. Aos poucos você se familiarizará com as regências das preposições. Aprenda agora:I. I.

Dativo locativo A idéia de lugar (espacial ou temporal) é expressa pelo caso dativo

(δωτική πτώσις), que passaremos a chamar de dativo locativo. Podemos dizer que o locativo é o caso “ em” :

έν

αρχή ή ν

ό

εγώ

β α π τ ίζω

έν

το 2.

λόγος,

ΰδατι.

φως έν σκοτία φ α ίν ε ι.

Acusativo A preposição πρός, no sentido de junto de, em face de, rege o caso

acusativo (α ιτ ια τ ικ ή τττώσις): ό λόγος ήν προς τον Θεόν. ό άνθρω πος ήν

προς τή ν

ζω ή ν.

Também a preposição κατά, no sentido de conforme, segundo, de acordo com, rege acusativo: κατά Ιω ά ν ν η v. κατά τον δ ιδά σ κα λον.

Α Σ Κ Η Σ ΙΣ Agora releia o texto da lição e marque, nele, os casos de cada substan­ tivo, de acordo com sua função sintática, utilizando os seguintes símbolos: O - ο νο μ α σ τ ικ ή A - α ιτ ια τ ικ ή Γ - γ ε ν ικ ή Δ - δ ω τική

Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ ΙΚ Η Σ Υ Ν Θ Ε Σ ΙΣ Π Τ Ω Σ Ε ΙΣ D E C LIN A Ç Õ ES Há três declinações em grego. As duas primeiras são chamadas de temáticas, porque apresentam uma vogal temática que se coloca entre o radical e as desinências de caso, formando assim o tema da palavra; a terceira é chamada de atemática, porque as desinências se ajuntam diretamente ao radical (ou seja, o tema da palavra é igual ao radical).

46

Observe a estrutura morfologica das palavras abaixo, distribuídas pelas três declinações: TEMA

DESINÊNCIAS

RADICAL VOGAL TEMÁTICA

DE CASO

DECLINAÇÃO PRIMEIRA

TEMA EM -a-

σκοτι-

-a-

-0

άρχ-

-n -

-V

TEMA EM -o-

λογ-

-0 -



ATEMÁTICA

ψωτ-

-0 -

-ος

DECLINAÇÃO TEMA EM -ηSEGUNDA DECLINAÇÃO TERCEIRA DECLINAÇÃO

Note como as diferenças morfológicas se estabelecem a partir de um jogo de oposições, em que a ausência de marca também é significativa. Para entender esse mecanismo, que é essencial para a conformação da gramatica das línguas flexivas, como o grego e o português, vamos tom ar um exemplo desta última: um falante de português reconhece que menino é um singular apenas porque a palavra não apresenta a desinência de plural (como acontece em meninos). Isso significa que não e somente a desinência -s que é significativa, para indicar plural, mas também a sua ausência, para indicar singular. A essa ausência de marca costumamos chamar de desinência zero, representando-a através do símbolo 0 , Observe no quadro acima os dois exemplos tomados da prim eira declinação: o primeiro encontra-se no nominativo (que apresenta desinência zero); o segundo, no acusativo (apresentando a desinência -v). O

jogo de oposições, que marca o sistema de casos, você começará a

aprender nesta lição. É importante, antes de tudo, compreender como se distribuem as três declinações e quais as suas características: 1.

as declinações temáticas se distinguem porque a primeira apresenta as vogais temáticas -a ou -η; a segunda, a vogal temática -o;

2.

a declinação atemática (também chamada de terceira declinação) distingue-se das demais por não apresentar vogal temática.

Al

Agora memorize as terminações do singular dos casos nominativo, acusativo, genitivo e dativo:

Também o artigo é declinado, concordando sempre em caso com o substantivo a que se refere, A declinação dos artigos, no singular, é a seguinte:

48

FEM.

MASC.

NEUTRO

ONOM.

ή

ό

τό

AITIAT.

την

τόν

τό

ΓΙΙΝΙΚΗ

της

του

του

ΔΩΤΙΚΗ

τη

τω

τ ω

Α Σ Κ Η Σ Ε ΙΣ

1. Leia mais uma vez o texto, conferindo se as palavras de que você marcou os casos estão com as terminações corretas; se não estiverem, corrija o que você assinalou

2.

Π λήροε κατά



π α ρ ά δ ειγ μ α -

Complete conforme o modelo: Παράδειγμα· ’ Lv αρχή ην ó λόγος, (άρχη) ______________— — (θεός) -____ -__ ------ -------- .(ζωή) ________ (σκοτία) Παράδειγμα- Tò φως εν τη σκοτία φαίνει. (ή σκοτία) ______ _ _ _ _ _ _ _______ (ό ούρανός/ο ceu) _________________________ (ό άνθρωπος) _________________________ (ό κόσμος/ο mundo) Παράδι ιγμα’ Ό λογος ήν προς τον θεόν (λόγος-Οεός) (Οι ός-άνθρωπος) _(άν θρωπος-ί ατρός) ____ (φιλόσοφος-λόγος)

Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ ΙΚ Η Σ Υ Ν Θ Ε Σ ΙΣ ΡΗΜ ΑΤΑ Vamos aprender nesta lição o pretérito imperfeito da voz ativa do verbo ε ιμ ί:

ην ησθα ην

ημεν ητε ησαν 49

Observe, no texto, os diversos sentidos de α μ ί: EXISTIR: εν α ρ χ ή η ν ό Λόγος. ESTAR: ό λόγος η ν π ρος το ν θ εόν SER: ό λόγος η ν θεός.

Α Σ Κ Η Σ ΙΣ ΣΥΝΑΠΤΕ ΤΑ ΡΗΜ ΑΤΑ

LIGUE OS VERBOS εγώ

η σα ν

φ α ίν ε ι

υ μείς

εσμεν 7 ει

ην

φ α ίν ο μ ε ν

ό λόγος

ε ίμ ί

ημεν

φ α ίν ε ις

σό

εστε

η σ θα

φ α ίν ο υ σ ι

ο ί λόγοι

ε ίσ ί

ητε

φ α ίνω

η μ ε ίς

εσ τί

ην

φ α ίνετε

Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ ΙΚ Η Σ Υ Ν Θ Ε Σ ΙΣ Σ Υ Ν Τ Α Κ Τ ΙΚ Η Α Ν Α Λ Υ Σ ΙΣ

ANÁLISE SINTÁTICA I. Frases nominais Nas frases nominais, o verbo de ligação pode estar expresso ou não. A escolha de uma das duas formas depende das opções estilísticas de quem fala ou escreve. A forma em que o verbo aparece é mais enfática: εγώ ε ίμ ι φωνή εν τ ή ερήμυ. εγώ φωνή εν τ ή έρήμω. Quando tanto ο sujeito quanto ο predicativo são constituídos por substantivos, observa-se, em geral, a regra de que o sujeito é acompanhado de artigo definido, enquanto o predicativo não o é. Por exemplo:

50

θεός η ν

ό λόγος

significa a palavra era deus (e não deus era a palavra), independentemente dn ordem dos termos da oração. Caso nenhum dos dois termos esteja acompanhado de artigo, cm gci at o predicativo é o que vem em primeiro lugar, estando explícito ou nao o verbo de ligação. Assim, o exemplo acima podería ser dito, com difei enças apenas estilísticas, mas mantendo o mesmo significado: θεός ην λόγος, θεός λόγος. 2.

Ordem das palavras As orações, em grego, não têm uma ordem de palavras rígida, havendo,

portanto, maiores possibilidades de variação estilística. Entretanto, em pro­ sa, as três primeiras posições são significativas (de um certo modo, elas é que dão o tom do que se diz). Assim, podemos representar:

posição L

posição 2

muito forte

fraca

(++)

(-)

posição 3 forte (+>

ΑΣΚΗΣΕΙΣ I.

Analise, do ponto de vista dos efeitos de ênfase em determinados

term os, as quatro primeiras orações do texto da lição. Atenção: você deve considerar os sintagmas (εν αρχή / ό λόγος / προς τον θεόν), não as palavras isoladamente; na análise, despreze os conectivos (καί). (++)

(-)

(+)

έν αρχή

ην

ό λόγος

51

A

2.

L ΡΩΤΗΜ ΑΤΑ

PERGUNTAS Leia de novo, em voz alta, o texto da lição, até obter uma leitura e um entendimento correntes. Em seguida, responda as perguntas abaixo, por escrito. Atenção aos interrogativos. τίς;

quem?

τί;

ο quê?

πού;

onde?

I. Τίς fjv εν αρχή; θεός ήν ó λόγος; 3. Που ην ή ζωή εν αρχή; 2.

Ό

4. Τί ήν το φως του ανθρώπου; 5. Που ψαίνει το φως; Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Ν Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Μ Α Η ΑΡΧΗ {τ ι ά λογος)

Δ ιδάσκαλος— Μ αθητής—

Κατά τον Ίω ά ννη ν εν αρχή ήν ό λόγος.

Διδάσκαλος — Μ αθητής —

'Ο 'Ηράκλειτος λεγει τί;

τΗν το πυρ ίν αρχή.2

Δ ιδάσκαλος— Μ αθητής—

Κατά τον Θαλήν τί ί ν αρχή ήν;

Τό ύδωρ ίν αρχή ήν κατά τον Θαλήν.1

Δ ιδάσκαλος— Μαθητής —

Κατά τον Ίω ά ννη ν τί ήν εν αρχή;

Και ό Πυθαγόρας τί λεγει; Α ρ χ ή ίσ τ ιν ό αριθμός.-'

Διδάσκαλος Μ αθητής



Τ ί λεγει ό Εμπεδοκλής; Τό ύδωρ και ό αήρ καί τό πυρ καί ή γή ήσαν ίν αρχή.1*3

τό υοωρ = água 3 τό πυρ = fogo 3 ό αριθμός = número 3 ό άήρ = ar; γή = terra

52

Δ ιδάσκαλος— - Και τί λέγει ό 'Ησίοδος; Μ αθητής —

Έ ν αρχή ήσαν Χάος καί Γη καί ’ Ι ρο

Α Σ Κ Η Σ ΙΣ Σ Υ Ν Α Π Τ Ε ΤΟ ΥΣ ΑΟ ΓΟΥΣ

ή γή Π υθαγόραν

τό ύδωρ

Έ μ π εδ ο κλεα

ό ’Έρως ό αήρ

Ίω ά ννη ν

Κ α τά

ην εν άρχη.

ό αριθμός

'Η ρ ά κ λ ε ιτ ο ν Θ α λή ν

τό πυρ

'Η σ ίο δ ο ν

ό λόγος τό Χάος

ΟΙ ΑΟ ΓΟΙ N o texto desta lição você aprendeu alguns radicais importantes, que são usados na composição de muitas outras palavras. Vamos estudá-los, para que você amplie seu vocabulário e vá se acostumando aos processos de criação de novos termos.

I. Α Ο ΙΌ Σ / Α Ε Γ Ω (radical: λο γ-/λεγ -) Como este par, muitas palavras possuem radicais cuja vogal alterna entre o e e, formando verbos e nomes ou estabelecendo outras oposições. Essa alternância se chama diferença de grau e é um dos mecanismos através dos quais as línguas indo-européias efetivam o jogo de oposições lexicais. Conseqüências desse processo ainda se mantêm nas línguas indo-européias modernas, incluindo o português, como na oposição entre os radicais do presente e do perfeito do verbo fazer, façolfiz, que tem como origem o par latino facio/fecr, o alemão, na oposição entre presente e passado do verbo hebenlhob (levantar); o inglês, também opondo presente e passado na conju­ gação de growlgrew (crescer); etc.5 5



Xao

= Caos

S3

Assim, embora com graus diversos, λόγος e λέγω apresentam a mesma raiz. Vamos agora examinar alguns de seus derivados: TERMOS

TERMOS

PRIMITIVOS

DERIVADOS λόγιος

λέγω 1. reunir,

de substantivos) λόγιον

contar, enumerar

eloqüente (ο sufixo -ιος forma adjetivos a partir

o dito de um oráculo (o neutro do adjetivo anterior forma novo substantivo)

λογίδιον

pequeno discurso (o sufixo -ίδ ιο ν forma diminutivos)

2. narrar,

λογικός

dizer λόγος

discursivo, racional (explique você mesmo esta formação)

λογόω

dotar de razão, de inteligência (o sufixo -οω forma verbos a partir de substantivos, indicando

1. conta, cálculo,

plenificação) raciocínio

λογίζομαι

calcular, contar (o sufixo -ιζομαι forma verbos a partir de substantivos)

inteligência λογισμός

cálculo, conta (o sufixo -ισμος forma

2. discurso,

substantivos a partir de verbos — neste caso, a

narrativa,

partir do verbo anterior)

palavra

λογιστής

quem faz cálculos, mestre de cálculo (identifique você mesmo o sufixo e o que ele significa)

λογισττόω

administrar (identifique você mesmo o sufixo, observando que este termo deriva do anterior)

λογιστήριον

em Atenas, lugar onde se verificavam as contas dos impostos, lugar de trabalho administrativo (explique você mesmo esta formação)

λογιστικός

hábil em fazer cálculos, hábil de raciocínio (explique você mesmo esta formação)

54

2. ΑΡΧΗ (radical: αρχ-) άρχή

1. princípio, começo, origem, fundamento, causa; 2. principado, comando, autoridade, governo, magistratura, estado, império (trata-se de um deverbal, isto é: um substantivo proveniente de uma raiz verbal, sem sufixaçao)

αρχικός

1. relativo ao princípio, primeiro, original; 2. relativo ao príncipe, principesco, real, superior (explique você mesmo esta formação)

άρχικώς

desde a origem (o sufixo -ως forma advérbios a partir de adjetivos)

άρχήθεν

desde o princípio (o sufixo -Οεν indica origem)

άρχίδιον

comecinho (explique você mesmo esta formação)

αρχαίος

primitivo, antigo, velho, venerável (o sufixo -αιος forma adjetivos a partir de substantivos)

άρχαίως

à moda antiga (explique você mesmo esta formação)

άρχω estar ou ir na frente

1. começar, tomar a iniciativa

όρχαιότης 2. guiar,

αρχαΐζω

comandar

antigüidade (o sufixo -της forma substantivos abstratos; o -o- é vogal de ligação) imitar os antigos (explique você mesmo esta formação)

αρχαϊσμός

arcaísmo, imitação dos antigos (explique você mesmo esta formação)

αρχαϊκός

antigo, velho, arcaico, simples (explique você mesmo esta formação)

άρχός

guia, chefe (como άρχή, trata-se de um deverbal)

αρχών

comandante, chefe, rei; na Atenas democrática; arconte, cada um dos nove governantes eleitos a cada ano (o sufixo -ων forma particípios ativos a partir de verbos, indicando o agente)

(genitivo: άρχοντας) άρχοντικός

relativo ao arconte (explique você mesmo esta formação)

άρχεόω

comandar, dirigir (explique você mesmo esta formação)

άρχετας

condutor, comandante, chefe, príncipe (o sufixo -τας forma substantivos a partir de verbos, indicando o agente)

όρχείον

em Atenas, a residência e a assembléia do corpo de magistrados, isto é: dos arcontes (o sufixo -εΐον forma substantivos que indicam lugar)

ss

Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Ν Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Μ Α Η ΕΑΑΑΣ Ουτός έστιν ό

1

αρχαίος ελληνικός κόσμος. 'Ο Πελοπόννησος

Έ*ιδαμν

και ή Α τ τ ικ ή και ή Βοιωτία και ή Αιτωλία Άντιγόνίΐα

Ψ

ΌλυνΟ

και ή Θεσσαλία και ^ 'Ή π ε ιρ ο ς Λήμνος

και ή Μακεδονία είσι χώραΓ του

Άμβρακία

ελληνικού κόσμου.

3:

Ά θ ή ν α ί ε’ι σ ιν έν τη

Λ*\»κάςi V

Α τ τ ικ ή και Θήβαι

Λίλ·οο >

έν τή Βοιωτία·

«ναλληνια Ο

Λακεδαίμων εστιν ; ν > Ο λυιιι α

Ο

τω Πελοποννήσω.'Ο

Αργοί

ΖΑκυν&ος ' V ' "

Ίόνιος και ό ΑίγαΤος

·]

(Μ ιγηλόττολ Μ (/ σ ή ν η ·

♦I

Λακ

Πόντος ε’ι σιν

|

ιιω

ελληνικά! Οάλασσαι Κεφαλληνία έστι νήσος7 του Ίονίου Κύθηρα

Πόντου και Κρήτη του Αιγαίου. Εύβοιά έστι μακρέό νήσος Κρήτη

εν τω Αίγαίω Πόντω προς τήν Α τ τ ικ ή ν

-Γ 'Ϋ

0 20 40 60 km

Figura 5 - Mapa I 6χώροι - regiões 7 νήσος- ilha Βμακρα - grande

58

και τήν Βοιωτίαν.

Α Σ Κ Η Σ Ε ΙΣ Ί—‘ t /

V

ϊ

/

Ε υ ρ ισ κ ε κ α ι α π ο κ ρ ιν ο υ Encontre e responda:

Π ο υ έ σ τ ιν Ά μ β ρ α κ ία ;

ΠοΟ ε ίσ ι Δ ελφ ο ί,

'Ο λ υ μ π ία ; Ό λυνθος; "Α ρ γ ο ς ; Ά ν τ ιγ ό ν ε ια ; Π ο υ έσ τι Μ ε γ α λ ό π ο λ ις ; Λ ά ρ ισ α ; Λ ά μ ια ; Κ ό ρ ιν θ ο ς ; Μ εσσήνη; Π ο υ έ σ τι Κ έ ρ κ υ ρ α ; Λ ήμ νο ς; Θ άσος; Ζ ά κυ νθ ο ς; Κ ύθηρα;

Π ο υ ε ίσ ιν α ι Κ υ κλά δ ε

Τ Ρ ΙΤ Ο Ν Δ ΙΔ Α Γ Μ Α TERCEIRA L IÇ Ã O

Figura 6 - João Batista (detalhe). Pintura mural. Século XIII. Museu C r stão e Bizantino, Atenas.

Η Μ Α Ρ Τ Υ Ρ ΙΑ Τ Ο Υ ΙΩ Α Ν Ν Ο Υ O TE S TE M U N H O DE JO Ã O Έγενετο άνθρωπος απεσταλμένος παρά Οεου, ο'νομα αυτω ην Ιωάννηςουτος ηλθεν εις μαρτυρίαν περί του φωτόςουκ ην εκείνος

τό φως.

τΗν τό φως τό αληθινόν εν τω κόσμω, και ό κόσμος δ ι’ αύτοο έγενετο. Εις τά ϊδ ια ηλθεν, και οί ίδ ιο ι αυτό ουκ ελαβον. Και ό λόγος σαρξ έγενετο. (Κατά Ίωάννην, α )

ΓΡ Α Μ Μ Α Τ ΙΚ Η

Σ Υ Ν Θ ΕΣ ΙΣ

ΝΕΟΝ ΓΡΑΜΜΑ Aprenda a nova letra, que aparece pela primeira vez nesta lição: GRAFEMA

VALOR

NOME

Ξ’ S

x (ks)

xi

ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Α ν α γ ί γ ν ω σ κ ε κ α ι γ ρ ά φ ε ·

σ ά ρ ξ (carne) ξη ρ ό ς (seco) ξένο ς (estrangeiro) όξύς (agudo) 2. Leia ο texto abaixo em voz alta, tantas vezes quantas forem necessárias para desenvolver uma leitura corrente: άνθρωπος um homem

Έγένετο Houve

απεσταλμένος enviado

παρά θεού, da parte de deus.

όνομα

αυτω ην

Ιω ά ν ν η ς -

οΰτος

ηλθεν

o nome

dele era

João;

este

veio

εις para

ην

ε κ ε ίν ο ς



não era

aquele

a

μ α ρ τ υ ρ ία ν

το υ φ ω τός·

περί

φως.

luz. και

e τά

THv Estava

na.

ε ν τω



φως



α λ η θ ιν ό ν

a

luz,

a

verdadeira.

δ ιά

αύτου dela

Ó o

κόσμος

ίδ ια

ηλθεν,

και

OÍ ί δ ι ο ι .

veio,

e

os seus

mundo

suas próprias coisas αυτό.

oók

da luz;

testemunho a respeito

Και E

ó a

através

κ ό σ μ ο ),

no mundo, έγένετο. se fez. ούκ

não

Ιϊίς Para

έλαβον

acolheram-

λόγος

έγένετο

σάρξ.

palavra

se fez

carne.

61

3. Α π ό κ ρ ιν ε τά ερω τήματα · Τίς ήλθεν εις μαρτυρίαν περί του φωτός; τΗν ό Ιω ά ν ν η ς τό φως; Που ήν τό φως τό αληθινόν; Τ ί ήλθεν εις τά ίδια; Οί ίδ ιο ι ελαβον τό φώς; Τ ί ό λόγος ίγ ίν ε τ ο ;

4. Χώριζε τους λόγουςDivida as palavras: Nas inscrições gregas antigas, as palavras costumavam ser grafadas apenas em maiusculas e sem separação. Assim, para editar um texto, o epigrafista deve dividir as palavras, inclusive para entendê-lo corretamente. Mãos à obra, portanto; divida as palavras do texto abaixo.

Ε Ν Α Ρ Χ Η ΙΗ Ν 0 Λ 0 ΙΌ Σ Κ Α 1 0 Λ 0 Γ 0 Σ Η Ν ΠΡΟΣΤΟΝΘΕΟΝΚΑΙΘΕΟΣΗΝΟΛΟΓΟΣ Ο ΥΤΟ ΣΗΝΗΝΑΡΧΗΙΠΡΟ ΣΤΟΝΘΕΟ Ν ΕΝΑΥΤΩΙΖΩΗΗΝΚΑΙΗΖΩΗΗΝΤΟΦ ΩΣ ΤΩ Ν Α Ν Θ Ρ Ω Π Ω Ν Κ Α ΙΤ Ο Φ Ω Σ Ε Ν Τ Η 1 ΣΚΟΤΙΑΙΦΑΙΝΕΙΕΓΕΝΕΤΟ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΣΠΑΡΑΤΟΥΘΕΟΥ ΟΝΟΜΑ Α Υ ΤΩ ΙΙΩ Α Ν Ν Η ΣΟ Υ ΤΟ Σ Η Λ Θ Ε Ν Ε Ι Σ Μ Α Ρ Τ Υ Ρ Ι ΑΝ Π Ε Ρ Ι Τ Ο Υ ΦΩΤΟΣΟΥΚΗΝΕΚΕ1ΝΟΣΤΟΦΩΣΗΝΤΟ ΦΩΣΤΟΑΑΗΘΙΝΟΝΕΝΤΩ1ΚΟΣΜΩΙΚΑ1 Ο ΚΟ ΣΜ Ο ΣΔΙΑΥΤΟ ΥΕΓΕΝ ΕΤΟ ΕΙΣΤΑ ΙΔΙΑΗ ΛΘ ΕΝ ΚΑΙΟ ΙΙΔΙΟ ΙΑΥΤΟ Ο Υ Π ΑΡΕΛΑΒΟ ΝΚΑΙΟ ΛΟ ΓΟ ΣΣΑΡΞ ΕΓΕΝΕΤΟΚΑΤΑΙΩΑΝΝΗΝ

62

ΓΡΑ Μ Μ Α Τ ΙΚ Η

Σ Υ Ν Θ Ε Σ ΙΣ

Π Τ Ω Σ ΙΣ Você já conhece quatro casos: nominativo, acusativo, genitivo e dativo. A cada lição irá ampliando seus conhecimentos sobre os mesmos, tanto no que se refere a sua morfologia, quanto a seu sentido e sua sintaxe Recorde o que você já aprendeu, identificando o caso e a função sinta tica dos termos assinalados nas orações abaixo: έν άρχή λέγει ό θεόςεγώ ε ιμ ι ή ζω ή. ό άνθρωπος η ν προς τον θεόν, κ α ι ό θεάς ήν το φως του άνθρώ που.

Α ΙΤ ΙΑ Τ ΙΚ Η Π Τ Ω Σ ΙΣ Recorde que na lição anterior você aprendeu o uso do acusativo regido por preposição Nesta lição vamos ampliar os conhecimentos sobre o acusativo. Observe a oração: ό άνθρωπος ,'λαβε τον άνθρωπον. I

2

Ο sintagma I é ο sujeito do verbo έλαβε (acolheu), por isso está no nominativo; o sintagma 2 é o objeto direto do mesmo verbo, por isso está no acusativo. Essa relação básica das orações com predicado verbal (sujeito-verboobjeto direto) expressa-se, em português, em geral, através da ordem das palavras; em grego, isso se faz através das desinências de caso. Assim, uma oração como ό άνθρωπος έλαβε τον θεόν pode ser dita de várias formas: τον θεόν έλαβε ό άνθρωπος, τον θεόν ό άνθρωπος έλαβε, ό άνθρωπος τον θεάν έλαβε, έλαβε· τον θεάν ό άνθρωπος.

63

Não há diferença de significado. Há diferença estilística, de acordo com os termos que são realçados em cada uma das orações, como vocé apren­ deu na lição 2. Em termos genéricos, pode-se dizer que o acusativo tem uma função de determinação da idéia expressa por um verbo ou por um adjetivo, isto é, tem um valor correspondente ao de um advérbio, term o que determina essas duas classes de palavras. No exemplo acima, acolher é uma informação genérica, expressa pelo verbo; ao receber um acusativo como seu objeto direto, especifica-se que não se trata de acolher qualquer coisa, mas de acolher o deus. Quando determ ina um verbo, o acusativo tem a função de objeto direto. Assim: ό άνθρωπος έ'λαβε τον χριστόν, ό άνθρωπος έ'λαβε τον λόγον, ό άνθρωπος έλαβε τον διδάσκαλον. Quando determina um adjetivo, o acusativo tem a função de um adjunto adverbial de relação (o que a gramática grega chama de acusativo de relação). Assim: άνθρωπος σοφός τήν φιλοσοφίαν significa um homem sábio com à filosofia, ou, caso se prefira, um homem filosoficamente sábio. Observe que, como no caso do verbo, também neste exemplo o acusativo determina que não se trata de um homem sábio com a qualquer coisa (ou que sabe qualquer coisa), mas com relação à filosofia (isto é: um homem que sabe filosofia). Os usos do acusativo de você aprenderá mais à frente. Agora guarde apenas seu valor adverbial, equivalente ao do objeto direto, que também não deixa de equivaler a um advérbio, já que determina um verbo (numa perspectiva meramente funcional, em comer muito e comer carne tanto muito quanto carne exercem função adverbial, ao determinar um verbo). Assim, num sentido bem amplo, declinar um substantivo equivale a mudar-lhe a classe, atribuindo-lhe funções adjetivas (com o no caso do genitivo, que você já conhece) ou adverbiais (no caso do acusativo, bem como do dativo e do genitivo regidos por preposições).

64

Δ Ω Τ ΙΚ Η

Π ΤΩ Σ ΙΣ

Na lição 2, você aprendeu o uso do dativo locativo, regido sição

lv

.

N o texto desta lição, observe o uso do dativo de

p e la p r e p o

posse:

Ονομα α υτό ην Ιω ά ν ν η ς significa ο nome dele era João, ou ele tinha o nome de João (literalmente: o nome para ele era João). A construção com o dativo de posse corresponde, em geral, à

que,

em

português, se faz com o verbo ter Por exemplo: ησαν αυτω πολλοί φίλοι significa ele tinha muitos amigos (literalmente: havia para ele muitos amigos).

ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΚΛΙΣΙΣ D E C L IN A Ç Ã O D O S NO M ES Na lição 2, você aprendeu a declinação do singular dos nomes temáticos e atemáticos. Nesta lição, vamos recordar o singular e aprender o plural dessas dedinações, distinguindo entre os nomes masculinos/femininos e os nomes neutros:

ΑΡΡΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΘΗΛΥΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ NO M ES M A S C U LIN O S E FEM ININO S

ΕΝΙΚΟΝ S IN G U LA R TEMÁTICOS

ATEMÁTICOS

TEMA EM -a TEMA EM -η TEMA ΕΜ -ο ONOM.

μαρτορί-α

ζω-ή

κόσμ-ος

» σαρξ (< σαρκ-ς)

AITIAT.

μαρτυρί-αν

ζω-ήν

κόσμ-ον

σάρκ-α

ΓΕΝΙΚΗ

μαρτυρί-ας

ζω-ης

κόσμ-ου

σαρκ-ός

ΔΩΤΙΚΗ

μαρτυρί-α

ζω-η

κόσμ-ω

σαρκ-ί

65

Π Λ Η Θ Υ Ν Τ ΙΚ Ο Ν

PLURAL ONOM.

μαρτυρί-αι

^ω-αί

κόσμ-οι

σάρκ-ες

AITIAT.

μαρτυρί-ας

ζω-ας

κόσμ-ους

σάρκ-ας

ΓΕΝΙΚΗ

μαρτυρι-ων

ζω-ών

κόσμ-< ιν

σαρκ-ών

ΑΠΤΙΚΗ

μαρτυρί-αις

ζω-αΐς

κόσμ-οι ς

σαρξί (< σαρκ-σι)

ΟΥΔΕΤΕΡΑ Ο Ν Ο Μ Α ΤΑ NOMES NEUTRO S Ε Ν ΙΚ Ο Ν TEMÁTICOS

ATEMÁTICOS

ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ

βιβλί-ον (livro)

όνομα

ΑΙΤΙΑ ΤΙΚ Η

βιβλί-αν

όνομα

ΓΕΝΙΚΗ

βιβλί-ου

όνόματ-ος

ΑΠΤΙΚΗ

βιβλί-ω

όνόματ-ι

ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ

βιβλί-α

όνόματ-α

Α ΙΤΙΑ ΤΙΚ Η

βιβλί-α

όνόματ-α

ΓΕΝΙΚΗ

βιβλί-ων

όνομάτ-ων

ΑΠΤΙΚΗ

βιβλί-οις

όνόμα-σι

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΝ

Observe I

Nos nomes atematicos, a consoante final do radical, em contato com as desinências, pode sofrer modificações. Assim, em σάρς, temos o radical σάρκ-, ao qual se acrescenta a desinência de nominativo -ς (o som fcs, como você aprendeu nesta lição, escreve-se com a letra ς, por isso repre­ sentamos, no quadro a procedência do fonema utilizando o símbolo . anter. Ματαιο-Χογία, βς, *. f. (μβτβιο -λ6γος) linguagem vft ou luuca •Ματβο-λόγος, ov, c d . (μάταιος, λ4γος) que tem palavras cu discursos víos Μβτϊΐο-βονΙα, ας, *. f. (μάταιος, χάνος) acçán du tornur um tmbnlho inútil. Μάταιος, αν ou α, ov, ud. (μάτι)) | Vlo. sem valor | frtvole, inútil, sem ra iío orgulhoso, insolentu I ímpio, αταιίττ,ς, r.toç, *. f. vaidade. Ματάω (fu t ματτ,συ, aor. Ιμάττ,σα, p f. d n u » .) aer vflo, perder o seu (empo. Ματιύο | buscar, procurar | esforvor te por. Μάτη, ης, * f. ocçán ou coisa v i Μάτην, a d o (μάτη) | vámonto | intitllmento | nêsdamentc. Μβτήρ, ήρος, a. m., v. μαοτήρ. Μάτηρ, v. μ/jrjjp.

Os

o quadro abaixo). 2.

Os adjetivos aparecem no nomina­ tivo singular do masculino, seguido das terminações do feminino e do neutro.

3.

Os verbos aparecem na primeira pessoa do singular do presente do indicativo da voz ativa (ou, se for o caso, da voz média), seguida das demais formas principais (em ge­ ral, futuro, aoristo e perfeito).

Figura 10 - Página de dicionário. PEREIRA, Isidro. Dicionário grego-portugues, português-grego. Porto: Livraria Apostolado da Imprensa. 1976. (Reprodução publicada com a permissão da Livraria Apostolado da Imprensa)

DECLINAÇÃO

GÊNERO

GENITIVO

ΠΡΩΤΗ ΚΛΙΣΙΣ

ΘΗΛΥΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ Nomes femininos

-ας/ -ης

ΑΡΡΕΝΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ Nomes masculinos

-ου

ΔΕΥΤΕΡΑ ΚΛΙΣΙΣ

ΘΗΛΥΚΑ, ΑΡΡΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΟΝΟΜΑΤΑ Nomes femininos, masculinos e neutros

ΤΡΙΤΗ ΚΛΙΣΙΣ

ΘΗΛΥΚΑ, ΑΡΡΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΟΝΟΜΑΤΑ Nomes femininos, masculinos e neutros

\

-ου

-ος

87

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ ΙΣ

LEITURA Leia o texto abaixo, em voz alta, diversas vezes, até obter uma leitura e uma compreensão correntes: Ιω ά ν ν η ς João '0 O

μαρτυρεί testemunha

ερχόμενος que vem

ÔTl

πληρώ ματος

αύτου dele

plenitude

άντι sobre

χ ά ρ ιν

graça προφ ητώ ν,

Χ ρ ίσ τ ο υ

Cristo

έγενετο, aconteceu, ó o

π ί'ρ α ν

junto

Ιω ά ν ν η ς João

λόγω ν dizendo:

έμπ ρ ο σ θεν μου antes de mim T

ÔTl

έγένετο nasceu

μου mim

ην. existia;

porque

ε κ το υ da

ημείς nós

πάντες todos

έλάβομεν recebemos

και também

χ ά ρ ιτ ο ς graça;

ÔTl porque

ό νόμος a lei

δ ιά τ ω ν através dos

α λ ή θ ε ια verdade

δ ιά através de

ÍV em

Β η θ α ν ία Betânia

όπου onde

ην estava

ή χ ά ρ ις a graça

profetas, Ίη σ ο υ Jesus

του Ί η σ ο υ de Jesus

ό π ίσ ω μου depois de mim πρώ τος antes de

porque

περί a respeito

έγένοντο. vieram a ser. το υ do

και e

ή a

Ταυτα Isso

Ίο ρ δ ά νο υ , Jordão,

T

β α π τ ίζ ω ν . batizando.

ΕΡΩΤΗΜ ΑΤΑ Releia várias vezes o texto da lição e responda às perguntas abaixo. Aprenda a declinação do pronome interrogativo τίς:

88

ΕΝΙΚΟΝ

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΝ

ONOM.

τίς (quem)

TÍVCÇ

AITIAT.

τίνα (quem)

τ ίν α ς

ΓΕΝΙΚΗ

τίνος (de quem)

τ ίν ω ν

ΔΩΤΙΚΗ

τ ίν ι (a quem)

τ ίσ ι

1 Τ ίς μ α ρ τυ ρ εί π ερ ί τού Χ ρ ίσ τ ο υ ; 2. 3.

Κ α τά τον Ί ω ά ν ν η ν , έκ τ ίν ο ς η μ είς πάντες έλάβομεν; 4.

5.

Τ ί λέγει ό Ιω ά ν ν η ς ;

Κ α τά τον Ί ω ά ν ν η ν , δ ιά τ ίν ω ν ό νόμος έγένετο;

Κ α τά τον Ί ω ά ν ν η ν , δ ιά τ ίν ο ς ή χ ά ρ ις κα ί ή άλήΟ; ια έγένοντο; 6.

Π ου ην ό Ιω ά ν ν η ς ταυτα λέγων;

Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ ΙΚ Η Σ Υ Ν Θ Ε Σ ΙΣ ΡΗΜ ΑΤΑ Você já conhece a conjugação do presente e do aoristo 2 dos verbos em -ω. Nesta lição, vamos aprender a conjugação também do presente e do aoristo 2 dos verbos em -ομαι. Tomemos como exemplo γίγνομα ι (vir a ser, tornar-se, acontecer, surgir, nascer): ΕΝΕΣΤΩΣ

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

γίγν-ομαι

έγεν-όμην

γίγν-ει

εγέν-ου

γίγν-εται

έγέν-ετο

γιγν-όμεθα

έγεν-όμεθα

γίγν-εσθε

έγέν-εσθε

γίγν-ονται

ίγέν-οντο

Α Σ Κ Η Σ Ε ΙΣ I.

Π λ ή ρ ο ε τάς φράσεις_________ άνθρωπος άπεσταλμένος παρά θεού.

'Ο ν ό μ ο ς _______________________δ ιά των προφητών. 'Η χ ά ρ ις κ α ί ή ά λ ή θ ε ια ______________________δ ιά του Χ ρ ισ το ύ . ΤαΟτα _______________________ έν Β η θ α ν ία .

89

2. Κ λίνε τα ρήματα (conjugue os verbos)

ΓΙΓΝΟΜ ΑΙ

ΕΡΧΟΜΑΙ

ΕΝΕΣΤΩΣ

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

ΕΝΕΣΤΩΣ

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

γίγνομαι

έγενόμην

έρχομαι

ήλθον

Μ ΕΤΟΧΗ PARTICÍPIO O particípio é uma forma nominal do verbo, podendo te r a função de um substantivo ou de um adjetivo (neste último caso, costuma ser traduzido em português por um gerúndio). Assim,

ó ερχόμενος significa o que vem (já que se trata de particípio do verbo έρχομαι, vir), como

ó λέγων significa o que fala ou, literalmente, o falante. Já no exemplo abaixo, o particípio não tem valor de substantivo, mas de um adjetivo que concorda com o substantivo a que se refere:

Ιω ά ν ν η ς μαρτυρεί λέγων... significa João testemunha falando... Em qualquer desses usos, o particípio flexiona-se em gênero, número e caso, de acordo com sua função sintática ou concordando com o substan­ tivo a que se refere. Exemplos:

ó ερχόμενος όττίσω μου πρώτος μου ην. (ο que vem depois de mim antes de mim existia)

90

ο ί ά νθ ρ ω π ο ι ου παρέλαβον τον έρχόμενο\ ό π ίσ ο μου (os homens não acolheram o que vem depois de mim) ή α λ ή θ ε ια ε σ τ ιν εν τω έρχομένω όπ ίσ ω μου. (a verdade está no que vem depois de mim) π ά ντα έγένετο δ ιά τοΰ ερχομένου οπ ισ ω μου (tudo se fez através do que vem depois de mim)

Você está aprendendo, nesta lição, dois tipos de particípio1.

o particípio dos verbos do grupo de λέγω (isto é: o particípio presente dos verbos em -ω);

2.

o particípio dos verbos do grupo de έρχομαι (isto é: o particípio presente dos verbos em -ομαι). Os particípios têm uma forma para cada um dos três gêneros e decli­

nam-se como um nome, no singular e no plural:

ΛΕΓΩ ΕΝΙΚΟΝ

ΑΡΡΕΝΙΚΟΝ

ΘΗΛΥΚΟΝ

ΟΥΔΕΤΕΡΟΝ

ΟΝΟΜΑΣΤ.

λέγων

λέγουσα

λέγον

Α ΙΤΙΑ ΤΙΚ Η

λέγοντα

λέγουσαν

λέγον

ΓΕΝΙΚΗ

λέγοντος

λεγούσης

λέγοντος

ΑΠΤΙΚΗ

λέγοντι

λεγούση

λέγοντι

ΟΝΟΜΑΣΤ.

λέγοντες

λέγουσαι

λέγοντα

Α ΙΤΙΑ ΤΙΚ Η

λέγοντας

λεγούσας

λέγοντα

ΓΕΝΙΚΗ

λεγόντων

λεγουσών

λεγόντων

ΑΠΤΙΚΗ

λέγουσι(ν)

λεγούσαις

λέγουσι(ν)

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΝ

91

ΕΡΧΟΜΑΙ ΕΝΙΚΟΝ

ΑΡΡΕΝΙΚΟΝ

ΘΗΛΥΚΟΝ

ΟΥΔΕΤΕΡΟΝ

ΟΝΟΜΑΣΤ.

ερχόμενος

έρχομένη

ερχόμενον

Α ΙΤΙΑ ΤΙΚ Η

ερχόμενον

έρχομένην

ερχόμενον

ΓΕΝΙΚΗ

ερχομένου

έρχομένης

ερχομένου

ΔΟΤΙΚΗ

ερχομένω

έρχομένη

έρχομένω

ΟΝΟΜΑΣΤ.

ερχόμενοι

έρχόμεναι

ερχόμενα

Α ΙΤΙΑ ΤΙΚ Η

ερχομένους

έρχομένας

ερχόμενα

ΓΕΝΙΚΗ

ερχομένων

έρχομι νων

ερχομένων

ΔΟΤΙΚΗ

έρχομένοις

έρχομέναις

έρχομένοις

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΝ

Α Σ Κ Η Σ Ε ΙΣ Ε

Π ο ίε ε κ α τ ά το π α ρ ά δ ε ιγ μ α ·

Παράδειγμα·

Ιω ά ν ν η ς στήκει πέραν του Ίορδάνου και βαπτίζει. ’ Ιω άννης στήκει πέραν του Ί Ιω ά ν ν η ς μαρτυρεί περί του Χ ρίστου και προφητίζει.

Ιω ά ν ν η ς βαπτίζει έν υδατι και μαρτυρεί περί του φωτός.

Τό φως ηλθεν εις τον κόσμον και πάντα άνθρωπον φωτίζει.

Παράδειγμα·

'Ο όπίσω μου ερχόμενος πρωτός μου ην. Ο ί _____________________________________ Α ί _____________________________________

Ή ___________________________________ Τό _____________ _____________________

92

2. Κλίνε τα ρήματαΕΝΙΚΟΝ

ΘΗΛΥΚΟΝ

ΑΡΡΕΝΙΚΟΝ

ΟΥΔΕΤΕΡΟΝ

ΟΝΟΜΑΣΤ.

ή γιγνομενη

ό γιγνόμενος

τό yiyvópi νον

Α ΙΤΙΑ ΤΙΚ Η ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΤΙΚΗ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΝ ΟΝΟΜΑΣΤ. Α ΙΤΙΤΙΑ ΤΙΚ Η ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΤΙΚΗ

3.

Κ λ ίν ε τα ρ ή μ α τ α -

ΕΝΙΚΟΝ

ΘΗΛΥΚΟΝ

ΑΡΡΕΝΙΚΟΝ

ΟΥΔΕΤΕΡΟΝ

ΟΝΟΜΑΣΤ.

ή βατττίζουσα

ό βατττίζων

τό βατττίζον

Α ΙΤ ΙΑ Τ ΙΚ Η ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΤΙΚΗ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΝ ΟΝΟΜΑΣΤ. Α ΙΤΙΑ ΤΙΚ Η ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΤΙΚΗ

ΤΟΝΟΙ É provável que você já tenha observado como, muitas vezes, o acento muda de posição ao ser a palavra declinada (caso ainda não tenha reparado nisso, examine o último quadro, que contém a declinação dos particípios).

93

Isso se explica através da prim eira regra do sistema de acentuação grego, a chamada lei de limitação:

1.

o acento agudo (οξύς τόνος) pode ocorrer na antepenúltima, penúltima ou última sílaba;

2.

entretanto, se a vogal ou o ditongo que aparecem na última sílaba forem longos, o acento agudo pode incidir apenas na penúltima ou na última sílaba. Assim, ερχόμενος

é uma palavra, por natureza, proparoxítona. Contudo, ao receber uma desinência com vogal ou ditongo longos, o acento deve regredir uma sílaba ερχομένου φ χομένω

Atenção 1.

Os ditongos -oi e -ou do nominativo plural consideram-se breves na aplicação da lei de limitação.

2.

O alfa da desinência de acusativo plural da primeira declinação (-ας) é longo.

3

A desinência de genitivo plural da primeira declinação recebe sempre acento circunflexo (-ών).

ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ1 A declinação dos pronomes pessoais e a seguinte: ΕΝΙΚΟΝ

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΝ

1* pessoa

2a pessoa

1a pessoa

2a pessoa

ONOM.

εγώ

σό

ημείς

υμείς

AITIAT.

έμέ/με

σείσε.

ημάς

υμάς

ΓΕΝΙΚΗ

εμοΰ/μου

σοΟ/σου

ήμων

ύμων

ΔΟΤΙΚΗ

έμοί/μοι

σοί/σοι

ήμίν

ύμΤν

94

Atenção 1.

Note que no acusativo, genitivo e dativo da primeira e da segunda pessoa do singular existem duas formas — a primeira, acentuada, e a tônica, a segunda, não acentuada, é a forma átona.

2.

Note ainda, no caso do pronome de primeira pessoa, a ocorrência de formas supletivas (nominativo: έγώ/demais casos: με, μου, μοι) — como também acontece em português (eu/me, mim).

Aprenda também a declinação dos pronomes demonstrativos ούτος, αυτή e τούτο (este, esto, isto): ΕΝΙΚΟΝ

ΑΡΡΕΝΙΚΟΝ

ΘΗΛΥΚΟΝ

ΟΥΔΕΤΕΡΟΝ

ΟΝΟΜΑΣΤ.

ούτος

αύτη

τούτο

Α ΙΤΙΑ ΤΙΚ Η

τούτον

ταύτην

τούτο

ΓΕΝΙΚΗ

τούτου

ταύτης

τούτου

ΔΟΤΙΚΗ

τούτω

ταύτη

τούτοι

ΟΝΟΜΑΣΤ

ούτοι

αύται

ταύτα

ΑΙΤΙΑ ΤΙΚ Η

τούτους

ταύτας

ταυτα

ΓΕΝΙΚΗ

τούτων

τούτων

τούτων

ΔΟΤΙΚΗ

τούτοις

ταύταις

τούτο ις

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΝ

ΣΥΝΤΑΞΙΣ O neutro plural expressa a idéia de coletivo, devendo ter sido a terminação -a, na or gem, um sufixo de coletivo (aliás, trata-se da mesma terminação que aparece nos neutros plurais do latim: templum, plural templa). Assim: τα πρόβατα τα τέκνα τα ζωα

(as ovelhas ou o rebanho);

(as crianças ou o meninada);

(os animais ou a bicharada).

95

Os adjetivos e pronomes no neutro plural podem ser substantivados, indicando um conjunto de coisas: ταυτα (estas coisas ou isso); τά Ιδ ια (as coisas próprias); τά α λ η θ ιν ά (as coisas verdadeiras); τά καλά (as coisas belas); τά αγαθά (as coisas boas ou os bens); τά κακά (as coisas ruins ou os males). Como o que predomina é a idéia de coletivo, quando o sujeito de uma oração é um nome ou um pronome no neutro plural, o verbo concorda com o mesmo no singular: ταυτα εγενετο εν Β ηθανία. isto aconteceu em Betânia. , , , > > , τα τέκνα έρχεται εις την ο ικ ία ν . as crianças vão para casa. Observe que o título deste livro é, ele próprio, um neutro plural: τά ελλη νικά significa os coisas gregas e inclui a língua, os costumes, a arte, a cultura e tudo que os gregos criaram. Assim, podemos dizer, passo a passo: καλή εστιν ή ελλη νική π ο ίη σ ις . καλόν εστι τό ελλη νικό ν ήθος, καλός εστιν ό ελληνικός κόσμος, καλαί ε ϊσ ιν α ί ελλη νικά ! τεχναι, καλοί ε ίσ ιν οι ελ λ η ν ικ ο ί σοφοί. Mais justo, contudo, é dizer, em conjunto: καλά εστι τά ελληνικά.

Atenção:

para entender as seis frases acima, procure as palavras que voce

ainda não conhece no dicionário.

96

Λ Ε Ξ ΙΚ Ο Ν

Enriqueça seu vocabulário: Você já aprendeu nas lições anteriores que grupos de palavras se organizam em to rn o dos radicais, a p a rtir dos quais, p o r derivação e composição, se form am novas palavras. Procure no dicioná rio outras palavras que com põem o grupo das abaixo, anotando seu significado e tentando entendei sua formação: κόσμος ίδ ιο ς νόμος μ α ρ τ υ ρ ία χ ά ρ ις (gen. χ ά ρ ιτο ς) όνομα (gen. ονόματος) πλήρω μα (gen. πληρώ ματος)

ΣΥΜ Π ΛΗ ΡΩ ΤΙΚΟ Ν ΑΝ ΑΓΝ Ω ΣΜ Α ΟΡΦ ΕΥΣ Κ Α Ι ΟΙ Θ ΡΑΙΚΙΟ Ι

Βλέπω άνθρώπους στήκοντας. Βλέπω άνθρώπους ακούοντας. j /

βλέπετε;

Βλέπω άνθρωπον κρούοντα λύραν. Βλέπω άνθρωπον ρδοντα. Βλέπω άνθρωπον καθίζοντα.

Τίς ό αδων;

'Ο αδων έστίν Όρφεύς.

Τίνες οι άκούοντες; Οι άκούοντές είσιν οι Θράκιοι. Όρφεύς καθίζει αδων την αρχήν των θεών και κρούει την λύραν βλέπων εις τον ούρανόν οι Θράκιοι στήκοντες άκούουσιν.

98

Π Ε Μ Π Τ Ο Ν Δ ΙΔ Α Ι Μ Α Η Μ Α Ρ Τ Υ Ρ ΙΑ Τ Ο Υ ΙΩ Α Ν Ν Ο Υ (γ ) A partir desta lição você já é capaz de entender os textos sozinho, com a ajuda do vocabulário que aparece ao lado, no qual as palavras se apresentam como no dicionário. As formas difíceis ou que você ainda não conhece estão explicadas, bem como se indica a regência das preposições e de alguns verbos. Para destrinchar o texto, você deve atentar para os casos em que se encontram os substantivos, adjetivos e particípios, bem como para as pessoas em que se usam os verbos. Depois de entendido, o texto deve ser lido quantas vezes forem neces­ sárias para que você atinja uma compreensão corrente: ΛΕΞΙΚΟ Ν

T fj ε π α ύ ρ ιο ν Ι ω ά ν ν η ς β λ έ π ε ι τον Ίή σ ο υ ν ερ χό μ ενο ν πρ ο ς α υ τόν, κ α ι λ ίίγ ε ι* ’Ίδ ε ό α μ νό ς του Οεοϋ ό α ϊρ ω ν τ η ν ό ιμ α ρ τία ν του κόσμου. ού τός έ σ τ ιν υπέρ ού εγώ ε ίπ ο ν Ό π ίσ ω μου έ ρ χ ετα ι ά ν ή ρ δς έμ π ρ ο σ θ εν μο υ γ ε γ ο ν ε ν . ό τ ι πρ ω τός μου ην. δ ιά το ύ το ηλΟ ον εγώ έ ν ύ'δατι β α π τ ίζ ω ν . Κ α ι μ α ρ τ υ ρ ε ί Ι ω ά ν ν η ς λέγω ν ό τ ι

ή επαύριον (ήμερα) - ο (dia) seguinte (τη επαύριον - no dia seguinte) ϊδε - eis ό αμνό:, οΰ - cordeiro αίρω - tirar ή άμαρτία, -ας - pecado υπέρ - ( d gén.) - sobre, a respeito de ou - de quem (gen sing. do pronome relativo δς, o qual, que) ό άνηρ, άνδρο; - homem (em oposição a mulher) δς- o qual (nominativo do pron relativo) γιγονε - nasceu (perfeto do verbo γίγνομαι)

ούτός έ σ τ ιν ό β α π τ ίζ ω ν έ ν π νεό μ α τι ά γ ίω . κάγώ μ ε μ α ρ τ υ ρ η κ α ό τ ι ου τός έ σ τ ιν ό υ ιό ς του θεού.

δ ια (c/ acus.) - por το ύδωρ, ύδατος- água το πνεύμα, -ατος- espirito άγιος, -α, -ον - santo καγώ - contração de καί e εγώ

(Κατά Ίω ά ν ν η ν )

μεμαρτύρηκα - testemunho, dou testemunho ( I a pessoa do singular do perfeito de μαρτυρι'ω, testemunhar)

ΕΡΩ ΤΗΜ ΑΤΑ

α'. Τίνα βλέπει ό Ιωάννης ερχόμενον προς αυτόν; β'. Κατά τον Ίωάννην, τίς αϊρει την αμαρτίαν του κόσμου; γ'. Τίς ήλθε βατττίζων έν υδατι; δ' Τίς έστιν ό βατττίζων έν πνευματι άγίω; ε'. Τί μεμαρτύρηκε ό Ιωάννης; I Ρ Α Μ Μ Α ! ΙΚ Η Σ Υ Ν Θ Ε Σ ΙΣ Α Ν Τ Ω Ν Υ Μ ΙΑ ! PRO NO M ES RELATIVOS Os pronomes relativos são os seguintes: ΘΗΛΥΚΟΝ

ΟΥΔΕΤΕΡΟΝ

ΟΝΟΜΑΣΤ.

ΑΡΡΕΝΙΚΟΝ V ος

η

Ο

Α ΙΤ ΙΑ Τ ΙΚ Η

ον

ην

Ô

ΓΕΝΙΚΗ

OU

ος

ου

ΔΟΤΙΚΗ

ω

0

ώ

ΟΝΟΜΑΣΤ.

οι

αι

α

Α ΙΤΙΑ ΤΙΚ Η

ούς

άς

ά

ΓΕΝΙΚΗ

ών

ών

ών

ΔΟΤΙΚΗ

οίς

αΐς

οίς

ΕΝΙΚΟΝ

τ

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΝ

O pronome relativo concorda em gênero e número com o nome a que se refere, assumindo o caso correspondente a sua função sintática na oração adjetiva que introduz. Observe os exemplosI

I

Οπίσο μου έρχεται άνήρ ος έ’μττροσθ; ν μου γι'γονε. ος concorda com άνήρ em gênero e número (masculino singular) e está no nominativo po; que è o sujeito de γεγονε.

100

2. Ουτός έστιν ό άνήρ υπέρ oú έγώ είπον ού concorda com άνηρ em gênero ο número e está no genitivo por ser regido pela preposição um μ 3. Ουτός έστιν ό άνήρ ον ό Ιω ά ννη ς βλέπει. ον concorda com άνήρ em gênero e numero e está no acusativo por ser objeto direto de βλέπει.

ΑΣΚΗΣΙΣ Ποίεε κατά τό παράδειγμαΠαράδειγμα- Ό π ίσ ω μου έρχεται άνήρ- ό άνήρ έμπροσΟέν μου γέγονε. Ό π ίσ ω μου έρχεται άνήρ δς έμπροσθέν μου γέγονε. Ιω ά ν ν η ς βλέπει τον άνθρωπον- ό άνθρωπος έρχεται προς αυτόν.

Ιω ά ννη ς λέγει περί του άμνοΟ' ό άμνός αίρει τήν αμαρτίαν του κόσμου.

’ Ιϊν αρχή ήν ό λόγος- ό λόγος φωτίζει πάντα άνθρωπον.

ΡΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΝ PERFEITO Você já aprendeu a distinção entre os aspectos durativo (presente e im perfeito) e pontual (aoristo). Nesta lição você está aprendendo o terceiro aspecto existente em grego: o resultativo (integrado pelo perfeito e pelo mais que perfeito).

101

O perfeito grego não corresponde ao pretérito perfeito do português. É que ele indica não uma ação completa acontecida no passado, mas o resultado presente de uma ação passada. Vamos tentar entender a oposição entre os 3 aspectos verbais, tomando primeiramente alguns exemplos em português. Uma idéia como desatar a sandalia podería ser expressa assim:

D U R A T IV O

PONTUAL

RESULTATIVO

PRESENTE

eu estou desatando a sandália,

PASSADO

eu desatava a sandália

PRESENTE

eu desato a sandália,

PASSADO

eu desatei a sandália

PRESENTE

eu tenho a sandália desatada,

PASSADO

eu tinha a sandália desatada

Em grego, teriamos a seguinte oposição, considerando, por enquanto, apenas o presente de cada um dos 3 aspectos:

DURATIVO: PONTUAL: RESULTATIVO:

λύω τό υπόδημα.

όλυσα τό υπόδημα,

(presente) (aoristo)

λίλυκα τό υπόδημα, (perfeito)

Observe como, no texto, o enunciado

κάγώ μεμαρτυρηκα ότι ούτός εστιν ό υιός του θεού não deve ser entendido como a expressão de um passado (e eu testemunhei que este é o filho de deus), mas como a expressão de um resultado presente da ação passada (João testemunhou e agora mantém o resultado dessa ação consubstanciado no presente). Por isso, neste caso, a melhor forma de traduzir o trecho em português seria usando-se um presente (testemunho, dou testemunho, sou testemunha). A marca morfológica característica do perfeito é o redobro: a repetição do prim eiro fonema da raiz, formando uma nova sílaba com a vogal -c.

102

λέ-λυκα, με-μαρτύρηκα, γέ-γονα. Nos verbos regulares, ο perfeito recebe ainda uma desincncia sufixai e tem terminações de número e pessoa próprias. Observe a formação do perfeito do verbo λύω e memorize as terminações de número e pessoa: REDOBRO

RAIZ

DES. DO PERF.

DES. DE NÚMERO E PESSOA

λε-

-λυ-

-K -

-a -ας -ε(ν) -αμεν -ατε -ασι(ν)

PERFEITO 2 Como acontece com o aoristo, também alguns verbos têm o perfeito formado a partir de radicais supletivos, o que se chama de perfeito 2. Como se trata de um radical próprio do perfeito, não é indispensável que o re­ dobro e o

-K -

apareçam. As desinências de número e pessoa são contudo

iguais às do perfeito I . Procure memorizar o perfeito 2 dos verbos abaixo, dos quais você já conhece o presente e o aoristo 2: ΕΝΕΣΤΩΣ

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ

λέγω

ειπον

εϊρηκα

όράω

ειάον

ό'ττωπα

λαμβάνω

ελαβον

εϊληφα

έρχομαι

ηλθον

έλήλυθα

γίγνομαι

εγενόμην

γέγονα

εΐμί

εγενόμην

γέγονα

103

Α Σ Κ Η Σ Ε ΙΣ I.

Π ο ίε ε κ α τ ά τά π α ρ α δ ε ίγ μ α τ α -

Παράδειγμα-

Έγώ μαρτυρώ περί του θεού. Έγώ μεμαρτύρηκα περί του θεού. Οι άνθρωποι λόουσι τά ύποδήματα

'Ημείς πιστευομεν τώ διδασκάλω.

Συ παιδεύεις τον υιόν σου.

Παράδειγμα-

'Ο λόγος πρώτος μου ην. 'Ο λόγος πρώτος μου έγένετο. *0 λόγος πρώτος μου γεγονε. Τό φώς ην εν άρχη.

Ό αμνός του θεού έμπροσθεν μου ήν.

Παράδειγμα-

Όπίσω μου έλήλυθε άνήρ. _____________________ __άνθρωπο ι . ______ ___________ _____ υμείς. ______

104

______________ σύ.

2 Κλίνε τα ρήματαμαρτυρέω

λύω

παιδεύω

γίγνομαι

πιστεύω

testemunhar

desatar

educar

vir a ser

crer

μεμαρτυρηκα

λέλυκα

πεπαίδευκα

γέγονα

πεπίστευκα

3. Κλίνε τα ρήματαΕΝΕΣΤΩΣ

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ

λ γω

όράω

*

105

λαμβάνω

έρχομαι

ΣΥΝΤΑΞΙΣ ΜΕΤΟΧΗ Na última lição você aprendeu a noção básica e a morfologia dos particípios presentes dos verbos em -ω e em -ομαι. O particípio é uma forma de extrema importância no sistema verbal grego, pois permite a opção estilística por construções sintáticas muito enxutas, as quais, em português, muitas vezes têm de ser traduzidas por orações subordinadas. Nesta lição, você encontra novos exemplos de enunciados construídos com particípios, como: 1.

Ιω ά ν ν η ς βλέπει τον Ί η σ ο υ ν ερχόμενον προς α υτόν (João vê Jesus que vem para junto dele);

2.

ϊδε ó αμνός του θεού ó αΐρων τ η ν α μ α ρ τία ν του κόσμου (eis ο cordeiro de deus, ο que tira o pecado do mundo);

3.

δ ιά τούτο ήλθον εγώ εν ύ δ α τ ι βαπτίζων (por isso eu vim para batizar em água);

106

4.

μ α ρ τ υ ρ ε Γ Ι ω ά ν ν η ς λέγων ο τ ι ο ύ τ ό ς ϊ σ τ η π ν ε υ μ α τ ι ά γίω

ό βαπτίζων έ ν

(João dá testemunho dizendo que este é o que batiza num e s p írito santo).

Você já sabe que o particípio é uma forma nominal do verbo, que apresenta características próprias tanto dos nomes quanto dos verbos, a saber: como os nomes, tem flexão completa (em gênero, número e caso); como os verbos, pode ser determinado por complementos em acusativo, genitivo ou dativo (de acordo com regência verbal), bem como por adjuntos adverbiais. O particípio pode ter três funções: I) adjetiva: 2) substantiva; 3) adverbial. Aprenda mais sobre cada uma delas: 1.

Na função de adjetivo, o particípio pode ser tanto atributivo quanto predicativo. Em ambos os casos ele concorda com o nome a que se refere em gênero, número e caso, como acontece no exemplo I (... τ ο ν Ί η σ ο ΰ ν ε ρ χ ό μ ε ν ο ν ...) .

2.

Na função de substantivo, o particípio, geralmente acompanhado de artigo, pode aparecer como sujeito, predicativo ou complemento, como nos exem­ plos 2 (.. ό αϊρων την αμαρτίαν ) e 4 (οότός έστιν ό βαπτίζων...).

3.

Na função adverbial, ο particípio pode indicar finalidade, tempo, causa, condição, concessão, instrumento ou modo. Você encontra exemplos do uso adverbial: 3 I no item 3 (ηλΟον ίγώ βαπτίζων), em que o particípio expressa finalidade (isto é: ele não apenas veio, mas veio para batizar); 3.2. no item 4 (μαρτυρεί ' Ιωάννης λίγων...), em que se expressa o modo (ele não dá testemunho de um modo qualquer, mas dizendo que...). Observe como o particípio concorda, também em função adverbial,

com o nome a que se refere, em gênero, número e caso. Como um verbo, o particípio admite complementos. Observe ainda nos exemplos citados acima: I.

No primeiro item, o particípio ερχόμενον recebe o adjunto adverbial προς αυτόν. A oração correspondería, no fundo, a dois enunciados: ό Ιω ά ν ν η ς βλέπει τον Ί η σ ο υ ν ό Ιη σ ο ύ ς έρχεται προς τον Ί ω ά ν ν η ν .

107

Eles podem ser articulados na forma escolhida pelo autor, ou, com nuanças diferentes, de outros modos, como: ó Ιωάννης βλέπει τον Ίήσουν ος ερχεται πράς αυτόν. ό Ιησούς έρχεται προς τον Ίωάννην βλέποντα αυτόν. 2. No segundo item, ο particípio αίρων recebe complemento direto em acusativo, como o verbo αίρω, que rege esse mesmo caso. Observe o paralelismo dos dois enunciados: Ιησούς α’ίρει την αμαρτίαν του κόσμου. Γόε ό αΓρων την αμαρτίαν του κόσμου. 3. No terceiro item, βαπτίζων recebe um adjunto adverbial (έν υδατι). 4. No último item, λίγων é completado por uma oração subordinada objetiva direta.

Α Σ Κ Η Σ Ε ΙΣ Ποίεε κατά τά παραδείγματα· Παράδειγμα

Τη επαύριον, ό Ιωάννης βλέπει τον Ίησούν ερχόμενον προς αυτόν, (ό Ιησούς) (ή Μαρία) .(το παιδίον) (οι άνθρωποι)

Παράδειγμα- Ίδε ό αμνός τού θεού ό αί'ρων την αμαρτίαν του κόσμου, (ό αμνός) _(τό φως) _(ή φωνή) (τό πνεύμα)

108

Παράδειγμα-

'Ο Ιωάννης βλέπει τον άνθρωπον ό άνθρωπος έρχεται προς τον Ίωάννην. 'Ο Ιωάννης βλέπει τον άνθρωπον ερχόμενον προς αυτόν. 'Ο άνθρωπος βλέπει τον Ίωάννην ό Ιωάννης βαπτίζει έν ύδατι.

Ο Ιωάννης λέγει περί του αμνού- ό αμνός αίρει την αμαρτίαν του κόσμου.

Γ0 διδάσκαλος έλαβε τον υιόν ό υιός έρχεται προς τον διδάσκαλον.

Λ Ε Ξ ΙΚ Ο Ν Os verbos, em grego, admitem muitos prefixos, formados, em geral, a partir das preposições, que emprestam às ações uma série de nuanças adverbiais. Procure no dicionário o significado dos verbos abaixo, identifi­ cando os prefixos e buscando entender sua formação: έρχομαι

β λέπ ω

ε ισ έ ρ χ ο μ α ι

προσβλέπω

εξέρχομαι

έμβ λέπω

προσέρχομαι

παραβλέπω

παρέρχομαι

ε ίσ β λ έ π ω

δ ιέ ρ χ ο μ α ι

δ ια β λ έ π ω

κατέρχομαι

καταβλέπω

π ε ρ ιέ ρ χ ο μ α ι

π ε ρ ιβ λ έ π ω

ύπερέρχομαι

ά ν τ ιβ λ έ π ω

109

Atenção 1.

Os prefixos terminados em vogal (como διά, παρά, κατά) perdem, em geral, esta última vogal diante de verbos iniciados também com vogal.

2.

Os prefixos sofrem ainda outras adaptações fonéticas, como: ck

diante de vogal torna-se εξ;

εν diante de labial torna-se ίμ - (como em português, em que se escreve -m- antes de -p- e -b-, isto é: duas consoantes labiais).

Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Ν Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Μ Α Ο Π Ο ΙΜ Η Ν Ο Κ Α Λ Ο Σ ’Ίδ ε ό ττοιμήν ό καλός.

Κ α τ ά το ν Ί ω ά ν ν η ν . ό Ιη σ ο ύ ς έ σ τ ιν καλός ττοιμήν ος γ ιγ ν ώ σ κ ε ι τα π ρ ό β α τ α τά ί δ ι α ' ό κακός π ο ιμ ή ν , ού ο ύ κ έ σ τι τά π ρ ό β α τ α ϊ δ ια , β λέπ ω ν τον λ ύ κ ο ν ερ χ ό μ ενο ν προς ilustração: Barbara Quadros e Rostand Albuquerque

α υ τά φ ε ύ γ ε ι- κ α ι ό λύκος ά ρ π α ζ ε ι τά π ρ ό β α τ α κ α ι α υ τά σ κ ο ρ π ίζ ε ι.

Ά λ λ ’ ε ίπ ε ό Ίη σ ο Ο ς · εγώ ε ίμ ι ό π ο ιμ ή ν ό καλός κ α ί γ ιγ ν ώ σ κ ω τά π ρ ό β α τ α ά Figura 12 - Orfeu com cordeiro

ιιο

έχω, κ α ί γ ιγ ν ώ σ κ ε ι με αυτά.

ΑΓΩΝ ΟΡΙΣΜΑ ΕΣΤΙΝ Ο ΟΥΡΑΝΟΣ I . Τίς ό φιλόσοφος ος έΐπεν αρχή του κόσμου τό ύδωρ; (γ) Άναξιμένης (α) Σωκράτης (β) Θαλής 2. Τίς ό ποταμός ός ούκ έστιν έν ' Ασία; (α) Τίγρις (β) Ευφράτης 3. Τίς δ θεός ου Διόνυσός έστιν υιός; (α) Ζευς (β) "Αιδης

(γ) Ινδός

(γ) Ποσειδών

(δ) Πλάτων

(δ) ’Ίστρος

(δ) Απόλλων

4. Τίς ό ήρως ός ούκ ήλθε εις Τροίαν; (α) Άχιλλεύς (β) Οίδίπους

(γ) Μενέλαος

(δ) Αγαμέμνων

5. Τίς ή χώρα έν ή ό ΝεΤλός έστιν; (α )' Ελλάς (β) Αίγυπτος

(γ) ΣυΡία

(δ) Δαλματία

6. Τίς ό θεός ός προψητίζει έν Δελφούς; (α )' Ερμής (β) Διόνυσος

(γ) Κρόνος

(δ) Απόλλων

7. Τίς δ ποιητής ός γράφει τήν Θεογονίαν, (α)'Ησίοδος (β)'Όμηρος (γ) Πίνδαρος

(δ) Λουκιανός

8. Τίς εκείνος ός είπε περί έαυτου· είμι τό άλφα και τό ώ μύγα; (β) Πυθαγόρας (γ) Χριστός (δ) Απολλώνιος (α) Ιωάννης 9. Τίς ή γυνή διά ήν ό της Τροίας πόλεμος έγένετο; (α) Κλυταιμνήστρα (β) Ίοκάστη (γ) Μήδεια 10. Τίς δ πόντος εν ώ Κρήτη εστίν, (α) Ίόνιος (β )’ Αξεινος

(γ) ΊΕρυΟρεύς

11. Τίς ή χώρα εν ή είσιν ΆΟ ήναι; (α) Πελοπόννησος (β) Α τ τ ικ ή

(γ) Βοιωτία

12. Τίς ή μούσα ή προστατεύει τήν αστρονομίαν; (α) Μελπόμενη (β) Θάλεια (γ) Ούρανία 13. Τίς δ φιλόσοφος ού ό Αλέξανδρος ήν μαθητής; (α) Αριστοτέλης (β) Επίκουρος (γ) Διογένης

(δ) Ί-λένη

(δ) ΑιγαΤος

(δ)'Ήπειρος

(δ) Κλειώ

(δ) Δημόκριτος

II!

14. Τίς ό ποταμός έν ώ Ιωάννης βαπτίζει; (α) Τ ίβ φ ΐς

(β) Ιορδά νης

15. Τί τό βιβλίον ο Πλάτων γεγραφε; (α) Γένεσις (β) Π ο ιη τική

(γ) Κηφισός

(δ) Ά νά β α σ ις

16. Τίς ή χώρα ήν Άλεςανδρος ούκ ελαβε; (α) Μ ισοποταμία (β) Ιτ α λ ία (γ) Αίγυπτος

112

(δ) Α λφ ειός

(δ) Φαίδων

(δ) Φρυγία

Foto de Cdina F.Ligo

Ε Κ Τ Ο Ν Δ ΙΔ Α Γ Μ Α

Figura 13 - Jesus Cristo (detalhe). Pintura de teto, Capela de São Nicolau na Caverna Penteli, c. 1233/1234 Museu Cristão e Bizantino (BXM 1069), Atenas

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΜΑΘΗΤΑΙ

Τη επαύριον πάλιν στήκει ό Ιω ά ννης και εκ των μαθητών αύτοΰ δύο, και εμβλεπων τώ Ίη σ ο ΰ πιριπατοΟντι λεγετ

ΑΙΙΞΙΚΟΝ ό μαθητής, -ου - discípulo, aluno πάλιν - de novo εκ (c/ gen.) - dentre δύο - dois εμβλεπω (d dat.) - observar,

’Ίδε ό αμνός τού θεού, και ηκουσαν οί δύο μαΟηταί αύτού λαλοΰντος και ήκολούθησαν τώ ΊησοΟ.

reparar τώ ΊησοΟ - dativo de Ιη σ ο ύ ς περιπατέω - passear ήκουσα (c/ gen.) - aoristo de άκούω - ouvir, escutar

Ό Ιη σ ο ύ ς λεγει αύτοΤς·

λαλεω - falar (ή'κουσαν αυτού

Τ ί ζητείτε;

λαλοΰντος - ouviram-no falando)

Οί δέ ειπον αύτώ'

ήκολούθησα (c/ dat.) - aoristo de

'Ραββί ( δ λέγεται

άκολουθεω - seguir ζητεω - procurar, buscar οί δε - e eles, e estes

μεΟερμηνεοόμι νον

ραββί (hebraísmo) - rabi, mestre

Διδάσκαλε),

λεγεται - 3a pes. do pres. da voz

που μενεις; Λεγει αύτοΤς· ’Έρχεσθε καί όρατε. τΗλΟον ούν και ειδον που μί'νι ι,

passiva de λέγω (ô λεγεται - o que se diz, o que significa) μεθερμηνεύομαι - traduzir μένω - morar, ficar, permanecer ερχεσθε - vinde (2a pes. pl. do imperativo de έρχομαι - ir, vir)

καί παρ αύτω μενουσι

όρατε - vede (2a pes. pl. do

την ημέραν ε κ ε ίν η ν

imperativo de όράω - ver)

ώρα ήν ώς δέκατη.

παρά (c/ dat.) - na casa de ή ήμερα, -ας - dia ή ώρα, -ας- hora

(Κατά Ίωάννην, α')

ώς- por volta de, mais ou menos δεκάτη, -ης - décima

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ 1.

Τίνες στήκουσιν τη

επαύριον πέραν του Ίωάννου;

2.

Τ ίν ι έμβλέπει ό Ιω ά ννης;

3.

Τ ί λέγει ό Ιω ά ννης;

4.

Τίνες ήκουσαν του Ίωάννου λαλοΰντος;

5.

Τ ίν ι ήκολουθησαν οί Suo μαθηταί;

6.

Τ ί λέγει τοίς μαθηταΐς ό Ιησούς;

7.

Τί είπον οί μαθηταί τω Ίησοΰ;

8.

Που μένουσιν οί μαθηταί την ημέραν εκείνην;

9.

Τ ί λέγεται μεθερμηνευόμενον

p a jβ β ί;

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΙΣ ΚΛΗΤΙΚΗ ΠΤΩΣΙΣ CASO VOCATIVO Ο vocativo não indica, como os demais casos, relações sintáticas. Na verdade, ele é uma oração por si mesmo, que expressa o conteúdo comple­ to de uma ordem, uma manifestação de afeto ou uma descarga emocional. Sua função é, portanto, expressiva. Muitas vezes corresponde a uma inter­ jeição. Veja os seguintes exemplos:

ώ διδάσκαλε , που μ έ ν ε ις ; ώ ήμερα , που ε ί; Embora não faça parte propriamente do sistema de casos (os quais indicam relações), o vocativo integra a declinação dos nomes gregos. Na maioria dos temas, sua forma coincide com a do nominativo, como você pode observar na página seguinte:

115

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΝ

ΕΝΙΚΟΝ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ

ΚΛΗΤΙΚΗ

ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ

ΚΛΗΤΙΚΗ

TEMAS EM -a

αμαρτία

άμαρτία

άμαρτίαι

άμαρτίαι

TEMAS EM -η

φοινή

φωνή

φωναί

φωναί

TEMAS EM -o MASCULINOS

διδάσκαλος

διδάσκαλε

διδάσκαλοι

διδάσκαλοι

TEMAS EM -o NEUTROS

βιβλίον

βιβλίον

βιβλία

βιβλία

ATEMÁTICOS MASC./FEM.

σαρξ

σαρξ

σάρκες

σάρκες

ATEMÁTICOS NEUTROS

πνεύμα

πνεϋμα

πνεύματα

πνεύματα

Você ainda aprenderá outros detalhes sobre a declinação dos nomes. Considerando, entretanto, o que você já conhece, observe que o vocativo só difere do nominativo no singular dos nomes de tema em -o , recebendo a terminação -e (semelhantemente ao que acontece, em latim, com os nomes em -o , que também fazem o vocativo em -e: lupus, lupe).

ΔΩΤΙΚ.Η ΠΤΩΣΙΣ Você já conhece os usos do dativo locativo e do dativo de posse. Nesta lição, você está aprendendo o uso mais importante deste caso: o de complemento verbal indireto (que corresponde ao objeto indireto do português). Observe que o próprio nome que os gramáticos gregos deram ao caso — δωτική —

é tirado da raiz do verbo dar (-δο-, no presente: δίδω μι). A

relação básica que o dativo expressa, em oposição ao acusativo, pode ser percebida com clareza no enunciado: δ ίδ ω μ ι δωρον τιϊϊ Ιω ά ν ν η (dou um presente para o João), em que o acusativo — δώρον —

limita a abrangência do verbo, determi­

nando que não se trata de dar qualquer coisa, mas um presente; enquanto

116

o dativo — ’ Ιωάννη — indica a quem se dirige a ação expressa pelo verbo, determinando, portanto, também, numa outra esfera, que não se trata de dar um presente a qualquer um, mas a João, Pode-se dizer que o dativo de complemento verbal indireto expressa uma idéia básica de movimento para, o que se pode perceber em outros exemplos, como o que aparece no texto: ό Ιη σ ο ύ ς λέγει α ύ το ίς (Jesus disse para eles). Recorde agora os usos do dativo que você já conhece: DATIVO DE COMPLEMENTO VERBAL INDIRETO (para)

ό διδάσκαλος λεγει ταυτα τοΐς μαΟηταΤς.

DATIVO DE POSSE (de)

τό όνομα τω διδασκάλω ην Σοφοκλής.

DATIVO LOCATIVO (em)

ό διδάσκαλος στήκει εν τη αυλή.

ΠΡΩΤΗ ΚΛΙΣΙΣ PRIMEIRA D E C L IN A Ç Ã O Os nomes de tema em -a ou -η integram a chamada primeira declinação. Além das flexões que você já conhece, relativa aos nomes femininos, existe ainda uma flexão dos nomes masculinos, que apresenta pequenas diferenças com relação àqueles (nomeadamente, no nominativo, vocativo e genitivo singular): 1 ΝΙΚΟΝ

TEMA ΕΜ -α

TEMA ΕΜ -η

ό νεανίας (ο jovem)

ό μαθητής

ΚΛ1ΙΤΙΚΙΙ

νεανία

μαθητά

Α ΙΤΙΑ ΤΙΚ Η

τον νεανίαν

τον μαθητήν

ΓΕΝΙΚΗ

τοΟ νεανίου

του μαθητου

ΔΟΤΙΚΗ

τω νεανία

τω μαθητή

ΟΝΟΜΑΣΤ.

117

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΝ ΟΝΟΜΑΣΤ

οί νεανίαι

οί μαθηταί

ΚΛΗΤΙΚΗ

νεανίαι

μαΟηταί

Α ΙΤΙΑ ΤΙΚ Η

τους νεανίας

τούς μαθητάς

ΓΕΝΙΚΗ

των νεανιών

των μαθητών

ΔΟΤΙΚΗ

τοΐς νεανίαις

τοΐς μαϋηταΐς

ΑΣΚΗΣΙΣ Dê ο sentido das palavras abaixo, que aparecem no texto da lição, iden­ tificando o caso em que se encontram, conforme o modelo: μαθητών αυτοΰ αμνός θεοΰ μαΟηταί αότοΐς δ διδάσκαλε αυτω ημέραν εκείνην ώρα δέκατη

118

discípulos

genitivo plural de μαθητής

ΡΗΜΑΤΑ VERBOS CONTRATOS Você já conhece as terminações do presente dos verbos terminados em -ω e em -ομαι. Vamos recordá-las:



-ο μ α ι

-ε ις

-ει

-ει

-ε τ α ι

-ομεν

-όμεθα

-ετε

-εσθε

-ο υ σ ι(ν )

-ο ν τ α ι

Observe que todas as terminações começam com vogais, o que lhes permite unirem-se diretamente a radicais terminados em consoantes (como λεγ-, βλεττ- etc.) ou em -u (como λυ-). Entretanto, nos verbos cujas raízes terminam em -a (como όράω), -ε (como λαλεω) ou em -o (como ττληρόω), são possíveis duas formas: a forma não contrata e uma forma contrata, que é a usual em ático e na κο ινή . A forma contrata é caracterizada pela contração da vogal do radical com a vogal inicial das terminações. As regras de contração são as seguintes:

119

Agora aprenda as formas não-contratas e contratas dos verbos abaixo:

VERBOS EM -a

VERBOS ΕΜ -ε

SIMPLES CONTRATO

SIMPLES CONTRATO

VERBOS ΕΜ -ο SIMPLES

CONTRATO

όράω

όρώ

λαλέω

λαλώ

ττληρόω

πληρώ

όράεις

όρας

λαλέεις

λαλεΐς

π λ η ρ ό ε ις

πληροίς

όράει

όρα

λαλέει

λαλεΐ

ττληρόει

π λη ρ ο Τ

όράομεν

όρώμεν

λαλέομεν

λαλοΰμεν

ττληρόομεν

πληροΰμεν

όράετε

όρατε

λαλέετ:

λαλεΐτε

πληρόετε

πληρουτε

όράουσι

όρώσι

λαλέουσι

λαλοΟσι

πληρόουσι

πληροΰσι

ΑΟΡΙΣΤΟΣ Você já aprendeu o sentido do aoristo e a conjugação do aoristo 2 (isto é: o aoristo que tem radical supletivo). Nesta lição vamos aprender como se forma o aoristo I , cuja raiz é a mesma do presente. Como o aoristo 2 tem radical próprio, não é necessário, em princípio, marcá-lo com desinências aspectuais, bastando acrescentar à raiz as desinências de número e pessoa. Entretanto, como o principal uso do aoristo é diegético (isto é: ele é a forma verbal utilizada por excelência nas nar­ rativas), tende a especializar-se no sentido de passado, recebendo assim a marca característica desse tempo: o aumento. O aumento é uma desinência prefixai (como o redobro do perfeito), consistindo de um

i - que se ajunta ao radical do verbo. Assim, formas

como as que você já conhece de aoristo 2 analisam-se deste modo (note que, em alguns casos, o aumento apresenta contração com a vogal inicial da raiz verbal): AUMENTO

RAIZ DO AORISTO

DES. DE NÚMERO Ε PESSOA

AORISTO 2

ε-

λαβ-

-ον

έ'λαβον

(λαμβάνω)

-

ίδ-

-ον

είδον

(όράω)

ί-

έλΟ-

-ον

ηλθον

(έρχομαι)

έ-

είπ-

-ον

ειπον

(λέγω)

έ-

γεν-

-όμην

έγενόμην

(γίγνομαι)

ι

120

Quando o aoristo não tem radical próprio, formando-se a partir do mesmo radical que o presente, recebe, além do aumento, uma desinência sufixai -a-, à qual se acrescentam terminações de número e pessoa pró­ prias (iguais à do perfeito, exceto na terceira pessoa do plural). Assim, o aoristo do verbo λύω forma-se e conjuga-se do seguinte modo: AUMENTO

RAIZ DO

DES. DE

DES. DE NÚMERO E

PRESENTE

AORISTO

PESSOA

-λυ-

-o-

-a -ας -Φ ) -αμεν -ατε -αν

É importante você memorizar essa formação do aoristo, pois a maioria dos verbos tem apenas essa forma, e muitos dos que apresentam um aoristo 2 admitem também o aoristo regular (chamado de aoristo I).

Atenção I.

Quando o verbo principia por vogal, a mesma contrai com o aumento (constituindo o que a gramática grega chama de aumento temporal, isto e, o alongamento da vogal inicial do verbo). A regra geral de alongamento é a seguinte:

AUMENTO

α/ε ε +

VOGAL

VOGAL SIMPLES

LONGA = n

1

= i (longo)

0



u

= υ (longo)

121

Exemplos: έ-άκου-σα = ηκουσα (ακούω - ouvir) έ-ίκετευ-σα = ίκέτευσα (ικετεύω - suplicar) 2.

Nos verbos cuja raiz termina com -α, -ε ou -o, estas vogais alongam-se, em geral, diante do -σ-, de acordo com a seguinte regra:

VOGAL

VOGAL

SIMPLES

LONGA

α/ε

η

0

U)

Exemplos: άκολουθέω (seguir) - ήκολούθησα τιμάω (honrar) - ετίμησα δηλόω (mostrar) - εδήλωσα

Α ΙΚ Η Σ ΙΣ Π ο ίε ι κ α τ ά το π α ρ ά δ ειγ μ α · Παράδειγμα·

Οί μαΟηται άκούουσι του Ίω ά ννου λαλοΰντος. Ο ί μαΟηται ήκουσαν του Ίω ά ννου λαλοΰντος. 'Ο διδάσκαλος ακούει του μαθητου λαλοΰντος.

Ή μ εΐς παιδεύομεν τους υιούς.

Έ γώ λύω το υπόδημα του ανθρώπου.

122

Π Ρ Ο Σ Τ Α Κ Τ ΙΚ Η IMPERATIVO N o texto desta lição você encontrou formas do imperativo (embora você já tenha se deparado com outros exemplos, nas instruções dos diversos exercícios, como αναγίγνωσκε, leia; πλήροε, complete; etc ). O valor do im perativo grego é o mesmo que o do imperativo em português: o modo que expressa ordem, comando ou súplica, A forma do imperativo presente, na segunda pessoa do singular e na segunda pessoa do plural, que são naturalmente as mais usadas, é a seguinte:

PESSOA

VERBOS EM -üj

VERBOS EM -ομαι

συ

λέγ-ε

έρχ-ου

υμείς

λέγ-ετε

έρχ-εσΟε

Α Σ Κ Η Σ ΙΣ Π ο ίε ι κ α τ ά το π α ρ ά δ ειγ μ α Π αράδειγμα-

'ϋ Σ Ιη σ ο υ ς λέγει αύτοΤς- "ρχεσΟε κα ί όρατε (αύτοΤς)

___________________________________________ _ (αύτώ)

(αυτή)

(αύταΤς)

ΦΩΝΑΙ VO ZES Ο verbo grego conjuga-se em três vozes: ativa (ενέργεια), média (μεσάτης) e passiva (πάθος). A diferença entre as vozes ativa e passiva é a mesma que há entre elas em português, a saber: na voz ativa, o sujeito é o agente da ação expressa pelo verbo; na voz passiva, ele sofre a ação, realizada pelo agente da passiva.

123

Já a voz média distingue-se da voz ativa no sentido de que sublinha o interesse do sujeito na ação. Assim, por exemplo, em εγώ λούω τον υ ιό ν μου (eu dou banho em meu filho), o sujeito da oração realiza a ação de dar banho no objeto (meu filho), sem conotar o interesse do sujeito na ação realizada. Já uma declaração como εγώ λούομαι τον υ ίό ν μου indica que eu dou banho em meu filho não porque ele quer, mas porque interessa a mim, sou eu que acho isso importante. A escolha da voz ativa ou da voz media depende, portanto, da nuança de sentido que o falante pretende dar a sua declaração.Trata-se, no fundo, de uma escolha estilística, que podería ser expressa do seguinte modo: na voz média, sublinha-se o sujeito da ação em detrimento do objeto. Você deve te r sempre presente essa distinção básica, para poder perceber o espírito dos textos que está lendo (afinal, é para isso que você está estudando grego, pois, se fosse possível uma tradução absolutamente transparente de uma língua para outra, poderiamos simplesmente ler a antiga literatura vertida para as línguas modernas) Existem contudo alguns verbos que não possuem a forma ativa, exis­ tindo apenas na voz média. Ate este momento temos dito que se trata dos verbos em -ομαι, como έρχομαι e γίγνομαι. A morfologia das 3 vozes não é difícil.Você já conhece o presente do indicativo de todas elas, pois, neste tempo, a voz média é igual à voz passiva. Assim: PRESENTE DO INDICATIVO

124

ΕΝΕΡΓΕΙΑ

ΜΕΣΟΤΗΣ

ΙΙΑΘΟΣ

λέγω

λέγομαι

λέγομαι

λέγεις

λέγει

λέγει

λέγει

λέγεται

λέγεται

λέγομεν

λεγόμεθα

λεγόμεθα

λέγετε

λέγεσΟε

λέγεσΟι

λέγουσι(ν)

λέγονται

λέγονται

Α Σ Κ Η Σ ΙΣ Analise as formas dos verbos abaixo, todos retirados do texto desta lição, indicando a voz, o modo, o tempo, o número e a pessoa —

ou, no

caso de particípios, gênero e caso: στήκει

terceira pessoa do singular do presente do indicativo da voz ativa de στήκω, estar de pé

έμβλέπων περιπατουντι λέγει ηκουσαν ήκολοόΟησαν ζητείτε λέγεται μένεις έρχεσθε όρατε ηλΟον είδον μένει μένουσι τ ην

125

Α Ρ ΙΘ Μ Ο Ι NUMERAIS Vamos aprender, nesta lição, os numerais de um a dez. Observe que existe uma grafia própria dos algarismos gregos, que, à semelhança do que acontece com os algarismos romanos, utiliza letras do alfabeto. ALGARISMOS

CARDINAIS

ORDINAIS

masc.: α ς fem.: μία neutro: έν

πρώτος πρώτη πρώτον

δύο

δεύτερος δεύτερα δεύτερον

Y

masc.: τρεις fem.: τρεις neutro: τρία

τρίτος τρίτη τρίτον

δ'

masc.: τέτταρες fem.: τετταρες neutro: τέτταρα

τέταρτος τέταρτη τέταρτον

πέντε

πέμπτος πέμπτη πέμπτον

ές

έκτος ίίκτη εκτον

επτά

έβδομος έβδομη έβδομον

οκτώ

όγδοος όγδοη όγδοον

0'

εννέα

ένατος ένατη ένατον

ι'

δέκα

δέκατος δέκατη δέκατον

a

β'

ε

ς'

ζ'

π'

126

1 Α Σ Κ Η Σ ΙΣ

Fotos de Cei' ; f Lij

|

Figura 14 - Lamparinas em formato de peixe com relevos cristãos. Séculos IV-V d.C. Museu Cristão e Bizantino (BXM 11,12). Atenas.

Χ Ρ ΙΣ Τ ΙΑ Ν Ο Ν Σ Υ Μ Β Ο Α Ο Ν Α ν α γ ίγ ν ω σ κ ε καί μετάφραζε· α ') Ιχθύς μιμνήσκει την του ’ Ιησού δύναμιν πέραν της θαλάσσης της Γαλιλαίος· έχων μόνους πέντε άρτους καί δυο ιχθύας διανέμει αυτούς τω όχλοι καί πάντες έσθίουσι (αναγίγνωσκε το έκτον κεφάλαιον τού ευαγγελίου κατά Μάρκον)· β ') τοΤς πρώτοις χριστιανοΐς τα πέντε γράμματα τού ρήματος ΙΧ Θ Υ Σ σ η μα ίνει·

Ιη σ ο ύ ς Χριστός Θεού Υιός

Σωτήρ.

Α

Σ Υ Ν Τ Α Ξ ΙΣ REG ÊNCIA VERBAL Como em português, os verbos gregos têm regência própria, o que significa que pedem um determinado caso (isto é: seu complemento deve vir no acusativo, no dativo ou no genitivo). Observe os exemplos: ó Ιω ά ν ν η ς βλέπει τον άνθρωπον, ό Ιω ά ν ν η ς έμβλέπει τω άνθρώπω. No primeiro caso, βλέπω rege acusativo (João vê o homem); no segundo, έμβλέπω rege dativo (embora seja formado pelo próprio verbo anterior com o prefixo έν, correspondendo a algo como João repara no

homem). Alguns verbos regem genitivo, como os que expressam percepção através dos sentidos, de que há, no texto, o exemplo de ακούω: o í μαθητα'ι ήκουσαν αυτού λαλουντος (os discípulos escutaram-no falando). Você irá, pouco a pouco, acostumando-se com as regências verbais. Por enquanto, guarde apenas esses princípios. Α Σ Κ Η Σ Ε ΙΣ Π ο ίει κατά το παράδειγμα·

α '. Παράδειγμα- Ιω ά ν ν η ς βλέπει τον Ίη σ ο ύ ν περιπατουντα. Ιω ά ν ν η ς έμβλέπει τω Ιη σ ο ύ περιπατούντι. ΟΙ μαθηται βλέπουσι τον Ίω ά ν ν η ν βαπτίζοντα.

'Ο διδάσκαλος βλέπει τούς μαθητάς λαλούντας.

128

'Ο Ιη σ ο ύ ς βλέπει τούς ανθρώπους άκολουθοΟντας αύτώ.

β

Παράδειγμα· Ιη σ ο ύ ς έλάλησε τοΤς μαθηταις αυτού· (λαλέω) 01

μαΟηταΐ ηκουσαν αυτού λαλουντος.

Ιω ά ν ν η ς έβόησε τοΤς Ίουδάΐοις· εγώ ούκ είμι ò χριστός, (βοάω)

Μ ούσαι ήσαν τώ ποιη τη. (αδω)

01

μαΟηται είπο ν τώ διδασκάλφ- πού μένεις; (λέγω)

Σ Υ Ν Τ Α Ξ ΙΣ Α ΙΤ ΙΑ Τ ΙΚ Η A C U S A T IV O DE D U R A Ç Ã O Nos complementos circunstanciais de tempo (ou adjuntos adverbiais de tempo) que expressam duração, usa-se o acusativo, como você encontra no texto desta lição;

o l μαθηται μένουσι παρ’ αύτω την ημέραν εκείνην (os discípulos permaneceram na casa dele durante aquele dia), Trata-se do chamado acusativo de duração.

129

Foto dc Celina F Lagc

Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Ν Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Μ Α

Figura 15 - Acrópole de Atenas. Outubro. 2004.

Α Θ Η Ν Ω Ν Α Κ Ρ Ο Π Ο Α ΙΣ Ιδε ή των Α θ η ν ώ ν άκρόπολις.

Έ ξ αριστερός εις δεξιάν εν

το7 άκρω ϊδετε προϊτον τα Π ροπύλαια, δεύτερον το Έ ρεχθειο ν, τρίτον τον Παρθενώνα- τό ’ ΩδεΤον του Ή ρώ δου του Α τ τ ικ ο ύ εστι κάτω, πέραν τών Προπυλαίων. Έ ν τοΐς Π ροπυλαίοις εστι και τό μικρόν ιερόν της θεάς Ν ίκης.

130

* Lt&c Foto de Cc'

Figura 16 - Erecteu naAcrópole de Atenas. Outubro, 2004.

Έρεχθεύς, ος επαινείται εν τώ Έρεχθείω, ήν παλαιός θεός της Α ττικής, αλλά Ποσειδών είσήλθε εις τάς Αθήνας και ένίκησε αυτόν· διό τό Έρεχθειον 'ιερόν καί του Ποσειδώνος òyενετό. Έ ν τώ Έρεχθείω εστίν ή ένδοξος στοά των Καρυατιδών, εξ άγάλματα παρθένων α εποίησεν ό Αλκαμένης. Αί Καρυάτιδες όρωσι πρός τόν Παρθενώνα όπου ήν τό τής Αθήνας άγαλμα.

131

FocoJcC,!'h,: FLsgc Figura 17 - Partenon na Acrópole de Atenas. Outubro, 2004.

Έν

tój

ΠαρΟενώνι οι

Α θ η ν α ίο ι σέβονται την ένδοξον θεάν αυτών, την Ά Ο η ν ά ν έποίησε ό Φ ειδίας τά χρυσελεφάντινον άγαλμα ο εν τω ιερω ην, εχον την Ν ίκη ν έν τη δεξιά χ ε ιρ ί και έν τη αριστερά ασπίδα και λόγχην. Ο ι Α θ η ν α ίο ι και οί ξένοι θαυμάζουσι την θεάς δόξαν καί τήν του Φ ειδίου τέχνην.

ΑΓΩΝ ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΣΤ1Ν Ο ΟΥΡΑΝΟΣ α . Τίς ην ό άνήρ ός βαπτίζει πέραν του Ίορδάνου;

132

α.

Φ ίλιππος

β.

ΊησοΟς

γ.

Ιω ά ν ν η ς

δ.

Η λ ε ία ς

β \ Π οιου ρήματος ‘ε ίπ ό ν ’ έστιν α.

λαμβάνω

β.

λέγω

γ.

είμί

αόριστος;

δ. βλέπω γ '. Τ ίς ήν ό πατήρ του Α λεξάνδ ρο υ ; α.

Φ ίλιππος

β.

Περικλής

γ.

Ό ρφεύς

δ. Διογένης δ \ Τ ί έκ των ονομάτων έστιν έν τή α ιτ ια τ ικ ή ; α.

άνθρώπων

β.

κόσμου

γ.

άληθεία

δ. λόγον ε '. Τ ίς έστιν ό ποιητής τής Ίλιά δ ο ς ; α.

Σοφοκλής

β.

Σαπφώ

γ. 'Όμηρος δ.

Εύρυπίδης

ς Υ Α π ο τ έ λ ε ι τήν φ ρ ά σ ιν Έ γώ έν ύδατι... α.

βαπτίζεις

β.

βαπτίζομεν

γ. βαπτίζω δ. βαπτίζει ζ \ Που έστιν Ό λυ μ π ία ; α.

έν τή Α τ τ ικ ή

β.

έν τή Β ο ιω τία

γ.

έν τω Ή π είρ ω

δ. έν τω Πελοποννήσω

η '. Ά π ο τ λ ι τήν φ ρ α σ ιν Ιω ά ν ν η ς μαρτυρεί περί του... α.

φωτου

β.

φως

γ.

φωτί

δ.

φωτός

θ '. Τ ίς ην ό κυνικός φιλόσοφος; α. 'Η ράκλειτος β.

Διογένης

γ.

Σωκράτης

δ.

Παρμενίδης

ι \ Τ ίς ή φράσις ή έστιν ορθή;



α. Ταυτα εν Β ηθ α νία έγένετο. β. Ταυτα έν Μ εσοποταμία έγένοντο. γ.

Ταυτα έν Ι ν δ ί α έγένετο.

δ. Ταυτα εν Κ αππαδοκία έγένοντο.

134

ΕΒΔΟΜΟΝ ΔΙΔΑΙ ΜΑ Nesta lição, você está começando uma nova parte de seu curso, tendo já aprendido muita coisa que o capacita a ler o Evangelho de João. A partir deste ponto, você deve começar a consultar sistematicamente um dicionário e uma gramática, sempre que tiver dúvidas. Vamos retomar o início do texto, sem cortes ou adaptações, para que você possa fazer uma leitura corrente. Paralelamente, vamos começar a sistematizar os conteúdos gramaticais, recordando o que você já aprendeu, ampliando e detalhando cada vez mais seus conhecimentos. 4

*ΓΑ mtuγ c eul>c rÀrr*v

- o A mJAICIJÀi +AAIIÍP

Oi«Ó»tc»riiüí M iK * . i  y T d i A H r p Y » f l v

f iG M Ô y τ ο τ Λ ιμ μ κ ίΑ γ η ιικ τ ο κ κ ύ γ κ cywVÍ ma i TÀcrfA

C e M à y rV IC e U T M KA.A

ifiiiineM Â yTM · l^yTU»cr^rfAOTAi

_ ç e i jr o Y À f- r o y T Â yn A

AYTUfM AAAOyM*rx*T K tTO C 4C TH ÍM M tfçU íÍT

T \Ü M K ^ IA 4 l'rC IA .Y T Ô tC « i p U m m YM IM efO HW CM l»· AO K j y i í ά φ ο β ο ι r fM O » · k o i «Α οκλγΝ Π Ν βγΜ *

o ç u ir e iN κΙι^ιηαΜ Α ,γΗ · * η τ β γ Μ * Γ Μ ΐΐΜ θ » « Γ π K À l T U lk A O r iC M Ò l M M

IlílM O yC lN A ^M lÍM T ^C T V T A C Y fl rac u o y

tò ycm o am

MoyórijrruiíuiiÂ^

MA A^M CA TlfM CirÀ /l f T f í r n i l M e y MAITAI # CA'f irA i(A » q c T jiV d y irf'·

t

M > / * r A O « IC « M ^ » C U IN I

ΤΓ^Λοοτα *ΤΑΐτόγη»

_

« Α θ ί Ι Μ Τ Ώ Μ y C Í4 í CÀ í I m a

'CTHM Al (/iCKCIffaiMTN

T f I T M Κ Μ β f A K A I ICMfy

x*>HMAIPΠΙτώοΜΟΜ»

Τ Γ Ι À Y T o γ m ( T a*m o · am ^IC Α φ «cI M Â Ρ-TliÚM ei c n I m t ATÀ g óm MÂP

■· f a μ e w o i _à n ò f c r o y c i

M Ô lC M A rJ r V t1^ ΤογτωΜ κ ^ ι ί Α ό γ β η ί ·

«lfcnocTjiAAU;rMMÍ ^

n a r r c a *· *am τ 6 γ ' ja t t -' · Μο γ β φ ^ MAC

I C éd

Κ Α β ις ^ τ « ·γ Γ Η η (ίΜ » , ftu c Õ Y ^ K A y c M c e e ã t * Γ θ γ C AVM A Μ IM f»MPA

ΜΚ*ί£γτ)γςΜκηρ| Ν · Α Η | Α Ν κ λ ΐ < n Á fA C

— ----------" Υ · γ Λ * ' -

fin ò iM (fA C iifM À y iP ^ ·

T * fW

ia c k íi

τό γτπ ο '

A A c J r i A è t n i c TO |'i f " A v -n i» M Ín á r M c w w a*a i o * Y H > z o H 7 u i N « n r iÍY T D » c 4 5 J fW n * » á · ‘ M O H 4 M * 4 A « p iA v in ^

A U M C A M A fTW rXO Y^ JflY p Y M « /O C r A IA A W ^ N ip n ip M ly T W N M »

^γτ»»ιΑγτίγίϊ4^Γη» AffArTUIM«■Α.ΐ/^οφο' MT.TenCTBNOyfAMÒM^ KYTdínrocicy.íwcAií, *nteiy7«Nfnic.rrfc-K" YAPÍ^aiAcanl ^HTmftwtfyAor JpWTWiHAMNM Λγατϊ Μ-γΑίιΓ»»-'

!»>·«·ΗΚjtMApHnN) *’·“ *“ A--- —C T D K ■.,'Ι'ΓΑΑ|α!υΤ0'Υ«Γ*Μ »

fl

hm

Z«UHHM Ki

ΖωΜΜΝΤοφώςίίΑΙΤΟ -t b a ic ÍM T M d * -í t v in c À iM c n O r 1 _PYKATeAAH T O À Ú w r u in Ç ^ M tiM m |riA rA « Y 4 N O i4 A Α γ τ ώ Tu> a m m c õ y T ^ X '

m d i c m a í τ γ ria m tujòc i mi*r»AM-rev«* t ■re yccuc·»iai ayróy

7 MAU A f Ü f I H C H C I« IX ) f

O Y K ff* 4 r fK e iW O C T Ò < f> iÍA Á ÍM A M A fT Y M C r fn * # Ρ\-Π>Y«f>*l>TOC N MY t o l i . *tY>ÁAMÒt’ 05 »P TÇÒS TV StÒAHgqSi'' oq J/i *0 λο>ος.£»7ος Ijp HS^JSí Sp toφως Ήν 6t*35rçi X Í/ > cj/>,Jot>5S/i o/ι Τπτορ Ιντ'ιΛιμο» \{χόμΜ* »ος 'ψ -τξοδίρ μ * >ί> ο *ψ ,0ΤΙ Tç BToV * 1ρ,&

Κ ίώ Τ ® ' !Ν principio erat uerbum, tn » d-, âduerbum erat apuddeã, i g I° 3 jfli deus erat uerbum. Hoc U Sferatínprincipioapudde* um.Omnia per ipfum fadta funt^d Π/ ne ipfo fa&um eft nihil,quod fadbim eft, In ípfouita erat,&uita erat luxho minam,& lux in tcnebris lucet, SLteae> brx eam nori comphenderunt.Fuír h® mo miflus adeo.cui nomen erat Ioannes.Hic uenit in teílúnoníum,ut tefti/ montum perhíberet de lumine, ot os$ crederentperiIlií.Noneratíllelux,Cecl ut teftímonium perhiberet de lumine. Eratiax uera >qux illuminat oém h®> minem ueníentem in hunc mundií. b mundo erae,& mundus per ipfani fat dtus eft.ôd mundus eu no cognoafe. I» própria uenit,^& fui eum ηδ recepetób Quotquot aút receperunt eú.dedítcs poteílaté filios dei neri his quí oedu! in nomíne eius. Q uinon cx fangaiw, bus, necp exuoluntate camís, n e ç ea fjaluntace uiri.fedex deo nati (unt.Ee uerbum caro facfbti eft, ÕChabíteakíffl nobis,ãd uidíraus gloria eius gloria ue· ■li*r unígeníri a patre.plenum gtarisüí ueritatís.Ioannes teftimonium perbí/ bet de ípfo.Sd clamauít dícés, H k erat de quo dioebá, quí poft tne uennims eft,prior me ccepit effc, quia prior ate , fie s .

Figura 19 - Edição contendo texto grego e tradução para o latim preparada poi Erasmo de Roterdarn, 1516

Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Ν Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Μ Α A partir desta lição, você encontrará, como leitura complementar, tex­ tos de autores gregos. Vamos começar com uma das odes anacreônticas, uma canção de banquete intitulada Tudo bebe:

Π Α Ν Τ Α Π ΙΝ Ε Ι Ή γη μ έ λ α ιν α π ίν ε ι, Π ίν ε ι δε δενδρε’ α ύ τ ή ν Π ίν ε ι θάλασσα δ’ αύρας, ' 0 δ’ ή λ ιο ς θάλασσαν,

Λ Ε Ξ ΙΚ Ο Ν ή γη, -ής- Terra μέλαινος, -α, -ον - negra, escura π ίν ω - beber το δενδρεον, -ου = δένδρον ή αύρα, -ας- brisa ό ήλιος, -ου - sol

Τ ο ν δ’ ή λ ιο ν σελήνη .

ή σελήνη, -ης- lua μάχομαι - combater

Τ ί μοι μάχεσθ’ ε τ α ίρ ο ι,

ό εταίρος, -ου - companheiro, camarada

Καύτω θελα ντι π ίν ε ιν ;

καύτώ = καί αύτω Οελω - querer

(’ Εκ των του ’ Ανακρίίοντος ώδων)

Atenção:

observe como, nos dois últimos versos, Οελοντι se refere a

μοι e, por isso, está também no dativo. A estrutura, portanto, seria:

τί μάχεσθε μοι θέλοντι κα ι (μοι) αύτω π ίν ε ιν ; (por que combateis a mim que quero, também eu próprio, beber?).

150

ΜΕΤΡΟΝ M ÉTRICA Como você pode observar, a poesia grega não tem rima. O que a caracteriza é o ritm o do verso, marcado pela sucessão de sílabas longas e breves, como acontece na música.Vamos aprender alguma coisa sobre este assunto: 1.

A unidade básica de ritmo e o pe (πους), constituído por uma seqüência de sílabas longas {representadas por um traço longo: — ) e breves (re­ presentadas pela braquia: v), as quais chamamos de elementos. Assim, por exemplo, o pé chamado de dáctilo (δάκτυλος), usado em gêneros de poesia solene, como a epopéia, é composto por uma longa e duas breves (— v ); já o iambo ou jambo (ίαμβος), mais freqüente em gêneros satíricos ou

cômicos, é constituído por duas sequências de breve/longa (v — v — ). 2.

Algumas posições de alguns pés admitem variações: os dois últimos ele­ mentos breves do dáctilo, por exemplo, podem ser substituídos por um elemento longo, ficando o pé então assim:-------- ; o primeiro elemento do jambo pode ser tanto longo quanto breve (o que se representa com um x e se chama de ancipite, isto é: ambivalente), levando ao seguinte esquema: x—

3.

v — .

Para escandir um verso, você deve considerar as unidades fônicas, que constituem os elementos, de acordo com a seguinte regra básica: 3.1. são breves as sílabas que têm vogal breve (α, ε, i, o, u); 3.2. são longas as sílabas que têm vogal longa (α, η. ι, ω. u), ditongo (ai, ει, οι, ui. au, ευ, ou, a. η, ω), ou que são travadas (isto é terminadas em vogal mais consoante). Agora, mãos a obra! Experimente escandir o poema que você leu,

composto de versos hemiâmbicos (isto é, dois pés jâmbicos, sendo o final do segundo reduzido: em vez da seqüência v — , ocorre apenas um elemento longo). O esquema métrico é, portanto, o seguinte: x — v —

| x — - —

.

IS!

X



V



X





ή

ΥΊ

με

λαι

να

πί

νει

Leia agora o texto em voz alta, procurando reproduzir seu ritm o, e traduza-o.

Λ Ε Ξ ΙΚ Ο Ν O termo φίλος (amigo) é um dos mais produtivos elementos de compo­ sição em grego. Explique a formação dos compostos abaixo e indique seu sentido, consultando o dicionário, se necessário:

φιλαίματος

φιλι'λλην

φιλόζωος

φιλόμουσο^

φίλανδρος

φιλιατρόω

φιλόθεος

φιλόξενος

φιλανθρωπία

φιλογράμματος

φιλόκαλος

φιλοποιητής

φιλάρχαιος

φιλόδοξος

φιλόκοσμος

φιλόσοφος

φίλαρχος

φιλόζωος

φιλόλογος

φιλόφωνος

ΑΓΩ Ν Ο Ρ ΙΣ Μ Ο Σ Ε Σ Τ ΙΝ Ο Ο Υ Ρ Α Ν Ο Σ α '. Τ ίς ό ποταμός έν ώ ε ίσ ι πολλοί κροκόδειλοι; (α) Ιο ρ δ ά ν η ς (β) Νείλος (Υ) ’Ίστρος (δ) Τ ίβ ερ ις

152

β ' Κατά τόν Πλάτωνα, τίς ήν ή δέκατη Μούσα; (α) Σαπφώ (β) Α φ ρ ο δ ίτ η (γ) Κλείω (δ) Πολύμνια

γ '.Α π ο τ ε λ ε ί- ό κακός ποιμήν (α) γιγνώ σκει τά πρόβατα α έχει. (β) βλέπει τόν λύκον ερχόμενον καί φεύγει. (γ) ακούει της των προβάτων φωνής. (δ) άρπάζει τά πρόβατα τά ίδ ια καί αυτά σκορπίζει.

δ '. Τ ί τό ρήμα ό έστιν εν τη μεσότητι; (α) άκολουθουμεν (β) έρχόμεθα (γ) όρώμεν (δ) άκουομεν

ε'. Τ ίς ή ορθή κ λ ίσ ις (ονομαστική, α ιτ ια τ ικ ή , γενική , δωτική); (α) λύκος, λύκον, λύκου, λύκω (β) λύκων, λύκους, λύκοις, λύκοι (γ) λύκος, λύκον, λύκου, λύκω (δ) λύκος, λύκον, λύκοι, λύκω

ς ' . Τ ίς ήν ή τού Ο ίδίποδος γυνή; (α) Κ λιτα ίμνηστρα (β) 'Ελένη (γ) Ίο κά σ τη (δ) Α ν τ ιγ ό ν η

IS3

lT t

Πόσαι ε ισ ιν αι Μ ούσαι; (α) τρεις (β) εννέα (γ) δέκα (δ) οκτώ

η '. Τ ί των ονομάτων ούκ έστιν έν τη γενική (α) ονόματος (β) λόγος (γ) σαρκός (δ) φωτός

θ '. Τ ίς ή ψευδής αϊρεσις; (α) λέγω / είττον / ε’ίρηκα (β) έρχομαι / ήλθον / έλήλυθα (γ) ε ίμ ί / ήν / γέγονα (δ) όράω / ε’ι δον / οπωπα

ι

Τ ίς ήν ή του Οίδίττοδος μήτηρ; (α)

Α ντιγό νη

(β) Ίο κά σ τη (γ) Κ λιτα ίμνηστρα (δ) 'Ε λένη

ια '. Τ ίς ή κ λ ίσ ις ή ούκ έστιν ορθή; (α) ύδωρ, ύδωρ, ύδατος, ύδατι (β) σκοτία, σκοτίαν, σκοτίας, σκοτία (γ) θεός, θεών, θεού, θεω (δ) αϊρων, αϊροντα, αϊροντος, αϊροντι

154

ι β \ 'Ο Ο ίδίπους ουκ η ν ­ ία) πατήρ και αδελφός τής Α ν τ ιγ ό ν η ς , (β) υιός και γαμέτης τής Ίοκάστης. (γ) πατήρ κα ί υιός του Λαίου. (δ) πατήρ καί αδελφός του Έτεοκλέους.

ιγ . Τ ις ή α ιρ εσ ις ή ουκ εστιν ορθή; (α) δέκα / δέκατος (β) πεντε / πέμπτος (γ) τετταρες / τέταρτος (δ) εξ / έβδομος

Foto de Celina F. Lagc

Ο ΓΔ Ο Ο Ν Δ ΙΔ Α Γ Μ Α

Figura 20 - Sandália (detalhe). Estátua de Sófodes em mármore. 150-200 d.C. Museu do Vaticano (9973), Vaticano.

ΙΩ Α Ν Ν Η Σ Κ Α Ι Ο Ι ΙΕ Ρ Ε ΙΣ Ιω άννης μαρτυρεί περί αύτου και κέκραγι.ν λέγων Ουτος ήν ον εΤπον ό όπίσω μου ; ρχόμενος έμπροσθεν μου γέγονεν, ότι πρώτος μου ην. οτι έκ του πληρώματος αΰτοΰ ήμεΤς πάντες ελάβομι ν, και χάριν άντι χάριτος- οτι ό νόμος διά Μωϋσεως έδόθη, ή χάρις και ή αλήθεια διά Ίησου Χρίστου εγένετο. Θεόν οΰδεις έώρακεν πώποτε· μονογενής θεός, ό ών εις τον κόλπον τοΰ πατρός, εκείνος έξηγήσατο. Και αυτή ίσ τ ιν ή μαρτυρία του Ίωάννου, οτι; άπεστειλαν προς αυτόν οί Ιο υ δ α ίο ι εξ 'Ιεροσολύμων Ιερείς και Λευείτας ϊνα έρωτήσωσιν αυτόν Σύ τίς εΐ;

ALH1KON κέκραγε ν - clama, grita (perf. de κράςω) ό Μωυσής, Μωϋσεως

Moisés

έδόΟη - foi dada (aor. pas. de δίδωμι) οϋδι ίς, ούδεμία, ούδεν - ninguém, nada έώρακε - viu (perf. de όραω) πώποτε - jamais (ποτέ - alguma vez) μονογενής,

-oG -

unigenito

ό ών, του όντος - o que é, o que está, o que existe (part. pres. de είμί) ό κόλπος,

-ου -

seio, regaço

έξηγήσατο - deu a conhecer, fez conhecer (aor. de έξηγέομαι)

και ώμολόγησεν καί ούκ ήρνήσατο, και ώμολόγησεν δτι Έγώ ούκ είμι ό Χριστός, και ήρώτησαν αυτόν Τί ούν; Η λείας ει σό; καί λέγει' Ούκ είμί. Ό προφήτης εΐ σύ; καί άπεκρίθη' Ού.

εΐπαν ούν αύτωΤίς ει; ίνα άπόκρισιν δώμεν τοίς πεμψασιν ημάς- τί λέγεις περί σεαυτοΰ: έφπ'

Έγώ φωνή βοώντος έν τή έρήμω' Εύθύνατε τήν οδόν κυρίου, καθώς είπεν Ίίσ ά ία ς ό προφήτης. Καί απεσταλμένοι ήσαν έκ των Φαρισαίων, καί ήρώτησαν αύτόν καί είπαν αυτό)· Τί ούν βαπτίζεις εί σύ ούκ εΐ ό Χριστός ούδέ ’ Ηλείας ούδέ ό προφήτης;

ό’τε - quando άπέστειλαν - enviaram (aor de αποστέλλω) τά Ιεροσόλυμα, -ων - Jerusalém Ιερείς - sacerdotes (acusativo pl. de ίερεύς) ό Λευείτης, -ou-levita έρωτάω - interrogar, perguntar όμολογέω - concordar, reconhecer, confessar ήρνήσατο - negou (aor. de άρνίομαι) άπεκρίθη - respondeu (aor. de ά π ο κρ ίνο μ α ι)

είπαν = είπον (aor. 3 de λέγω) ή άπόκρισις, -εως - resposta δώμεν - demos (aor. subj. de δίδωμι) τοίς πεμψασιν - aos que enviaram (dat. pl. do part. aor. de πέμπω) εφη - dizia (imperfeito de φημί) βοών, βοώντος (particípio presente masc. de βοάΐι) - clamar, gritar) εύθύνατε - corrigí, endireitai (imp. aor. de εύΟύνω) ό κύριος, -ου - senhor

άπεκρίθη αύτοΤς ό Ιωάννης λέγων

καθώς (κατά ώς) - conforme

ΊΕγώ βαπτίζω έν ύ'δατΓ μέσος υμών

απεσταλμένοι ήσαν - tinham sido enviados (απεσταλμένος, particípio perfeito

στήκει ον υμείς ούκ οί'δατε, ό όπίσω μου ερχόμενος, ού ούκ είμι έγώ άςιος ίνα λύσω αυτού τον ιμάντα τού υποδήματος. Ταυτα έν ΒηΟανία έγένετο, πέραν του Ίορδάνου, ό'που ήν ό Ιωάννης βαπτίζων. (Κατά Ίωάννην, α')

passivo de αποστέλλω) Φαρισαίος, -oõ - fariseu οϊδατε - conhece s (2apes. pl. de οΐδα) άςιος, -α, -ον - digno (άςιος ίνα - digno de) λύσω ( Iapes. sing. do subjuntivo do aoristo de λυω) - desatar, desamarrar, soltar ό ίμάς, ίμάντος - correia tò

υπόδημα, -ατος - sandália

157

ΕΡΩΤΗΜ ΑΤΑ

a . Τ ίς κέκραγε; β '. Τ ί ό Ιω ά ν ν η ς κεκραγε λίγω ν; γ \ Δ ιά τ ί 1 ό όπίσω του Ίω ά ννο υ ερχόμενος έμπροσθεν αύτοΰ έγενετο; δ '. Κατά

τον Ίω ά ν ν η ν , τίνες ελαβον έκ του πληρώματος του Χ ρίστου; ε \ Δ ιά τίνος ό νόμος έδόθη;

ς'. Δ ιά τίνος ή

χάρις και ή αλήθεια έδόθησαν;

ζ \ Τ ίς ποτέ θεόν εώρακεν; η '. Τ ίς εστιν ό μονογενής θεός; θ '. Τ ίν α ς άπεστειλαν οί Ιο υ δ α ίο ι προς Ίω ά ν ν η ν ; ι '. Πόθεν3 άπεστειλαν αυτούς; ια '. Δ ιά τί άπεστειλαν αυτούς; ιβ '. Τ ί είπον ο ί ιερείς τώ Ιω ά ν ν η ; ι γ \ Τ ί ώμολόγησεν ό Ιω ά ννη ς ; ιδ '. Τ ί ό Ιω ά ν ν η ς λεγει περί εαυτού3; ιε '. Κατά τον Ίω ά ν ν η ν , τίς βαπτίζει εν ύ'δατι και τίς βαπτίςει εν πνεύματι άγίω; ις '. Τ ίς στήκει μέσος των Ιο υ δ α ίω ν ; ιζ '. Τ ίνος ό Ιω ά ν ν η ς ούκ εστιν άςιος ινα λύση αύτου τον ιμάντα του ύποδήματος; ιη '. Που ήν

ό Ιω ά ν ν η ς βαπτίζων;

por quo? (na resposta voce pode usar διότι - porque) ! de onde? 'd e si mesmo

158

ΓΡ Α Μ Μ Α Τ ΙΚ Η

ΣΥΝΘΕΣ1Σ

ΡΗΜΑΤΑ Vamos sistematizar a conjugação do presente e do aoristo, recordando as formas que você já conhece e acrescentando outras.

Observe que: 1. trata-se de dois sistemas (e não de dois tempos), correspondendo o do presente ao durativo e o do aoristo ao do pontual (não durativo), 2. a distinção morfológica entre o sistema do presente e o do aoristo, nos verbos regulares, se faz através da oposição entre a desinência zero do presente e as desinências -o/0- do aoristo, assim distribuídas: ΕΝΕΡΓΕΙΑ

ΜΕΣΟΤΗΣ

ΠΑΘΟΣ

ΕΝΕΣΤΩΣ

-0

-0

-0

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

-σ-

-σ-

-0-

3. o aumento, como marca de passado, só aparece no aoristo do indicativo, estando ausente nos demais modos. ΕΝΕΣΤΩΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΟΡΙΣΤΙΚΗ

ΥΠΟΤΑΚΤ.

ΠΡΟΣΤΑΚΤ.

ΑΠΑΡΕΜΦ.

ΜΕΤΟΧΗ

λυ-ω

λυ-ω

-

λυ-ει ν

Α. λυ-ων,

λυ-εις

λυ-ης

λΰ-ε

λυ-οντος

λυ-ει

λυ-η

λυ-ετω

Θ. λύ-ουσα,

λύ-ομεν

λυ-ωμεν

-

λυ-ουσης

λό-ετε

λύ-ητε

λυ-ετε

0 . λυ-ον,

λύ-ουσι (ν)

λυ-ωσι (ν)

λυ-όντων

λυ-οντος

159

ΜΕΣΟΤΗΣ ΚΑΙ ΠΑΘΟΣ λύ-εσθαι

Α. λυ-όμενος,

λυ-ομαι

λύ-ωμαι

-

λύ-ει

λύ-η

λύ-ου

λυ-ομί'νου

λύ-εται

λύ-ηται

λυ-έσθω

Θ. λυ-ομενη,

λυ-όμεθα

λυ-ώμ 0α

-

λυ-ομε'νης

λύ-εσΟε

λύ-ησΟε

λύ-εσθε

0 . λυ-όμενον,

λύ-ονται

λύ-ωνται

λυ-εσΟων

λυ-ομένου

ΟΡΙΣΤΙΚΗ

ΥΠΟΤΑΚΤ.

ΠΡΟΣΤΑΚΤ.

ΑΠΑΡΕΜΨ.

ΜΕΤΟΧΗ

ε-λυ-σ-α

λύ-σ-ω

-

λΰ-σ-αι

Α. λύ-σ-ας,

ε-λυ-σ-ας

λύ-σ-ης

λΰ-σ-ον

λύ-σ-αντος

ε-λυ-σ-ε(ν)

λύ-σ-η

λυ-σ-άτω

Θ. λύ-σ-ασα,

ε-λύ-σ-αμεν

λύ-σ-ωμεν

-

λυ-σ-άσης

έ-λυ-σ-ατε

λύ-σ-ητε

λύ-σ-ατε

Ο. λύ-σ-αν,

ε-λυ-σ-αν

λύ-σ-ωσι(ν)

λυ-σ-άντων

λύ-σ-αντος

έ-λυ-σ-άμην

λύ-σ-ω μα ι

-

έ-λύ-σ-ω

λύ-σ-η

λυ-σ-αι

λυ-σ-αμενοο

έ-λύ-σ-ατο

λύ-σ-ηται

λυ-σ-άσΟω

Θ. λυ-σ-αμενη,

έ-λυ-σ-άμεΟα

λσ-σ-ώμεΟα

-

λυ-σ-αμενης

έ-λύ-σ-ασΟε

λύ-σ-ησθε

λύ-σ-ασΟε

0 . λυ-σ-άμενον,

έ-λυ-σ-αντο

λύ-σ-ω νται

λυ-σ-άσΟω ν

λο-σ-αμένου

έ-λυ-0-ην

λυ-θ-ώ

-

έ-λύ-θ-ης

λυ-Ο-ης

λύ-0-ητι

λυ-Ο-εντος

έ-λυ-0-η

λυ-0-η

λυ-θ-ήτω

Θ. λυ-Ο-εΐσα,

ί>λυ-θ-ημεν

λυ-θ-ώμεν

-

λυ-Ο-είσης

ε-λυ-0-ητε

λυ-θ-ητε

λύ-0-ητε

Ο. λυ-θ-εν,

ε-λύ-0-ησαν

λυ-θ-ώσι(ν)

λυ-θ-έντων

λυ-0-εντος

Α Ο Ρ ΙΣ Τ Ο Σ

α'

ΕΝΕΡΓΕΙΑ

ΜΕΣΟΤΗΣ λύ-σ-ασΟαι

Α. λυ-σ-άμενος,

ΠΑΘΟΣ

160

λυ-0-ηναι

Α. λυ-θ-είς,

Α Ο Ρ ΙΣ Τ Ο Σ β ' Quando ο radical do presente é o mesmo que o do aoristo, a distinção entre os dois sistemas se faz a partir da oposição da desinència zero do presente com as desinências -σ -Ι-Q- do aoristo I. Quando o aoristo tem radical próprio, essa oposição é desnecessária e o aoristo 2 toma as term i­ nações de modo, numero e pessoa do sistema do presente, no mdtcacivo, tem as terminações que você já conhece (que são as mesmas do imperfeito), nos demais modos, tem as mesmas terminações do presente. Observe o quadro abaixo: ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΟΡΙΣΤΙΚΗ

ΥΠΟΤΑΚΤ.

ΠΡΟΣΤΑΚΤ.

ΑΠΑΡΕΜΦ.

ΜΕΤΟΧΙ I

ειδ-ον

ϊδ-ω

-

ϊδ-εΤν

Α. ΐδ-ών,

είδ-ες

ϊδ-ης

ίδ-έ

ίδ-όντος

εΐδ-ε(ν)

ϊδ-η

ίδ-ετω

Θ. ίδ-ουσα,

εϊδ-ομεν

ϊδ-ωμεν

-

’ιδ-ούσης

εϊδ-ετε

ϊδ-ητε

ϊδ-ετε

0 . ίδ-όν,

ειδ-ον

ϊδ-ωσι(ν)

ίδ-όντων

ΐδ-όντος

ΜΕΣΟΤΗΣ ΚΑΙ ΠΑΘΟΣ ίδ-εσΟαι

Α. ίδ-όμενος,

είδ-όμην

ϊδ-ωμαι

-

εϊδ-ου

ι'δ-η

ίδ-ου

ίδ-ομενου

εϊδ-ετο

ϊδ-ηται

ίδ-εσΟω

Θ.ίδ-ομενη,

είδ-όμεθα

ίδ-ώμεθα

-

ΐδ-ομενης

ειδ-εσΟε

ϊδ-ησΟε

ϊδ-εσθε

0 . ίδ-όμενον,

εϊδ-οντο

ϊδ-ωνται

ίδ-έσΟων

ίδ-ομενου

Α Ο Ρ ΙΣ Τ Ο Σ y' O aoristo 3 é usado muito raramente.Tem como características: 1.

geralmente, seu radical é o mesmo do aoristo 2;

2.

as terminações de número e pessoa são iguais às do aoristo I , Exemplos: ε ίπ α , είδ α .

161

ΑΣΚΗΣΗΣ I . No texto da lição, identifique todas as formas verbais (voz, modo, tempo, número e pessoa; também gênero e caso, quando se tratar de participios), com­ pletando o quadro abaixo: μαρτυρεί κεκραγε λί'γων "Γ ην εΤπον ερχόμενός γεγονε έλά[ιομεν έγενετυ εύρακε ών εςηγήσατο εστί αττεστειλαν ερωτήσωσι Γ.Τ ώμολο) ησε ήρνήσατο ειμί ήρώτησαν λε'γει

162

είπαν ττί μψασι λέγης βοωντσς ί υθυνατι είπε ησαν βαπτίζεις λί γων βαπτίζω στήκει λύσω βατττίζων 2. Complete o quadro abaixo com o presente e os aoristos 1,2 e 3 do verbo λέγω: ΕΝΕΣΤΩΣ

ΑΟΡΙΣΤΟΣ α

ΑΟΡΙΣΤΟΣ β'

ΑΟΡΙΣΤΟΣ γ '

λέγω

έλεξα

ειπον

είπα

t

(63

3.

Σύναπτε τά ονόματα ταΐς φράσεσι περί α υτώ ν μαρτυρεί περί του Χρίστου, είπε· εύΟύνατε την τοΟ κυρίου οδόν, όπίσω του Ίω άννου ήλθε,

Μωϋσής

ούκ οϊδασι τον στήκοντα έν μέσω αυτών,

Χριστός

κέκραγε τοΐς Ίουδαίοις- εγώ φωνή βοώντος εν τή ερήμω

' Ιερείς

άπέστειλαν 'ιερείς και Λευείτας εξ Ιεροσολύμων,

ΈΙσάίας

ό νόμος ίδόθη δ ί’ αύτοΰ.

Ιω ά ννη ς

βαπτίζει εν ΒηΟανια.

Φ αρισαίοι Ιω ά ν ν η ς ούκ έστιν άςιος 'ίνα λύση αύτοΰ τά ύποδήματα. ε ίπ ο ν τί βαπτίζεις εί σύ ούκ εΐ ό προφήτης;

Λευείται

έρωτώσιν τον Ίω ά ννη ν πέραν τού Ίορδάνου. ή χάρις και ή αλήθεια δΓ αύτοΰ ίγένετο. γέγονε όπίσω του Χριστού.

4. Διάτασσε τον δ ιά λ ο γ ο ν (

) Τ ί ούν βαπτίζεις εί σύ ούκ ει ό Χριστός ούδε Η λ ε ία ς ούδε ό προφήτης;

( (

) Ό προφήτης ει σύ; ) Τίς εί; ϊνα άπόκρισιν δώμεν τοΐς πεμφασιν ημάς- τί λέγεις περί σεαυτου;

(

) Έγώ ούκ είμί ό Χριστός.

(

) Ούκ είμί.

( I ) Σύ τίς εί; (

)

(

) Έγώ βαπτίζω εν ύ'δατι- μέσος υμών στήκει ον ύμεΐς ούκ οϊδατε,

Ο ύ .

ό όπίσω μου ερχόμενος, ού ούκ είμί έγώ άξιος 'ίνα λύσω αύτού τον ιμάντα τού υποδήματος. (

) Τ ί ούν; Η λ ε ία ς ει σύ;

(

) Έγώ φωνή βοώντος έν τή ερήμω' εύΟύνατε τήν οδόν κυρίου, καθώς είπεν ΈΙσάίας ό προφήτης.

164

ΣΥΜΠΛΗΡΩΤΙΚΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΜΟΥΣΑΝ ’Ά ε ιδ ε Μ οΰσά μοι φ ίλη , μολπής δ’ έμής κατάρχου' αυρη δε σών α π ’ άλσεων εμάς φρένας δονείτω .

Foto de Colina F Laje

Κ α λ λ ιό π ε ια σοφά, Μ ουσώ ν προκα θαγέτι τερ πνώ ν, κ α ι σοφέ μυστοδότα, Λατους γόνε, Δ ή λ ιε , Π α ιά ν , ευμενείς πάρεστέ μοι. (Μ εσομήδης)

Figura 2 1 - Musa (detalhe). Relevo em mármore, 330-320 a.C. Museu Arqueológico Nacional da Grécia, Atenas.

Λ Ε Ξ ΙΚ Ο Ν άείδω - cantar; φίλος, -η, -ον - amado; ή μολπή, -ης- canto, dança; έμός, -ή, -όν - meu, minha; κατάρχομαι (c/ gen.) principiar, começar; ή αυρη, -ης(= ή αύρα, -ας) brisa; σός, σή, σόν - teu, tua; άλσέων - dos bosques (gen. pl. de



άλσος, -εος - bosque sagrado); δονέω - agitar, fazer vibrar; ή Κ αλλιόπεια, -ας- Caiíope (uma das nove musas); σοφά = σοφή; ή

προκαθαγέτις, -ιδος- condutora; ό μυστοδότης,

-ου - iniciador, que inicia nos mistérios; Λατους - de Leto (gen. sing. de Λατώ, -ους- Leto, a mãe de Apoio); ό γόνος, - ο υ 'prole, filho; δήλιος, -α, -ον - délio (natural da ilha de Delos); ό Π αιάν, -ανος- Peâ, o que socorre, o que cura (epiteto de Apoio); ευμενείς -benevolentes (nom. pl. de ευμενής); πάρειμι (c/ dat.) - ajudar, socorrer

165

Curiosidade: O hino acima

da autoria de Mesomedes de Creta, um compositor

do século II d.C. — é dos poucos registros que possuímos da música grega antiga. A notação musical foi conservada em dois códices (ο V. Venetus Marcianas app. cl. VI, 10, do século XIII ou XIV; e o C. Parisinus Coislimanus graecus 173, do século XIV).

Você encontrará uma reconstituição do hino no disco Musique de Ia Grèce Antique, gravado pelo Atrium Musicae de Madrid, sob a regência de

Gregorio Paniagua (a pronúncia utilizada na gravação é a tradicional, isto é: como a do grego bizantino e moderno, de que muitas características já se encontram na κ ο ιν ή ; η, υ, ει e ο ι têm ο som de /; o ditongo αι tem ο som de e; o ditongo ευ pronuncia-se ef). Leia o texto e ouça a canção. Aprenda a cantá-la!

METPON A primeira estrofe do Hino à Musa é composta de dois dímetros jâmbicos (x — u — x —

— ) alternados com dois hemiambos (x — u

— x ------- ). A segunda estrofe, por três hemíepes (— u u — u u — ) alternados com dois enóplios (x — u u — w u ------ ). Trata-se, portanto, de uma composição de ritmo vivo e variado.

166

T ente escandir os versos:

Observe:

há uma liberdade poética na terceira sílaba do último verso, que é longa (-νεΐς), quando deveria ser breve.

167

ΛΕΞΙΚΟΝ Você já aprendeu muito sobre os processos de composição e derivação em grego. Nesta lição, procure memorizar alguns dos prefixos mais comumente usados na composição de novos termos. E importante entender a formação e, quando necessário, pesquisar o significado dos exemplos no dicionário: EXEMPLOS

PREFIXO

SENTIDO

à -l àv-

negação

áva-l àv-

movimento para cima, intensidade, repetição, inversão

άναβλέπω, άναβοάω, άναγίγνομαι, άναγράφω, άναλαμβάνω, άνάλογος, άνέρχομαι, άναπνέω, άναφαίνω

άμφι-

em torno de, de ambas as partes, por causa de

άμφιβόητος, άμφίδοξος, άμφιέρχομαι, άμφιλαμβάνω, άμφιλεγω, άμφιλογία

άντι-

defronte de, contra, em άντίθεος, άντιλέγω, άντιλογία, άντιβλεπω, lugar de, semelhante a άντιγράφω, άντιπέραν

άπο-/ άττ-

separação, completude, άποβλέπω, άπογίγνομαι, άπογράφω, άποστέλλω, άποφαίνω, άπερχομαι cessação, devolução

κατα-/ κατ-

movimento para baixo, καταλαμβάνω, καταλέγω, κατάλογος, de acordo com, contra, κατάρχομαι, καταφαίνω, καταφιλέω, καταφιλοσοφεω, κατέχω, κατέρχομαι reforço do termo primitivo

άθεος, αβάπτιστος, άλογος, άφιλος, άφωνος, άνανδρος, ανάξιος

δια-/ δι-

através de, separação, completude, proeminência, reforço do termo primitivo

διαβλέπω, διαγίγνομαι, διαγράφω, διάγραμμα, διαλέγομαι, διαλεκτικός, διαλύω, διαμένω, διαφαίνω, διέρχομαι

LK -/

movimento para fora, separação, completude

εξέρχομαι, έκγίγνομαι, εκλαμβάνω, εκλέγω, εκλογή, έκμαρτορέω, έξοδος

εν-/ έμ-/

lugar onde, intensidade

έμβλέπω, έναντι, ένδοξος, ένειμι, ενέχω, ένθεος, έγκράζω, εγχρίω

cy-

168

ΑΓΩΝ α 7. Που έβιότευσε ό Ο ίδίπους; α. έν Ά θ ή ν α ις

β. εν Θ ήβαις

γ. εν Δελφοϊς

δ. έν Σπάρτη

β '. Π ο ια ή αϊρεσις ή ούκ έστιν ορθή; α. εγώ έγενόμην

β. σύ έγένου

γ. ήμεΐς έγενόμεθα

δ. ύμεΤς έγένετε γ 7. Τ ί ούκ ήν του Ο ίδίποδος και τής Ίο κά σ τη ς τέκνον; α. Α ν τ ιγ ό ν η

β. Κάδμος

γ. Πολυνείκης

δ. Ε τεοκλή ς

δ '. Τ ί των ρημάτων έστιν έν τω θηλυκω; α. λεγουσών

β. λεγόντων

γ. λέγοντα

δ. λέγοντας

ε '. Τ ίνες οι τέτταρες εύ α γ γ ελισ τα ί;. α Ιω ά ν ν η ς , Μάρκος, Πέτρος, Παύλος β. Λουκάς, Μ ατθαίος, Μάρκος, Πέτρος γ. Ιω ά ν ν η ς , Παύλος, Λουκάς, Πέτρος δ. Μάρκος, Ιω ά ν ν η ς , Λουκάς. Μ ατθαίος

ς7. Π ο ία ή ψευδής αϊρεσις; α. έγώ / εμέ / έμου / έμϊν

β. σύ / σέ / σού / σοί

γ. ήμεΐς / ήμάς / ήμών / ήμϊν

δ. υμείς / υμάς / υμών/ ύμΐν

ζ 7. Π ο ία ή ορθή κλίσ ις ; α. σάρκα, σάρκαν, σαρκός, σαρκί β. σάρκος, σάρκας, σαρκός, σαρκί γ. σάρξ, σάρκα, σαρκου, σαρκί δ. σάρξ, σάρκα, σαρκός, σαρκί

169

η". Κ α τά τον 'Η σ ίο δ ο ν , τ ίς ό θεός ος πρώ τον έγένετο; α. Χ άος

β. Γαΐα

γ. Ο υρανός

δ. Ω κ ε α ν ό ς

0 '. Π ο ία α ϊρ ε σ ις ούκ έ σ τ ιν ορθή (ό ν ο μ α σ τ ικ ή /κ λ η τ ικ ή ); α. Λόγος/λόγε

β. δόξα /δόξα

γ. άρχή/άρχέ

δ. δενδρον/δένδρον

ι ' . Κ α τά τον 'Η σ ίο δ ο ν , τ ίς των θεών έ σ θ ίε ι τά ’ίδ ια τέκνα; α. Ζευς

β Κ ρόνος

γ. Α π ό λ λ ω ν

δ. Δ ιό νυ σ ο ς

ι α \ Π ο ία ή ορθή α ϊρ ε σ ις (ό ν ο μ α σ τ ικ ή /γ ε ν ικ ή ); α. λύ ρα /λύρη ς

β. δόςα/δόςης

γ. ν ε α ν ία ς /ν ε α ν ίη ς

δ. προφήτης/προψήτας

ιβ '. Τ ίς ή θεά ή ούκ εστι μ ήτηρ ; α. "Η ρ α

β. Α φ ρ ο δ ίτ η

γ. Δ ημήτηρ

δ. Ά θ η ν α

ιγ '. Π ο ία ή ψευδής α ϊρ ε σ ις ; α. λέγω, ε ϊπ ο ν

β. έρ χο μ α ι, ήρχόμην

γ. όράω, εΤδον

δ. ε’ι μ ί, έγενόμην

ιδ '. Τ ίς ό θεός τής τραγω δίας κ α ι τής κωμωδίας; α. Ζευς δ. Δ ιό νυ σ ο ς

170

β. Α π ό λ λ ω ν

γ. Π ο σ ειδ ώ ν

ΕΝΑΤΟΝ ΔΙΔΑΓΜ Α

Figura 22 Cruz com inscrições. Parte de baixo-relevo em esteia funerária, séculos VI-VII d.C Museu Cristão e Bizantino (BXM48I), Atenas

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΜΑΘΗΤΑΙ Τη επαύριον βλέπει τον Ίησ ο ΰ ν ερχόμενον προς αυτόν, καί λέγει ’Ίδε ό αμνός του Οεοϋ. ό αϊρων τήν αμαρτίαν του κοσμου ούτός έστιν υπέρ ού εγώ ειπον όπίσω μου έρχεται άνήρ δς έμπροσθεν μου γέγονεν, ότι πρώτος μου ήν, κάγώ ούκ ηδειν αυτόν, άλλ’ ϊνα ψανερωΟή τω Ισ ρ α ή λ, διά τούτο ήλθον εγώ έν υδατι βαπτίζων. Και έμαρτύρησεν Ιω ά ν ν η ς λέγων ότι Τεθέαμαι τό πνεύμα καταβαΐνον

ΛΕΞΙΚΟΝ ηδειν - conhecia (imperfeito de οίδα) φανερόω - brilhar, ser visível τεθέαμαι - vi, contemplei (perfeito de Oí άομαι) καταβαίνω - descer ή περιστερά, -ας - pomba ό ουρανός, -ου - céu έμεινεν - permaneceu (aoristo de μέ'νι ι) πέμπω - enviar βαπτίζειν - para batizar (infinitivo de finalidade)

ώς περιστεράν ίξ ουρανού, και εμεινεν επ’ αυτόν κάγώ ούκ ήδειν αυτόν, άλλ’ ό πέμψας με βαπτίζειν εν υδατι, εκείνος μοι ε ιπ ε ν Έ φ ’ δν αν ϊδης τό πνεύμα καταβαΐνον και μένον επ’ αυτόν, ουτός έστιν ό βαπτίζων έν πνεύματι άγίω. κάγώ εώρακα, και μεμαρτύρηκα ότι ούτός έστιν ό υιός του θεού. Τη επαύριον πάλιν είστήκει ό Ιω ά ννη ς και έκ των μαθητών αύτου δύο, και έμβλέψας τώ Ίη σ ο υ περιπατουντι λέγει’ ’Ίδε ό αμνός του θεού. και ηκουσαν οί δύο μαθηταί αύτου λαλοΰντος και ήκολούΟησαν τω Ίησου. στραφείς δε ό Ιη σ ο ύ ς και θεασάμενος αυτούς άκολουθουντας λέγει αύτοΤς· Τ ί ζητείτε; οί δε ιΐπ α ν αύτώ· 'Ραββί (ο λέγεται μεθερμηνευόμενον Διδάσκαλε), που μένεις; λέγει αύτοΤς· ’Έρχεσθε καί όψεσΟε. ήλθαν ούν καί είδαν που μένει, καί παρ’ αύτώ έμειναν την ημέραν ε κ ε ίν η ν ώρα ην ώς δεκάτη. Ί ΐ ν Ά νδρέας ό άδελφός Σίμωνος Πέτρου εΤς έκ των δύο των άκουσάντων παρά Ίωάννου καί άκολουθησάντων αύτώ· ευρίσκει ουτος πρώτον τον άδελφόν τον ϊδιον Σίμωνα καί λέγει αύτώ’ Εύρήκαμεν τόν Μεσσίαν (ό έστιν μεθερμηνευόμενον Χριστός), ηγαγεν αύτόν προς τόν ’ Ιήσουν, έμβλέψας αύτώ ό Ιη σ ο ύ ς ε ιπ ε ν Σύ εΤ Σίμων ό υιός Ίωάννου, συ κληΟήση Κηφας (δ ερμηνεύεται Πέτρος) (Κατά Ίω ά ννη ν α )

172

έφ’ - έπί (c/ ac.) - sobre, acima de άν ίδης- vires (αν - partícula que, antecedendo o subjuntivo, forma o condicional) άγιος, -α, -ον - santo έώρακα - vi (perfeito de όράω) είστήκει - estava (maisque-perfeito de ιστημι, com sentido de imperfeito) στράφι ίς- voltando-se (part. aor. 2 pass. de στρέφω) θεάομαι - contemplar, olhar όψεσΟε - vereis (futuro de όράω) ήλθαν = ήλθον είδαν = εΐδον έμειναν - permaneceram (aor. de μένω) ό άδελφός, -ou - irmão ό Σίμων, -ωνος- Simão ό Πέτρος, -ου - Pedro εύρήκαμεν - encontramos (perf. de ευρίσκω) ό Μεσαίας, -ου - Messias ηγαγεν - conduziu (aor. 2 de άγω) κληθήση - serás chamado (futuro pas. de καλέω) Κηφας (hebraísmo indeclinável) - Cefas ερμηνεύω - significar

ΕΡΩΤΗΜ ΑΤΑ

a . Π ότε1 Ιω ά ν ν η ς βλέπει π ά λιν τον Ίη σ ο ϋ ν ερχόμενον προς αυτόν; β '. Τ ίς έστιν ό Ιη σ ο ύ ς κατά τον Ίω ά ν ν η ν ; γ '. Τ ίνος ό αμνός του θεού α ίρ ε ι την αμαρτίαν; δ '. Τ ίς έστιν ό άνήρ δς όπίσω Ίω ά ννο υ ερχεται άλλ’ έ'μπροσθεν αύτοΰ γέγονεν; ε '. ’Ή ιδ ε ι ό Ιω ά ν ν η ς αυτόν έξ άρχης;

ς . Δ ιά τί ουν ηλθεν ό Ιω ά ν ν η ς βαπτίζων: ζ \ Τ ί τεθέαται ό Ιω ά ν ν η ς καταβαΐνον επί τον Ίή σ ο υ ν ; η '. Πως2 καταβαίνει το πνεύμα; θ '. Πόθεν καταβαίνει το πνεύμα; ι '. Πώς έ;γνω ό Ιω ά ν ν η ς ό'τι ό ’ Ιησούς ην ό Χριστός; ια '. Τ ίς εΐπε τω Ιω ά ν ν η ότι έφ’ δν αν ίδ η τό πνεύμα καταβαΐνον, ουτός έστιν ό Χριστός; ιβ '. Τ ίς βαπτίζει εν πνεύματι όγίω ; iy '. Τ ί μεμαρτυρηκε ό Ιω ά ν ν η ς περί του Ίη σ ο υ ; ιδ '. Π ό σ ο ι2 έκ των μαθητών είστήκεσαν τη επαύριον π ά λιν παρά τω Ιω ά ν ν η ; ιε '. Τ ί δ’ έποίησεν ό Ιω ά ν ν η ς ; ις '. Τ ίνες ηκουσαν του Ίω ά ννο υ λαλουντος; ιζ '. Τ ί έποίησαν οί δύο μαθηταί; ιη '. Τ ί ειπεν αύτοΐς ό Ιη σ ο ύ ς ; ιθ '. Τ ί λέγεται μεθερμηνευόμενον 'Ραββί-, κ '. Πού έ'μειναν οί δυο μαθηται την ημέραν εκείνη ν; κα '. Τ ίς ην εις έκ τών δυο μαθητών τούτων; κ β '. Τ ίνος Ά νδ ρ έα ς ην αδελφός; κ γ '. Τ ίν α ό Ά νδ ρ έ α ς ευρίσκει πρώτον; 1 quando? 2 como? J quantos?

173

κ δ \ Τ ί δ' ε ίπ ε ν αυτοί; κ ε ' Τ ί εστι μεθερμηνευόμενον Μ εσ α ία ς, κς

Π ο ΐ4 ηγαγεν ό Ά ν δ ρ έ α ς τον αδελφόν αύτου; κ ζ '. Τ ί ε ίπ ε ν ό Ιη σ ο ύ ς εμβλεψας τω Σ ίμ ω ν ι; κ η ', Τ ί ερμ η νεύ ετα ι Κηφδς,

Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ ΙΚ Η Σ Υ Ν Θ Ε Σ ΙΣ ΡΗΜ ΑΤΑ Π Α Ρ Α Κ Ε ΙΜ Ε Ν Ο Σ Vamos recordar e ampliar seus conhecimentos sobre o sistema do perfeito. Lembre-se de que: 1.

a marca mais característica do perfeito é o redobro;

2.

na voz ativa, além do redobro, ocorre uma desinência sufixai

3.

no indicativo, o perfeito tem desinências de número e pessoa próprias, enquanto no subjuntivo e no imperativo usa as desinências do presente;

4.

o perfeito tem a mesma forma nas vozes média e passiva;

5.

na voz média e na voz passiva, a característica do perfeito, além do redobro, é a ausência de vogal temática.

-k ;

ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΟΡΙΣΤΙΚΗ

ΥΠΟΤΑΚΤ.

λε-λυ-κ-α

λε-λυ-κ-ω

-

λε-λυ-κ-ας

λε-λύ-κ-ης

λε-λυ-κ-ε

λε-λυ-κ-ότος

λε-λυ-κ-ε

λε-λυ-κ-η

λε-λυ-κ-έτω

Θ. λε-λυ-κ-υΐα,

λε-λυ-κ-αμεν

λε-λύ-κ-ωμεν

-

λε-λυ-κ-υίας

λε-λυ-κ-ατε

λε-λυ-κ-η τε

λε-λυ-κ-ετε

0 . λε-λυ-κ-ός,

λε-λυ-κ-ασι(ν)

λε-λύ-κ-ωσι(ν)

λε-λυ-κ-ετωσαν

λε-λυ-κ-ότος

4 aonde ?

174

ΠΡΟΣΤΑΚ.

ΑΠΑΡΕΜΦ. λε-λυ-κ-έναι

ΜΕΤΟΧΗ Α. λε-λυ-κ-ώς,

ΜΕΣΟΤΗΣ ΚΑΙ ΠΑΘΟΣ λε-λυ-σ()αι

λέ-λυ-μαι

λελυμενος ώ

-

λε-λυ-σαι

λελυμι'νος ης

λι'-λυ-σο

λε-λυ-μενου

λέ-λυ-ται

λελυμενος η

λε-λύ-σθω

Θ. λε-λυ-μ.·'νη,

λε-λύ-μεθα

λελυμενοι ώμεν

λέ-λυ-σθε

λελυμενοι ητε

λε-λυ-σθε

Ο. λε-λυ-μενον,

λέ-λυ-νται

λελυμενοι ώσι(ν)

λε-λύ-σθων

λε-λυ-μενου

Atenção:

Λ. λ; -λυ-μ/νος,

λε-λυ-μενης

quando um verbo principia com consoante aspirada, o redobro

se faz com a correspondente surda: θεάομαι - τεθέαμαι φιλέω - π εφ ίλη κα χα ίρ ω - κεχά ρη κα

VERBOS COMPOSTOS Nos verbos compostos por prefixos (como κατα-λαμβάνω, παραλαμβάνω, εμ-βλεπω), ο aumento geralmente se coloca entre o prefixo e o radical. Assim: κατα-λαμβάν-ω

κατ-ε-λαβ-ον

παρα-λαμβάν-ω

παρ-ε-λαβ-ον

εμ-βλεπ-ω

έν-έ-βλεψ -α

O mesmo acontece com o redobro, no perfeito dos verbos compostos: απολύω

άπολελυκα

προπαιδεύω

προπεπαίδευκα

175

Α Σ Κ Η Σ Ε ΙΣ 1. Κ λίνε τό ρήμα μαρτυρέω έν τώ παρακειμένψ χρόνωΕΝΕΡΓΕΙΑ ΠΡΟΣΤΑΚ.

ΥΠΟΤΑΚΤ.

ΟΡΙΣΤΙΚΗ μεμαρτύρηκα

ΜΕΤΟΧΗ

ΑΠΑΡΕΜΦ. Α.

-

Θ. Ο.

ΜΕΣΟΤΗΣ ΚΑΙ ΠΑΘΟΣ Α.

-

Θ. Ο.

2.

Ευρίσκεται

ταΟτα

τά

ρήματα

εν

τω

άναγνώσματι

τούτου

διδάγματος· σήμαινε τον χρόνον κ α ί την ε γ κλισ ιν αυτών κατά τό παράδειγμα-

ΐδε τα σύμβολα· χρόνοι

έγκλίσεις

Ε = ένεστώς

0 = οριστική

Μ = μέλλων

Υ = ύποτακτική

Α = αόριστος

Π = προστακτική

Π = παρακείμενος

Α = άπαρεμφατος Μ = μετοχή

176

F X

Μ

A

1 I ΚΑΠ 1 ΙΣ

ΡΗΜΑΤΑ

ΧΡΟΝΟΙ

0

Π βλ; πί ι

Υ

11

Λ

Μ

X

ί ί,^χόμί νϋν αϊρων είπον γέγονε φανεροΟη



ηλΟον βαπτίζων έμαρτυρησε Τ!

Οέαμαι

καταβαΐνον ::με ινε πεμψας

έώρακα μ: μαρτύρηκα ί’:μβλ.·':ψ ας περίπάτουντι ήκουσαν λαλοϋντος ήκολουΟηιταν Οεασάμενος άκολουΟαυντας ζητείτε είπαν λέγεται με Οερμηνευόμενον

177

ΧΡΟΝΟΙ E

M

A

ΡΗΜΑΤΑ II

ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ 0

Υ

11

Α

ερχεσΟί δψεσθί ήλθαν ιΐδαν εμί ιναν άκουσάντυν ευρίσκει εύρήκαμεν ήγαγε κληΟηση έρμηνεύι ται

ΣΥΝΤΑΞΙΣ EXPRESSÕES DE TEMPO Você já conhece as duas principais maneiras como se formulam expressões temporais (ou adjuntos adverbiais de tempo), a saber: a) sem idéia de duração: usa-se o dativo, em geral precedido por εν; b) com idéia de duração: usa-se o acusativo. Como você já aprendeu, no prim eiro caso trata-se de um dativo locativo, expressando localização no tempo (quando isso aconteceu?), como em εν αρχή, iv εκείνη ήμερα (naquele dia) etc. N o segundo caso, temos o chamado acusativo de duração, um uso espe­ cializado do acusativo na função adverbial de expressar extensão temporal (em português, traduz-se normalmente por durante...). Observe a diferença entre os dois: οι μαθηταί έμειναν π α ρ ’ αύτώ iv τή ήμερα εκείνη (os discípulos ficaram na casa dele aquele dia); o i μαθηται έμειναν π α ρ ’ αύτω την ήμεραν εκείνη ν (os discípulos ficaram na casa dele durante aquele dia).

178

Μ

Em alguns casos, também sem idéia de duração, usa-se o genitivo, especialmente para designar o dia, a tarde, a noite, o mês, a estaçao ημέρας, de dia; εσπέρας, de tarde; νυκτός, de noite (nominativo: ή νύς), θέρους, no verão (tò θέρος); χειμώνος, no inverno (ό χί ιμών); εαρος, na primavera (tò έαρ); οπώρας, no outono (ή οπώρα).

Α Σ Κ Η Σ ΙΣ

Ε υ ρ ισ κ ε τα άμ α ρ τή μα τα · 1. Ιω ά ν ν η ς είδε τον Ίή σ ο υ ν ερχόμενον προς αυτόν νυκτός. 2.

Είπε ό Ιω ά ν ν η ς · Ουτός έσ τιν υπέρ ού εγώ είπον χειμώνοςόπίσω μου έρχεται άνήρ ος τό θέρος γέγονεν.

3.

Δ ιά τούτο ήλθε ό Ιω ά ν ν η ς έν ϋδατι βαπτίζω ν την εσπέραν εκείνην.

4.

Κ α ί έ μ α ρ τ ύ ρ η σ ε ν ’ Ιω ά ν ν η ς έ ν τη ε σ π έ ρ α ε κ ε ίν η λέγ ω ν οτι Τεθέαμαι ταυτην την νύκτα τό πνεύμα καταβαΤνον ώς περιστεράν ές ουρανού.

5.

Τ η ν επαύριον νύκτα π ά λιν είσ τή κει ό Ιω ά ν ν η ς πέραν τού Ίο ρ δ ά νο υ κ α ί έκ των μαθητών αύτοΰ δύο.

6.

Οί δύο μαθηται ήλθαν καί είδαν πού μένει Ιησούς, καί παρ’ αύτώ έμειναν τη νυκτί εκείνη.

7.

’ Εν τη δεκάτη ήμερα Ά ν δ ρ έ α ς ευρίσκει τον αδελφόν τον ίδ ιο ν Σίμω να καί λέγει αύτώ· Εύρήκαμεν τον Μ εσσίαν.

8.

Έ ν τη τετάρτη ημέρα Ά ν δ ρ έ α ς ή'γαγεν τον αδελφόν αύτοΰ προς τον Ίη σ ο ΰ ν .

9.

Σίμω ν έμεινε παρά τώ Ιη σ ο ύ τον χειμώνα έκεΐνον.

179

Λ

Curiosidade: A divisão do ano dos gregos era diferente da nossa. Ligava-se ao ciclo do trabalho agrícola, comportando duas grandes estações (ώραι): o verão (tò θέρος), que se estendia de maio a setembro; e o inverno (ό χα μώ ν), de outubro a fevereiro. Entre estes dois, distinguia-se uma estação menor, a primavera (tò έαρ), período de passagem entre χειμών e θέρος. O inverno era o período em que não havia trabalhos agrícolas, estando as despensas repletas das colheitas — um tempo, portanto, de fartura e de espera de que as sementes, plantadas no fim do verão, brotassem. O verão era o período de grandes trabalhos agrícolas: primeiramente, a colheita dos cereais, a serem debulhados e armazenados; em seguida, a colheita dos frutos; finalmente, o plantio dos grãos, que passariam o inverno sob o solo, para germinar na primavera. Só posteriormente se distingue, na estação do verão, uma espécie de subestação, ή οπώρα, época da colheita dos frutos, que correspondería ao nosso outono (agosto e setembro). Como estação intermediária entre as duas maiores, a primavera era época de penúria e expectativa: embora os vegetais começassem a brotar e produzissem flores, ainda não havia grãos e frutos, enquanto as reservas do último verão escasseavam nos depósitos. É assim que Álcman, poeta do século VII a.C., a descreve:

θεός δ ’ έθηκε τρ εις ώρας, θέρος κα ι χειμ ώ να κ α ι οπώ ραν τ ρ ίτ η ν κ α ί τέταρτον το έαρ, οτε θάλλει μέν, έ σ θ ίε ιν δ ’ άδην ούκ έσ τι.

εθηκε - estabeleceu; και όπώραν τ ρ ίτ η ν - e, como terceiro, ο outono (e o outono em terceiro lugar); οτε - quando; θάλλω florescer, verdejar; μέν... δέ... - partículas que põem em relação dois enunciados: por um lado..., mas por o u tro lado... (ocorrem sempre na posição 2 do sintagma que introduzem); έσθίω - comer; άδην - à saciedade; ούκ έστι - não é possível (com infinitivo).

180

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

PARTÍCULAS Você já conhece a partícula δέ, que marca uma sucessão no enunciado, com sentido aditivo (e) ou adversativo (mas). N o poema acima, você encontrou a mesma partícula acompanhando uma outra, que m u ito frequentem ente a antecede - μέν - como na frase: θ ά λλα μέν, έ σ θ ίειν

δέ αδην ούκ έστι (por um lado, tudo floresce, mas, por outro, comer à sociedade não é possível). Como δε, μέν também ocorre na posição 2 do sintagma que introduz. O par μέν... δε... significa por um lado... por outro... Isso indica que, quando você encontrar a partícula μέν, deve ficar na expectativa de uma provável ocorrência de δέ —

e é nesse sentido que se pode dizer

que as partículas são os elementos de coesão textual, ou seja, exercem, no nível do texto, o mesmo papel que as conjunções no âmbito das orações. Agora leia o provérbio (παροιμία) abaixo, cuja fonte é Platão:

τά α γ α θ ά τ ο ις μέν άγαθοΤς α γ α θ ά , τοΐς δε κα κο ΐς κ α κ ά Para entendê-lo, siga passo a passo: 1.

A partir do que você aprendeu sobre os neutros plurais, o que significa τά αγαθά?

2.

Os dois sintagmas que se encontram no dativo significam: a) τοΐς άγαθοΤς — para os bons; b) τοΐς κακοΐς — ______________________.

3.

Os dois adjetivos (αγαθά e κακά) são os predicativos de τά αγαθά e o verbo έστί está subentendido.

4.

Repare que na frase aparecem as partículas μέν e δέ. Considerando que ocupam a posição 2, marque na oração quais os sintagmas que elas corre­ lacionam (por um lado... mas, por outro...).

5.

Agora traduza o provérbio, observando que, na tradução, você não precisa reproduzir, literalmente, todos os elementos da frase grega (por exemplo, o sentido literal das partículas), pois isso pode levar a uma elocução canhestra em português: as coisas boas__________ _________ __________________________

181

Π Α ΙΔ ΙΑ B R IN C A D E IR A Na leitura abaixo, a respeito das Musas, o significado de cada uma das palavras (excetuando-se artigos e partículas) encontra-se ao redor do te x to grego. Encontre cada correspondência, articule as várias orações e frases — e leia! Boa sorte 1

ΠΕΡΙ Μ Ο ΥΣΩ Ν Urânia

Terpsícore

Polímnia

Erato

nove

tragédia poética

Α ι Μουσαι, αι θεαί των τεχνών καί επιστημών, ε ίσ ιν έννεα·

canto

preside música

Μελπόμενη μεν ; στι Μούσα της τραγωδίας, comédia

Euterpe

Θάλεια δε της κωμωδίας·

Musa

deusa

Ουρανία μεν της αστρονομίας προστατεύει,

deusas

tem

Τερψιχόρη δε της χορείας και Κλείω της

comanda

arte

ιστορίας·

são

história lírica dança

Ε ρατώ μεν την επιμέλειαν εχει της λυρικής, Καλλιόπη δέ της ποιη τικής τέχνηςΠολύμνια μεν έστι θεά ή κατάρχει της ώδης,

ciências astronomia

Melpômene

Atenção: προστατεύω

182

artes cuidado

Ευτέρπη δέ της μουσικής.

é Calíope

Musas

e

κατάρχω

Tália

regem genitivo.

Clio

Α Σ Κ Η Σ Ε ΙΣ I.

Σ υ να π τέ τά ρή μ α τα ·

β λ έ π ε ιν

τον αδελφόν προς τον δ ιδά σ κα λον

έρχεσθαι

τω άνθρώπω π ε ρ ιπ α τ ο ύ ν τ ι

α ϊρ ε ιν

τον αδελφόν τον ίδ ιο ν .

κ α τ α β α ίν ε ιν

τούς μαθητάς τούς ίδιους.

μ έ ν ε ιν

τ η ν ά μ α ρ τία ν του κόσμου.

έμβλέπ ειν

ε π ’ αυτόν.

α κ ο ύ ε ιν

τώ όδελφω τω ίδ ίω .

ά κολουθεΐν

πρός Α θ ή ν α ς .

θεάεσθαι

έξ του ουρανού εις τ ή ν γην.

ε ύ ρ ίσ κ ε ιν

τω δ ι δάσκαλος.

λ έ γ ε ιν

τόν ά νθ ρ ω πον π ερ ιπ α το ύ ντα .

ά γ ε ιν

του ανθρώ που λαλούντος.

2.

Α π ο τ ε λ ε ί σ υ ν ταΤς π ρ ο θ έ σ εσ ι δ ιά , έκ, έν, ε π ί, π α ρ ά ,

πρός, ύπέρ· ήγαγον ο ι φ ίλ ο ι τόν ν ε α ν ία ν ______________ τόν πα τέρα αυτού. ό πα τήρ ένέβλεψε τω υιού κ α ί είπ ε· ουτός έ σ τ ι ν

_ ου εγώ

ε ίπ ο ν έστι μοι υ ιό ς ος ού θέλει μ έ ν ε ιν

τω π α τρ ί

αυτού. _________ τούτο έςήλθε __________ τής ο ικ ία ς τής ιδ ία ς κ α ί μένει _________ ταΤς των φ ίλω ν ο ίκ ία ις · ά λ λ ’ αγά πη μου αεί ___________ αυτόν μένει.

181

ΣΥΜΠΛΗΡΩΤΙΚΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ ΠΕΡΙ ΓΕΡΟΝΤΟΣ Φ ιλ ώ γέρ ο ντα τερπνόν, Φ ιλ ώ νέ ο ν χορευτήν. Γέρω ν δ ’, όταν χορεύη, Τ ρ ίχ α ς γέρω ν μέν έ σ τ ιν , Τάς δέ φρένας ν ε ά ζει. ( ’ ϋ κ τω ν Ά ν α κ ρ έ ο ν τ ο ς ωδών)

φιλέω - amar, gostar de; ό γέρων, γέροντος- velho; τερπνός, -ή, -όν - alegre, agradável; νέος, -α, -ον - jovem, novo; ό χορευτής, -ου - bailarino; όταν (c/ subjuntivo) - quando; χορεύω - dançar; ή θρίξ, τριχός- cabelo; φρήν, φρενός- ânimo, alma, coração; νεάζω

- rejuvenecer Α Σ Κ Η Ε Σ ΙΣ I . Leia ο texto, procurando entendê-lo, e traduza-o por escrito, em seguida. Atenção para: a) o uso do acusativo de relação no quarto verso: γ έ ρ ω ν έ σ τ ιν γ έ ρ ω ν τρίχας significa ο velho é velho com relação aos cabelos; b) o uso das partículas correlatas μ έ ν ... δέ... (por um lado..., mas por outro lado...). 2. Experimente escandir os versos e descubra o metro utilizado no poema (trata-se de um dos modelos que você já conhece). Preste atenção: no início do último verso, separe as sílabas assim: τάς / δέφ / ρέ...

184

ΛΕΞΙΚΟΝ Aprenda outros prefixos muito usados na composição de palavras (analise cada exemplo, consultando o dicionário, se necessai 10): EXEMPLOS

PREFIXO

SENTIDO

έττι -/

superposição, conclusão,

έπ-/ έφ-

extensão, adição, repetição,

επιγράφω, εττιλαμβάνω, έψορόω,

superioridade

έπιμαρτυρέω, έπιφαίνω, έφοδος

εύ-

bondade, abundância, prosperidade, facilidade

ήμι-

metade

επιβαίνω, επιβάπτω, έπάρχω.

ευμενής, ευδαίμων, εύανδρος, εύαρχος, ευδοξία, εύλογέω ήμίανδρος, ήμιάνθρωπος, ημίθεος

μετά-/

participação, companhia,

μετ-/ μεθ-

sucessão, abandono, transposição

παρα-/

junto de, para junto de, por,

παρ-

além, erroneamente

μετέχω, μετέρχομαι, μεταβαίνω, μεθερμηνεύω, μέθοδος, μεταφέρω, μεταφορά, μέτειμι παρέχω, παραβαίνω, παραγράφω, παράδοξος, παραζητέω, παράλυσις

περί-

em volta de, além de, excesso, abundância

περί βαίνω, περί βλέπω, περιγραφή, περιμένω, περίοδος, περιφανής

προ-

συν-/ συγ-/

anterioridade, prioridade,

πρόξενος, προβαίνω, προφέρω,

vizinhança

πρόγραμμα, πρόλογος, προπίνω

companhia, plenificação

συμπληρόω, σόνειμι, συμβαίνω, συγκαταλέγω, σύνοδος,

συμ-

συνοικία ύπερ-

excesso, posição além de, em defesa de

υπεράνθρωπος, ύπεραποκρίνομαι, υπερβαίνω, ύπερμενής, ύπεροράω

ύπο-/

abaixo de, por baixo de, sujeito

αποβαίνω, ύποψραφή, υπόδημα,

ύπ-/ ύφ-

a, secretamente

ύφοράω, υποκρίνομαι, υπάρχω

185

Α Ν Α Μ Ν Η Σ ΙΣ Estamos quase terminando a primeira parte de seu curso (a qual se estende até a lição I I ). É tempo de conferir o que voce aprendeu Essa é a finalidade do estudo dirigido sobre a prim eira e a segunda declinação que você encontrará abaixo. Faça-o com cuidado. O que se pede diz respeito aos conteúdos que, até agora, você deve te r memorizado. Em caso de dúvidas, volte às lições anteriores e estude o que você esqueceu

A G ENERALIDADES

I

Os nomes gregos apresentam as categorias de gênero, número e caso.

2.

Quanto ao gênero, podem ser _

3.

Quanto ao número, flexionam-se n o _____________ e n o ______________ .

4.

Quanto ao caso, flexionam-se no

5

Os nomes dividem-se em

B.

A PRIMEIRA D E C L IN A Ç Ã O

I

A primeira declinação é constituída por nomes de tema em

2.

Quanto ao gênero, os nomes da primeira declinação podem ser ou

186

_ou

declinações

e2

C . O S N O M E S F E M IN IN O S D A PR IM EIRA D E C L IN A Ç A O 1.

Os nomes femininos dividem-se em três tipos. ___________________, _____________e __________________

2.

Palavras em alfa puro são aquelas em que a vogal temática (-a) é precedida d e ______________ o u ________________ .

3.

Palavras em alfa misto são aquelas em que a vogal temática (-a) é precedida d e ______________________ .

4.

As palavras e m ____________________ mantêm a vogal temática -a em todos os casos do singular

5.

As palavras em em três casos (_

apresentam a vogal temática -a _,

e a vogal temática -h em dois casos (

e

__ ) e

_____________________ )6. Ήμερα, φιλία, αγορά, σκοτία, αμαρτία, λύρα, μαρτυρία são exemplos de palavras e m __________________ 7.

Γλώσσα, δόςα, μούσα, θάλασσα são exemplos de palavras em8

8.

Σελήνή, α ρχή , φωνή, ψυχή, ζωή são exemplos de palavras em

187

9.

Os nomes femininos da primeira declinação declinam-se da seguinte forma (complete com as terminações)

Singular

Plural

-a puro

-a misto



Nominativo

ήμέρ

γλώσσ

ψυχ

Vocativo

ημφ

γλώσσ

ψυχ

Acusativo

ήμφ

γλώσσ

ψυχ

Genitivo

ήμφ

γλώσσ

ψυχ

Dativo

ήμφ

γλώσσ

ψυχ

Nominativo

ήμέρ

γλώσσ

ψυχ

Vocativo

ήμέρ

γλώσσ

ψυχ

Acusativo

ήμέρ

γλώσσ

ψυχ

Genitivo

ήμφ

γλωσσ

ψυχ

Dativo

ήμέρ

γλώσσ

ψυχ

10 Assim, com relação aos nomes femininos da primeira declinação, o nominativo e o vocativo singular são sempre iguais, terminando em

ou

o nominativo e o vocativo plural também são iguais, terminando em I I O acusativo singular termina em

o u ________

o plural termina

em ___________ 12 O genitivo singular dos nomes em alfa puro termina em genitivo dos nomes em alfa misto e em eta termina em

;o Nos três

tipos de nomes femininos da primeira declinação, o genitivo plural termina sempre em ______ . 13. O dativo singular pode terminar em plural termina sempre em

188

ou em

; o datvo

D O S N O M E S M A S C U L IN O S D A PRIM EIRA D E C L IN A Ç Ã O

1.

Ν εανίας, προφήτης, μαθητής, π ο ιη τ ή ς são exemplos de nomes da primeira declinação.

2.

Os nomes masculinos da primeira declinação podem terminar, no nomina­ tivo singular, em

3

o u ___________ ,

A declinação dos nomes masculinos da primeira declinação difere da dos nomes femininos apenas no singular dos seguintes casos:______________ , e __________________.

4,

No nominativo singular, os nomes masculinos da primeira declinação po­ dem terminar em -ας ou -ης; no vocativo singular, terminam geralmente em _________ ; no genitivo singular, terminam sempre e m ________ ,

5,

Os nomes masculinos da primeira declinação declinam-se da seguinte forma (complete com as terminações):

Singular

Plural

Tema em alfa

Tema em eta

Nominativo

νεανί

προφήτ

Vocativo

νεανί

προφήτ

Acusativo

νεανί

προφήτ

Genitivo

νεανί

προφήτ

Dativo

νεανί

προφήτ

Nominativo

νεανί

προφήτ

Vocativo

νεανί

προφήτ

Acusativo

νεανί

προφήτ

Genitivo

νεανι

προφήτ

Dativo

νεανί

προφήτ

189

E. A S E G U N D A D E C L IN A Ç Ã O 1.

A segunda declinação é integrada por nomes de tema em

2.

Quanto ao gênero, os nomes da segunda declinação podem ser _______________ o u ________________ .

3.

Não há diferenças entre as declinações dos nomes

4.

Com relação aos nomes neutros, três casos têm a mesma forma, no sin­ gular e no plural, a saber:________________ , __

e

F. OS NO M ES M A S C U LIN O S E FEM ININO S D A S E G U N D A D E C L IN A Ç Ã O I.

Os nomes masculinos e femininos da segunda declinação declinam-se da seguinte forma (complete com as terminações)

Singular

Plural

190

Masculino

Feminino

Nominativo

λόγ

όδ

Vocativo

λόγ

όδ

Acusativo

λόγ

όδ

Genitivo

λόγ

όδ

Dativo

λόγ

όδ

Nominativo

λόγ

όδ

Vocativo

λόγ

όδ

Acusativo

λόγ

όδ

Gen tivo

λόγ

όδ

Dativo

λόγ

όδ

2.

Observa-se que, diferentemente do que acontece na primeira declinação, o nominativo e o vocativo singular dos nomes femininos e masculinos da segunda declinação têm terminação diferente, a saber: nominativo singular, ; vocativo singular,

_. Entretanto, no _

_.nominativo

e vocativo têm a mesma forma. 3.

Como na primeira declinação, a marca de acusativo singular é um que se acrescenta à vogal temática, dando origem à terminação

; no

plural, a terminação do acusativo é 4.

No dativo singular, como acontece na primeira declinação, temos o alongamento da vogal temática e, debaixo dela, o _____________________; no dativo plural, a terminação é

G. 1.

_______________________ ,

OS NO M ES N E UTRO S D A S E G U N D A D E C L IN A Ç Ã O Nos nomes neutros, o _

_eo_

_ apresentam

a mesma forma que o 2.

No nominativo singular, os nomes neutros da segunda declinação terminam em

3.

· no nominativo plural, sua terminação é

Os nomes neutros da segunda declinação declinam-se do seguinte modo (complete com as terminações):

Nominativo/Vocativo/Acusativo

Singular

Plural

βιβλί

βιβλί

Genitivo Dativo

191

Δ Ε Κ Α Τ Ο Ν Δ ΙΔ Α Γ Μ Α

Figura 23 - Mosaico (detalhe). Parte do pso da Basílica de llissos. Museu C rstão e Bizantno, Atenas.

ΙΗ Σ Ο Υ Σ Κ Α Ι Ν Α Θ Α Ν Α Η Λ

Τη επαύριον ήθέλησιν Ιη σ ο ύ ς έξελθεΐν εις την Γαλιλαίον, και ευρίσκει Φ ίλιππον, και λέγει αύτω ό Ιησούς'Ακολουθεί μοι. ην δέ ό Φ ίλιππος από Βηθσαίδά, έκ της πόλεως Ά νδρέου καί Πέτρου, ευρίσκει Φ ίλιππος τον Ναθαναήλ καί λέγει αύτω· "Ον έγραψεν Μωϋσής έν τω νόμω και οί προφήται εύρήκαμεν, Ίησουν υιόν του Ιω σή φ τον από Ναζαρέθ. καί εΐπεν αύτω Ναθαναήλ-

ΛΕΞΙΚΟΝ έθέλω = θέλω έςέρχομαι - sair, partir από (d gen.) - de, procedente de Βηθσαίδά (hebr. indecl.) - Betsadá πόλεως - da cidade (gen. sing de πόλις) έγραψεν - escreveu (aor. de γράφω) δύναται - pode (3a pes. sing. do presente do ind. de δύναμαι, poder) τι - algo (pron. indefinido neutro: τις, alguém; τι, alguma coisa) αγαθός, -ή, -óv - bom

Έ κ Ναζαρέθ δύναταί τι αγαθόν είνα ι; λέγει αύτώ ό Φίλιππος· ’Τρχου και ϊδε. ειδεν Ιη σ ο ύ ς τον Ναθαναήλ ερχόμενον προς αυτόν και λεγει περί αύτοΰ' Ίδ ε αληθώς Ισρ α ηλίτης, εν ω δόλος ούκ εστιν. λέγει αύτώ ΝαθαναήλΠόθεν με γιγνώσκεις; άπεκρίθη Ιη σ ο ύ ς και ειπεν αύτώ' Πρό του σε Φ ίλιππον φωνήσαι. όντα υπό τήν συκήν, εΐδόν σε. άπεκρίθη αύτώ Ναθαναήλ' ραββί, σύ ει ό υιός του θεού, συ βασιλεύς εΐ του Ισ ρ α ή λ, άπεκρίθη Ιη σ ο ύ ς και ειπεν αύτώ· "Οτι ειπόν σοι ότι εΐδόν σε υποκάτω τής συκής, πιστεύεις; μείζω τούτων ό'ψη. και λέγει αύτώ· Α μ ή ν αμήν λέγω ύμΐν, όψεσθε τον ούρανόν άνεογότα και τούς άγγέλους τού θεού άναβαίνοντας και καταβαίνοντας επί τόν υιόν τού άνθρωπου.

ε ίνα ι- infinitivo pres. de είμί άληθώς - verdadeiramente ό δόλος, -ου - maldade, dolo πόθεν - de onde (advérbio interrogativo) γίγνώσκω - conhecer πρό τού Φ ίλιππον φωνήσαί σε - antes de Filipe chamar-te (πρό τού antes de; φωνεω - chamar) ύπό (d acus.) - sob, embaixo ή συκή, -ής- figueira ό βασιλεύς, -έως - rei ότι - porque, que υποκάτω - embaixo, abaixo μείζω τούτων - coisas maiores que estas όψη - verás (2a pes. sing. de ό'ψομαι, futuro 2 de όράω) άμήν (hebr. indecl.) - amém, assim seja όψεσθε - vereis (fut. 2 de όράω) άνεωγότα - aberto ό άγγι λος, -ου - an|0 , mensageiro άναβαίνω - subir καταβαίνω - descer

(Κατά Ίω ά ν ν η ν , α ')

Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ ΙΚ Η Σ Υ Ν Θ Ε Σ ΙΣ ΜΕΛΑΩΝ FU TU R O

»

Aprenda o futuro dos verbos regulares, cuja morfologia é extremamente simples: I.

as desinências de futuro são -σ-, na voz ativa e na voz média, e -Οησ-, na voz passiva;

193

2.

as te rm in a ç õ e s de m odo, n u m ero e p e sso a são as m esm as d o p re se n te

Observe o quadro abaixo: ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΟΡΙΣΤΙΚΗ

ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟΣ

ΜΕΤΟΧΗ

λυ-σ-u

λυ-σ-ειν

Α. λΰ-σ-ων,

λυ-σ-εις

λυ-σ-υντυς

λυ-σ-ί ι

θ . λυ-σ-ουσα,

λΰ-σ-ομεν

λυ-σ-ουσης

λυ-σ-ετε

Ο. λυ-σ-ον,

λυ-σ-ουσι(ν)

λυ-σ-οντος ΜΕΣΟΤΗΣ

λυ-σ-υμαι

λυ-σ-i σΟαι

Α. λυ-σ-όμενος,

λυ-σ-ε ι/λυ-σ-η

λυ-σ-ομένου

λυ-σ-εται

Θ. λυ-σ-ομενη,

λυ-σ-όμεϋα

λυ-σ-υμενης

λυ-σ-ί σΟε

Ο. λυ-σ-όμενον,

λυ-σ-ονται

λυ-σ-ομενου ΠΑΘΟΣ

λυ-Οησ-αμαι

λυ-Οήσ-ί σΟαι

Α. λυ-Οησ-όμενος,

λυ-Οήσ-ει/λυ-Οησ-η

λυ-Οησ-ομενυυ

λυ-Οήσ-ί ται

Θ, λυ-()ησ-ομένη,

λυ-θησ-όμε Οα

λυ-Οησ-ομενης

λυ-Οήσ-f σΟε

0 . λυ-Οησ-όμενον,

λυ-Οήσ-ονται

λυ-Οησ-ομενου

194

FUTURO 2 Como acontece no caso do aoristo e do perfeito, alguns verbos tem uma forma segunda de futuro, como όράω, cujo futuro aparece nesta lição οψομαι, όψη, δψεται, όψόμεΟα, οψεσθε, υψονται. Dos verbos que você já conhece, memorize as formas supletivas de aoristo e de perfeito —

e aprenda também os respectivos futuros (conjugue

em voz alta cada uma das formas abaixo): ΕΝΕΣΤΩΣ

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ

Μ FΑΛΩΝ

όρώ (< όράω)

είδον

οπωπα

οψομαι

λέγω

είπον

ε’ίρηκα

έρώ (< έρέω)

αμί

έγενόμην

γέγονα

έσομαι1

γίγνομαι

έγενόμην

γέγονα

γενήσομαι

έρχομαι

ηλθον

έλήλυΟα

έλευσομαι

λαμβάνω

έλαβον

ε’ίληφα

λήψομαι

άγω

ήγαγον

ΠXa

άςω

ευρίσκω

ηυρον

£|ϋρηκα

εόρήσω

έσΟίω

έφαγον

έδήδοκα

έδομαι

αίρέω

ειλον

ήρηκα

αιρήσω

Α Σ Κ Η Σ ΙΣ Κ λ ίν ε το ρήμα-

ΕΝΕΡΓΕΙΑ παιδεύσω

ΠΑΘΟΣ

ΜΕΣΟΤΗΣ

παιδευθήσομαι

παιδευσομαι

t

Atençáo: a terceira pessoa do futuro de ε ίμ ί é

σται.

Σ Υ Ν Τ Α Ξ ΙΣ Observe a seguinte frase

προ του σε Φ ίλ ιπ π ο ν φ ω ν η σ α ι, ό ν τ α υπό τ η ν σ υ κ η ν , ε ίδ ό ν σε (antes de Filipe chamar-te, estando tu sob a figueira, eu te vi). 1.

Em είδόν σε όντα όπό την συκην (eu te vi, estando tu sob a figueira), o particípio όντα refere-se ao objeto de ver (σε), estando ambos no acusativo singular. Por isso se entende que quem estava sob a árvore era Natanael e não Jesus. Caso se quisesse dizer que era o sujeito que estava sob a figueira, o particípio concordaria com o mesmo (εγώ), devendo aparecer no nominativo singular: εγώ είδόν σε ών ύττό τήν συκην (eu te vi, estando eu sob a figueira).

2.

A oração subordinada adverbial de tempo é construída com um infinitivo que determina a idéia introduzida pela locução προ του (antes de): não se trata de antes de qualquer coisa, mas de antes de te chamar (προ του σι φωνησαι). Esta é uma construção comum em grego (como também em português), em enunciados que indicam anterioridade, cuja conjunção habitualmente é π ρίν (antes), mas também, na κοινή, πρ ιν ή, πρότι ρον ή, προ του (todas com ο mesmo significado).

3.

Ο sujeito da oração construída com infinitivo aparece normalmente no acu­ sativo (e não no nominativo). Na oração προ του σε Φ ίλιππον φωνησαι (antes de Felipe chamar-te), Φ ίλιππον é o sujeito de φωνησαι e por isso se encontra no acusativo. Guarde bem essa regra, que se aplica também a outros tipos de subor­

dinadas com infinitivo, que você estudará mais adiante. Embora à primeira vista possa parecer absurdo que um acusativo exerça a função de sujeito, recorde que a função do acusativo é, como a do advérbio, determinar um verbo ou um adjetivo. Ora, em geral, essa deter­ minação diz respeito não ao sujeito, mas a seu objeto —

inclusive porque,

pela conjugação, o verbo já traz em si informações sobre seu sujeito: se é a pessoa que fala (o que chamamos de primeira pessoa); a pessoa com quem se fala (segunda pessoa); ou a pessoa de que se fala (a terceira pessoa). Por­ tanto, com relação ao sujeito de uma forma verbal finita, isto é, que tenha as marcas pessoais, não se pode falar de determinação, mas trata-se, antes, de

196

uma relação em pe de igualdade entre sujeito e verbo, uma espécie de reiteração ou de explicitação de algo que a forma verbal tem jn determinado, o que chamamos de concordância entre o verbo e seu sujeito. No caso do infinitivo, isto é, uma forma verbal sem marcas pessoais, aberta, portanto, também com relação ao sujeito, é ao acusativo que cabe a função de determinação, do mesmo modo como acontece com relação ao objeto. Assim, como ao dizermos φωνησαι σε o papel do acusativo e determinar que não se trata de ter chamado qualquer um, mas a ti, também ao dizermos Φ ίλ ιπ π ο ν φωνησαι, é o acusativo que determina que não se trata de qualquer um, mas sim de Filipe te r chamado.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ I. Π ο ίε ι δέκα φράσεις κατά τό παράδειγμα τον Φ ίλιππον ε γώ εΤδόν

τον άνδρα πρό του

την γυναίκα

πριν

τό τεκνον

π ρ ιν ή

τον κύριον

πρότερον του

τον άγγελον

σ ι.

φωνήσαί σε.

ήμίΐς ι ’ίδομεν

τον γέροντα τον χορευτήν

Π ρ ιν τό τεκνον φωνησαι σε, ημείς εϊδομεν σε.

197

2. Π ο ιε ί φ ράσ εις κα τά τό παράδειγμα-

πρώτον

δεύτερον

α

ό πατήρ εΐδε τόν υιόν.

ή μήτηρ έφώνησε τόν υιόν.

β'

ό άνήρ εΐδε τήν γυναίκα.

ή γυνή ήκουσε τού άνδρός λαλουντος.

ν'

ό διδάσκαλος έφώνησε τούς μαθητάς.

οι μαθηταί ήκολούΟησαν τω διδασκάλω.

δ'

οι θεοί έποίησαν τόν άνδρα. οι θεοί έποίησαν τήν γυναΤκα.

ς' ζ' η'

ό άνήρ έγένετο.

ή γυνή έγένετο.

ή μήτηρ τρέφει τό τέκνον.

ό πατήρ παιδεύει τό τέκνον. ΐ

ό Έρεχθεύς ήν ένδοξος θεός έν ταΐς ΆΟ ήναις. οι αμνοί γιγνώσκουσιν τόν ποιμένα.

ό Ποσειδών είσήλθε εις τάς ’ Αθήνας. οι αμνοί άκολουθοΰσι τω ποιμένι.

α \ προ του την μητέρα φωνησαι τον υ ιόν, ό πατήρ είδε αυτόν.

β . π ρ ιν /

V

'*

η __________________________________________

γ \ πρότερον του

_____

δ ', π ρ ιν .______ __________________ _____________________ ε '. π ρ ιν ή ς'. πρότερον του _____________________________________ ζ '. π ρ ιν __ η ', προ του __________________________________________

198

3. Μιμνήσκου μέν τό του Άνακρέοντος ποίημα δ άνέγνωκας έν τφ ' βδόμω διδάγματι · ή γη μ ελ α ινα π ίν ε ι, π ίν ε ι δε δένδρε’ α υ τ ή ν π ίν ε ι θάλασσα δ ’ αύρας, ό δ ’ ή λ ιο ς θάλασσαν, τόν δ ’ ή λ ιο ν σ ελήνη .

αποτελεί δε τάς φράσειςπ ρ ιν ________________ π ίν ε ιν

αυτόν, ό

ή λ ιο ς π ίν ι ι

_____________· π ρ ιν δέ ______________ π ίν ε ιν αυτήν, ή θάλασσα π ίν ε ι ______________: π ρ ιν δε ______________ π ίν ε ιν τάς αύρας, τα δένδρα π ίν ε ι _____________ ; π ρ ιν δέ _______________π ίν ε ιν αυτήν, ή γη μελαινα π ίν ε ι. 4. Além de preservados por meio de manuscritos em papiro e pergaminho, os textos antigos foram também escritos sobre material duro, como cerâmica, pedras ou metais. Trata-se de uma importante fonte de informação, que, em geral,conserva originas (ao contrário da quase totalidade dos manuscritos, que são cópias de cópias de cópias...). Embora raramente transmitam textos literários, preservam dados da vida quotidiana de precioso valor, registrados por mãos em geral anônimas. Esses textos são chamados de inscrições, e seu estudo é objeto da epigrafia. Abaixo você encontra alguns exemplos de inscrições gregas:

Έ O *8

Figura 24 - Ostrakon. SéculoV a.C. (LANG, Mabel L.The othenian Citizen. Princeton/New Jersey The American School of Classical Studies atAthens, 1987, p. 24)

199

Foto de A F u . publicada com a permissão da American School of Ciassic Stud es at Achens

Este fragmento de cerâmica foi utilizado por um ateniense do século V a.C., por ocasião de uma votação — é a isso que se chama δστρακον (cujos significados são: casca de ovo, casco de tartaruga, concha, vasilha de cerâmica, caco de cerâmica — neste caso, o caco de cerâmica em que os votantes escreviam o nome daqueles que deveríam ser banidos da πόλις, donde o termo όστρακισμός, ostracismo). Sobre ο δστρακον, o votante escreveu ΠΕΡΙΚΛΕΣ ΣΑΝΘΙΠΠΟ (Περικλής ΞανΟίππου, Péricles de Xantipo, ou seja: Péricles filho de Xantipo). Observe a forma das letras que ele utiliza (ο Λ como um L, ο Σ sem a última linha horizontal; o O e o O quadrados; ο Π com a segunda haste vertical menor que a primeira), bem como as convenções ortográficas (em vez de Ξ, Σ; o ditongo OY representado por um simples O).

F gura 25 - Ostrakon. Século V a.C. (LANG, 1987, p. 24).

Este outro δστρακον também procede de Atenas. Leia você mesmo o que o votante escreveu e procure saber quem foi Temístocles, filho de Néocles, do demo de Freário (Θεμιστοκλής Νεοκλεους Φρεαρρος), que sofreu a pena de ostracismo em 471 a.C. Note como: a) ο Σ e ο Λ têm a mesma form a que no exemplo anterior (Fig. 24); b) ο Θ e o O são arredondados, diferentemente de no primeiro exemplo (Fig. 24); c) em ΘΕΜΙΣΘΟΚΛΕΕΣ, o votante escreveu um segundo Θ onde devia haver um T e usou EE para grafar o H (a grafia corrente é ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ); d) em ΝΕΟΚΛΕΟΣ, como no exemplo anterior, o ditongo OY foi escrito com um simples O (a forma do genitivo é ΝΕΟΚΛΕΟΥΣ); e) o votante grafou ΘΡΕΡ10Σ em vez de ΦΡΕΑΡΡΟΣ, ao que parece confundindo ο Φ com ο Θ e não escrevendo o A e o segundo P.

200

Figura 26 - Placa da Biblioteca de Panteno, c.98-117 d.C. (MERITT, Benjamin D. Inscriptions from lhe atheman agora Princetcm/New Jersey: The American School o f Classical Studies at Athens, 1966, Figura 32),

Essa e uma placa procedente da Biblioteca de Panteno, datada do século II d.C.Tratava-se de uma grande biblioteca, situada ao sul do Pórtico de Atalo, em Atenas, a qual integrava o circuito “ universitário” da cidade, onde numerosas gerações de filósofos estudaram. Foi fundada na época de Trajano (98-1 17 d.C ). A inscrição informava aos usuários regras de fun­ cionamento do local. Você mesmo irá decifrá-la. Para ajudá-lo, no quadro abaixo encontram-se as palavras que nela aparecem: Substantivos

Adjetivos

Verbos

βυβλιον: ώρα

πρύμης ίίκτης

εξενεχΟήσεται3 ώμόσαμεν'1 άνυγήσεται5

Advérbios Preposição Conjunção ούκ μ.·:χρι

από

έπεί" 1

a grafia mais corrente seria β ιβ λίο ν, livro futuro passivo de εκφέρω, levar para fora, retirar aorsto de ομνύω, estabelecer, afirmar ou confirmar com um juramento futuro passivo de ανοίγω, abrir (a forma correta seria άνοιγήσι:ται) posto que, porque

201

Faça assim; I

identifique na inscrição as diferentes palavras, que estão escritas sem sepa­ ração;

2.

divida-as e transcreva-as;

3.

observe a grafia das diferentes letras (como se escreve ο Σ?);

4.

observe a existência de sinal de pontuação dividindo os dois períodos de que se compõe o texto;

5.

traduza o texto.

Atenção:

as diferenças de grafia que você encontrou devem-se ao

fenômeno do iotadsmo, ou seja: a pronunciação como i das vogais η, i e u, bem como dos ditongos ει e oi, usual na κοινή. Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Ν Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Μ Α ΕΙΣ Ε Ρ Ω Τ Α Τον 'Έρωτα γάρ τον αβρόν Μελομαι βρύοντα μίτραις Πολυανθέμοις άείδειν. Ό δ ε και θεών δυνάστης· ’Ό δε και βροτούς δαμάζει. ( Ί : κ των του Ά ν α κ ρ έ ο ν τ ο ς ώδων)

ό ’Έρως, 'Έρωτος- ο Amor, Eros; yáp - pois; αβρός, -á, -óv delicado; μελομαι ά είδ ειν - quero cantar, vou cantar, cuido de cantar; βρύω - surgir; ή μίτρα, -ας- coroa; ττολυάνθεμος, -ον - cheio de flores; όδε, ήδε, τόδε (gen. τουδε, τήσδε, τοΰδε) este, esta, isto; καί... καί... - tanto... quanto...; ό δυνάστης, -ου - senhor; ό βροτός, -ου- mortal; δαμάζω - dominar, subjugar

202

ΑΣΚΗΣΙΣ Observe como o poeta utilizou uma construção complexa na primeira oração. Isso produz um efeito poético importante. Para percebc-lo, faça o seguinte: 1. Reescreva o texto em prosa, utilizando a ordem direta (sujeito/ verbo/ objeto/ predicativo do objeto/ ad|untos adnominais) 2. Em seguida, analise a ordenação dos termos escolhida pelo poeta, procu­ rando perceber o que ele desejou enfatizar. Lembre-se do que você já aprendeu sobre o valor enfático da ordem dos sintagmas na oração. Como aqui estamos trabalhando com um texto poético, você deve considerar ainda os termos que iniciam e fecham cada verso, pois trata-se de posições estilisticamente impor­ tantes. Escreva sua análise e conclusões 3. Fioalmente, experimente escandir o poema, composto de versos anaclásticos, cujo esquema rítmico você encontra no quadro abaixo. Observe que, ao definir cada unidade fônica, a consoante final de uma palavra pode ser pronunciada formando uma nova sílaba com a vogal que inicia a palavra seguinte, como acontece no primeiro verso, em que τον 'Έρωτα lê-se metricamente assim: το-νε-ρω-τα (isto é: v v ). Também nos encontros consonantais constituí­ dos por oclusiva e vibrante, a oclusiva pode compor uma unidade com a sílaba breve anterior, tornando-a travada e, em consequência, longa: τον αβρόν, no primeiro verso, e μίτραις, no segundo, devem ser lidos metricamente assim: το-ναβ-ρον ( v -------- ·), μιτ-ραις ( - ------ ). Agora, mãos à obra: V

V



V



V





203

ΛΕΞΙΚΟ Ν Nesta lição, você aprendeu o term o que designa uma das principais criações dos gregos: a πόλις. De fato, foi no âmbito da cidade que eles desenvolveram sua arte, sua poesia, sua música, sua filosofia, sua ciência, sua religião, sua educação e, sobretudo, a política, de que a democracia é o produto mais característico. Não é sem razão que Aristóteles afirmou que o homem é um ζωον π ο λιτικό ν. Não é também sem razão que, em Atenas, a principal deusa da cidade, Atena, era honrada sob o epíteto de Πολιάς, assim como Zeus recebia o de Π ολιεύς —

isto é: ambos eram

entendidos como protetores da πόλις. Pesquise no dicionário palavras derivadas ou compostas a partir de πόλις, completando o quadro abaixo:

a cidade a fundação de uma cidade fundar uma cidade o cidadão a cidadã a cidadania viver como cidadão governar uma cidade o governante de uma cidade relativo à cidade a política a administração pública ato da administração pública o guardião da cidade

204

πόλις

Α Ν Α Μ Ν Η Σ ΙΣ

Faça ο estudo dirigido abaixo, sobre a terceira declinaçáo. Tendo duvi­ das, volte às lições anteriores e recorde o que você porventura esqueceu

A. A TERCEIRA DECLINAÇÃO 1

Enquanto a primeira declinaçáo compreende os nomes de tema em -α/η e a segunda os de tema em -o-, a terceira declinaçáo engloba os nomes ________________, isto é: nomes que não apresentam vogal temática. Isso significa que, nesses nomes, o tema é igual ao radical.

2

Os radicais (ou temas) dos nomes da terceira declinaçáo que conhecemos até agora terminam e m ________________ . Para se encontrar o radical de um nome da terceira declinaçáo deve-se retirar a terminação -ος do .. Assim (complete o quadro abaixo):

3.

NOMINATIVO SINGULAR

GENITIVO SINGULAR

σαρξ

σαρκός

φλέψ

φλεβός

ποιμήν

ποιμενος

χάρις

χάριτος

όνομα

ονόματος

άνήρ

άνδρός

γυνή

γυναικός

φώς

φωτός

RADICAL OU TEMA

Quanto ao gênero, os nomes da terceira declinaçáo podem ser: _________________ , ____________ o u __________________

205

B. OS NOMES MASCULINOS E FEMININOS 4.

Os nomes masculinos e femininos recebem as seguintes desinèncias de caso (complete o quadro abaixo): NÚMERO

CASO

DESINÊNCIA

SINGULAR

NOMINATIVO

OU

VOCATIVO

ou

ACUSATIVO

ou

GENITIVO DATIVO PLURAL

NOMINATIVO VOCATIVO ACUSATIVO GENITIVO DATIVO

5.

No nominativo singular, alguns nomes sofrem _______ da vogal pré-desinencial, como ποιμήν, cujo radical é ποιμεν-, ou γέρων, cujo radical é γέροντ-.

6.

O sigma da desinência de nominativo singular e de dativo plural pode com­ binar-se com a consoante do radical, provocando as seguintes transformações gráficas ou fonéticas (complete o quadro abaixo): VELAR (κ, γ. χ) + σ = LABIAL (π, β, φ) + σ = DENTAL (τ, δ, 0, ν) + σ =

7.

206

Assim, uma palavra como σάρς, σαρκός declina-se do seguinte modo (siga a ordem usual dos casos, reproduzida no item 4 acima):

8

A palavra φλί'ψ, φλίβος declina-se assim:

9.

A palavra ποιμήν, ττοιμτνος declina-se:

10.

A palavra χάρις, χάριτος declina-se assim (atenção para o acusativo

singular):

C. OS NOMES NEUTROS 11. A declinação dos nomes neutros difere da dos masculinos e femininos apenas n o ______________ , no ______________ e n o _____________ , que têm forma idêntica. 12. No nominativo, vocativo e acusativo singular, os nomes neutros da terceira declinação apresentam, em geral, desinência ______________ . 13. No nominativo, vocativo e acusativo plural, a desinência é (a mesma dos neutros da segunda declinação). 14. Assim, o nome neutro αίμα, αίματος declina-se assim:

207

D. OS NOMES EM -p - SINCOPADO 15. O nomes em -p- sincopado são caracterizados pela síncope da vogal da última sílaba do radical no _________________(πατφος> πατρός), no __________________ {πατάρι > πατρί) e no (πατί'ρασι > πατράσι). 16 As palavras em -p- sincopado mats comuns são: πατήρ, μητηρ, Ουγάτηρ e γαστήρ Declinam-se assim: πατήρ _____j ___________ ____________ ,___________,____________

208

ΗΝΔΗΚΑΤΟΝ ΔΙΔΑΓΜ Α

Figura 27 - Relevo cr stão com inscrição. Período romano tardio. Museu Arqueológico de Corinco, Corinto.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΙ ΙΗΣΟΥΣ

Μετά ταυτα ηλΟεν ό Ιησο ύς

Λ Η Ξ ΙΚ Ο Ν

και οί μαΟητα'ι αύτου

μετά (c/ acus.) - depois de

εις την Ίουδα ία ν γην.

εκεί - Ia, ali

καί έκεΐ διετριβεν μετ’ αυτών καί εβάπτιζεν. ην δε καί Ιω ά ννη ς βαπτίζων έν Αίνων ί’ γγύς του Σαλείμ, ότι ό'δατα πολλά ην εκεΐ, και παρεγίνοντο καί έβαπτίζοντο.

διετριβεν - passava o tempo (imperfeito de διατρίβω) μετά (d gen.) - com εβάπτιζεν - batizava (impf. de βαπτιζη) καί - também Α ίνω ν (hebr. indecl.) - Enon

’ Ιζγένετο ουν ζήτησις ík

των μαθητών Ίωάννου μετά Ιο υ δ α ίο υ π ιρ ι καθαρισμού.

Και ήλθον προς τον Ίω ά ννη ν και είπαν αύτώ'Ραββί, ος ην μετά σοΟ πέραν του Ίορδάνου, ω συ μεμαρτύρηκας, ϊδε ούτος βαπτίζει καί πάντες έρχονται προς αυτόν, άπεκρίθη Ιω ά ν ν η ς και ε ίπ ε ν Αυτοί υμείς μοι μαρτυρείτε οτι εΐπον Ούκ είμί εγώ ό Χριστός, άλλ’ ότι Απεσταλμένος είμί έμπροσθεν εκείνου. Ό έχων την νύμφην νυμφίος έστίν. ό δέ φίλος του νυμφίου, χαρά χαίρει διά την φωνήν του νυμφίου, αότη ουν ή χαρά ή έμή πεπλήρωται.

εγγύς (c/ gen.) - perto de Σαλειμ (hebr. indecl.) - Salim Ó Tl

- porque

πολλά - muita (acus. neutro pl. de πολύς, πολλή, πολύ, muito, muita) παριγίνοντο - (eles) aproximavam-se (impf. de παραγίνομαι) έβαπτίζοντο - eram batizados (impf. passivo de βαπτίζω) ή ζήτησις, -εως- disputa, discussão ό καθαρισμός, -ou - purificação ϊδε - eis que πάντες - todos (nom. pl. de πας, πάσα, παν, todo, toda) αυτοί υμείς- vós próprios έχω - ter ή νύμφη, -ης- noiva ό νυμφίος, -ου - noivo ό φίλος, -ου - amigo ή χαρά, -ας - alegria χαίρω (c/ dat.) - alegrar-se πληρόω - completar

(Έκ του ευαγγελίου του κατά Ίωάννην, γ )

210

ΕΡΩΤΗΜ ΑΤΑ

a . ΠοΤ ηλθεν ό Ιη σ ο ύ ς μετά ταυτα, β '. Μ ετά τ ίν ω ν ηλθεν ό Ιη σ ο ύ ς ε ις τ η ν Ιο υ δ α ίο ν γη \ γ '. Τ ί έ π ο ίε ι ό Ιη σ ο ύ ς έκεΐ; δ '. Τ ίς η ν εγγύς του Σ α λείμ; ε \ Δ ιά τί ην ό Ιω ά ν ν η ς εκεΤ; ς '. Μ ετά τ ίν ο ς έγένετο ζ ή τ η σ ις εκ τω ν μαθητώ ν του Ίω ά ν ν ο υ ; ζ '. Π ε ρ ί τ ίν ο ς έγενετο αυτή ή ζ ή τ η σ ις ; η '. Τ ί ε ίπ α ν τω Ιω ά ν ν η

ο ί μ α θ η τα ί αύτου;

θ '. Κ α τά τους μαθητάς, τ ίν ι ό Ιω ά ν ν η ς μεμαρτύρηκε πέραν του Ίο ρ δ ά ν ο υ ; ι ' . Κ α τά αύτους, προς τ ίν α έρ χοντα ι πάντες; ια '. Τ ί αυ το ί ο ί μ α θ η τα ί μ α ρ τυ ρ ο υ σ ιν τω Ιω ά ν ν η ; ιβ '.Έ μ π ρ ο σ θ ε ν τ ίν ο ς ό Ιω ά ν ν η ς ε ίπ ε ν ό τ ι απεσταλμένος ήν; ι γ \ Κ α τά τον Ί ω ά ν ν η ν , τ ίς έ σ τ ιν νυμφίος; ιδ '. Τ ί δέ π ο ιε ί ό φίλος του νυμφ ίου; ιε '. Δ ιά τί χ α ίρ ε ι χαρά ό φίλος του νυμφ ίου; ις '. Τ ί π επ λή ρ ω τα ι τω Ιω ά ν ν η ;

Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ ΙΚ Η Σ Υ Ν Ο Ε Σ ΙΣ

ΡΗΜΑΤΑ Π ΑΡΑ ΤΑ ΤΙΚΟ Σ

IMPERFEITO Ο imperfeito faz parte do sistema do durativo (expressa duração no passado), o que significa que é formado sem pre a partir do radical do pre­ sente, mesmo quando o verbo tenha radicais supletivos para o aoristo, o futuro ou o perfeito. Só existe no modo indicativo, nas três vozes.

2!

São morfemas do imperfeito: 1.

o aumento que, como você já aprendeu, é marca de passado.

2.

as terminações de voz, número e pessoa que são utilizadas para formar o aoristo 2 (chamadas de desinências secundárias de número e pessoa, em oposição às desinências primárias, usadas para formar o presente) Observe o quadro abaixo· Π Α Ρ Α Τ Α Τ ΙΚ Ο Σ Ε Ν Ε Ρ ΓΕ ΙΑ

Μ ΕΣΟΤΗΣ Κ Α Ι ΠΑΘΟΣ

ε-λυ-ον

έ-λυ-όμην

ε-λυ-ες

ε-λυ-ου

ε-λυ-ε(ν)

ε-λυ-ετο

έ-λυ-ομεν

έ-λυ-όμεθα

ε-λύ-ετε

ε-λυ-εσθε

ε-λυ-ον

ε-λυ-οντο

ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1.

Κ λ ίν ε τ α ρ ή μ α τ α ·

έβ ά π τιζο ν

εβατττιζόμην

δ ιέ τ ρ ιβ ο ν 1 π α ρ ε γ ιν ό μ η ν έμαρτυρουν*2

Ο verbo e αιατρίβω. Recorde-se de que, nos verbos compostos, o aumento se insere entre o prefixo e o rad.cal. O mesmo vale para παραγίνομαι. Atenção: trata-se de um verbo contrato - μαρτυρί:ω. As regras de contração são as mesmas que se aplicam ao presente 1 o/ou = ou; r + S = t i.

212

2. Σ ύ να π τε τά ρ ή μ α τ α τ ο ις ό ρ θ ο ις χ ρ ό ν ο ις · Π Α Ρ Α Τ Α Τ ΙΚ Ο Σ

ΕΝΕΣΤΩΣ

έλέγομεν

φερομεν

γενησόμεθα

εϊδομεν

γιγ νό μ εθ α

εροΟμεν

η ύ ρ ίσ κο μεν

εφάγομεν

όψόμεθα

εσμέν

ήρχόμεθα

ήγαγον

όρώμεν

ή σθ ίο μ εν

λεγομεν

αςομεν

έλευσόμεθα

έφέρομεν

εχιγνόμεθα

έρχομαι

εδόμεθα

ήλθομεν

έλαμβάνομεν

εϊπομεν

ήμεν

εσόμεθα

εωρόιμεν

ηυρομεν

εύρ ίσκομ εν

ελάβομεν

εύρήσομεν

ήγομεν

εσθίομεν

ληψόμεθα

εϊλομεν

αγομεν

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

ΜΕΛΑΩΝ Curiosidade: Você já aprendeu que a forma das letras gregas que utilizamos não é única: não só nas inscrições e nos manuscritos há tipos diferentes, como também nos textos impressos a partir de século XVI. Até fins do século XIX, várias letras admitiam mais de uma forma nos textos impressos, o que pouco a pouco deixou de acontecer, conservando-se apenas as duas que você conhece para o sigma minúsculo: σ e ς. A escrita cursiva usada hoje em dia na Grécia continua admitindo variações na forma das letras e várias espécies de ligaduras, sendo o modo como escrevemos mera cópia dos tipos impressos hoje usuais. Como uma etapa dessa história do estudo do grego antigo nos tempos modernos, reproduzem-se a seguir algumas páginas do Novo Epítome da Grammática Grega de Porto-Real composto na Língoa Portugueza para uzo nas novas escolas de Portugal, publicado em Paris, em 1760, por João Jacinto de Magalhães. O livro inseria-se no processo de renovação do ensino público em Portugal e nas colônias, conduzido pelo Marquês de Pombal, após n

213

expulsão dos jesuítas, que, desde o século XVI, mantinham ampla influência nessa esfera. O autor adotava o que havia de mais atual em term os de ensino de línguas — na linha dos estudos gramaticais de Port-Royal — o que incluía um conjunto de regras metrificadas, para facilitar a memorização pelos estudantes, como a seguinte:

Das Vogais.

9

D e v iça m ^ e P erm u taçam ( ou M u d a n ça ) das L etra s. ts>

.A .S letras ou faó Vogais ou Coníbantes; e fe dividem em certas clafles , fegundo as quais humas fe podem pôr em lugar das outras. { V e . a fu a p ro n u n cia ça m , a p a g . 349. As Vogais faó aquellas que podem tormar hum fom por fi fos' e faó ou longas, ou breves , 011 commuas e duvidozas. R b g r a I. Das Vogais. S ete f a m a s V og ais L o n g o Λ μίγ* f e r á t B rev e «j^/upív m ais £ com E

x

e

m

ejue os G regos tem '. ttta tam bém : «4 '*ác ju l g a i , ícúta a o s com m uns d a i. p

L O S .

Os Giegos uzaó de fete vo ga is , a faber

a Longas, H, o> ? as quais fe correfpon__ t,_______ ( dem; e fc podem pôr Figura 28 - Fragmento de página fac-similada do Novo Epítome da Grammática Grega de Porto-Real, 1760. (MAGALHÃES. João Jacinto. Gramática Grega de Porto Real. Edição fac-similada a partir de exemplar existente na Biblioteca de Letras da Faculdade de Letras do Porto. Aveiro: Universidade de Aveiro/Fundação João Jacinto de Magalhães).

Repare como também no alfabeto latino o esse minúsculo admitia duas formas (uma para o início e o meio de palavras, outra para o fim).

214

Agora veja a página 3 da referida gramática, que apresenta o alfabeto grego:

*J&MW8hV**

φφφφφφφφφφφφφφψφφψφ

,

D A S L E T R A S EM G ERA L. OsGrcgos tem 14 Letras,das quais he percizo conhecét A

F ig u r a

A « . 2. B β S 3· t y f 4- Δ Φ 1- E s 6. z ζξ 7- Η „ 8. Θ ( 3 I < 9 10. K x I I. Λ λ 11. M u *3- N » 14. Ξ ξ lí· Ο ο 16 . Π ΖΓ9r J7· F gp 18. 2 C * s T τ 7 iy . 2 0, Ϊ V 11. φ φ í

11.

x

x

1

ir

φ



1 4 . 51 ai

0

,

N

o m

t

,

rocy

Alpha Beta Gamma Delta Lpíilon Zèta Eta Théta Iôta Cappa La mbda My Ny Xi Omicron Pi Rlio Sigma Tau

ύψιλον

Y p f ilo n

tf

Plri Chi Pfi Omcga

ο ίλ ψ α β ΐ)Τ (Λ y íu fz u £

ίλτΛ

ιψ/λον ζ β τ * . Y.TCt

Si/rcc Draa κ ίπ π α b íf e S i'#

yy ξι çr7 μ trty u /c

X* à u iy d

t0

V a lo r .

a. b. sd. eb re v e . z d s. (■ lo n g o .

th. i , vog k , c. J. m. n.

a l.

X.

0 b re v e . P· r.

C. t.

y, u ph. ch. ô

F ra n c e Ç .

*

lo n g o .

* Efta p ro n u n c ia ou fom cio it Trance z n aõ fe a ch a na t í n fcoa F o r tii nieza! ; m as podt·•fc d 'a l;u m m o d o im ic a r n n p io como par» aflobiar.

A ij

Figura 28a - Página fac-similada do Novo Epitome da Grammática Grega de Porto-Real, 1760 (MAGALHÃES, João Jacinto. Gramática Grega de Porto Real. Edção fac-sim lada a partir de exemplar existente na Biblioteca de Letras da Faculdade de Letras do Porto. Aveiro: Universidade de Aveiro/ Fundação João Jacinto de Magalhães).

215

Agora examine (e tente escrever você também) as ligações e abrevia­ turas apresentadas por João Jacinto de Magalhães nas páginas 4 e 5 de seu método. Elas aparecem nos manuscritos medievais e algumas mantêm-se na escrita cursiva do grego moderno:

4 Com pend'o do novo Mtthodo ífs iáás X $ jg 3Í£ £ .£ Sí ifí £

Reprodução com a permissão da Universidade deAveiro/ Fundação João Jacinto de Magaihães

L I G A Ç O I N S D A S LE R.AS, ou abreviaturas, de qu fo iz.i na Lingoa Grega, para ficar a efcritura mais engraçada e mais corrente. ^3»

:

d6i.

>r

γγ.

^3o

;

afio.

cf

Aj

t

αλ.

•yy. y a r.

κρεως; b) plural - :!κρεασων> κρι άων> κρεών

πει 0ο-

πει 0ους/

Observe na primeira forma: o+o= ou

πειθόος No genitivo singular dos nomes em p

πατερ-

πατρός

πάτερων

sincopado ocorre síncope da vogal prédesinencial: πατερος> πατρός

5. D A T IV O Como o genitivo, o dativo apresenta também apenas uma desinência para o singular (- 1) e outra para o plural (-σι).

284

Você deve estar atento aos fenômenos fonéticos que podem ncontecer no contato dessas desinências com as terminações dos temas n que sc ajuntam. N o quadro abaixo, arrolam-se os casos difíceis. OBSERVAÇÕES

TEMA

DAT. SING.

DAT. PL.

γυπ-

γυττί

γυψ ί

Cons. labial + σ = ψ.

αίγ-

αϊγί

α ίξί

Cons. velar + σ = ξ.

ελπιδ-

ελπίδι

ελπίσι

Cons. dental antes de σ sofre síncope.

ποιμεν-

ττοιμένι

ποιμι'σι

Cons. dental antes de σ sofre síncope. No plural, as duas dentais sofrem síncope antes

γεροντ-

γεροντι

γεροΰσι

do -σ- e a vogal -o- se alonga em -ou-, por compensação.

γίγαντι

γιγάσι

ανθεί

άνθεσι

πόλι -/ πόλε-

πόλει

πόλεσι

πηχυ-/ πηχε-

πηχει

πήχεσι

ιχθύ-

ίχθύί

ίχθύσι

ήρω-

ηρωι/ή'ρω

ήρωσι

πειθο-

πειθοΐ

γιγαντάνθο σ-/ άνθεσ-

βασιλεύ-/ βασιλε-

βασιλεΐ

As duas dentais sofrem síncope antes do -σ- e o -a- se alonga por compensação. No singular, ο -σ- intervocálico sofre síncope: *ανθεσι> ανθεί. No plural, σσ > σ.

— βασιλεΰσι A vogal pré-desinencial dos nomes em p sincopado sofre síncope no singular e no plural

πατερ-

πατρί

πατράσι

do dativo. No plural, observa-se a epêntese de uma vogal -a- entre o tema e a desinência (por motivos eufônicos).

285

Σ Υ Ν Τ Α Ξ ΙΣ Analise os períodos do texto da lição, completando os espaços abaixo:

1. Ό Ζευς γόμους έ π ο ίη σ ε κ α ι π ά ν τ α τά ζ ώ α ή ν ε γ κ α ν δώρα, έκα σ το ν κ α τ ά τ η ν ο ίκ ε ία ν δ υ ν α μ ιν .

a)

Há dois verbos finitos, a saber: _

__e ______

b)

O sujeito do primeiro verbo e

c)

Os dois verbos exigem complemento direto, a saber, respect vamente

_; do segundo,___

______________ e _______________ . d)

Isso significa que o período é formado por duas orações pr.ncipaís, coor­ denadas pelo conectivo________ , ou seja, trata-se de um processo de expansão. As duas orações coordenadas podem ser representadas assim, ja com seus adjuntos adnominais

Ζευς

e)

έπ ο ίη σ ε < - γόμους < - κ α ί — » ζώ α ή νεγκα ν τεθήσομαι. 1 A asp'rada do sufixo -Οησ- contamina a consoante do radical: fii ικ-θήσ-ομαι > δειχΟήσομπι

437

O paradigma da conjugação do futuro dos verbos em líquida pode ser fornecido por αγγέλλω (radical άγγελ-): ΟΡΙΣΤΙΚΗ

άγγελώ, άγγελεΤς, άγγελεΤ, άγγελοΟμεν, άγγελεϊτε, άγγελοϋσι

ΕΥΤΙΚΗ

άγγελοίην, άγγελοίης, άγγελαίη,

ΕΝΕΡΓΕΙΑ

άγγελοΐμεν, άγγελοΐτε, άγγελοΐεν ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟΣ

άγγελεΤν

ΜΕΤΟΧΗ

Α. άγγελών, άγγελοΟντος Ο. άγγελοΟσα, -ης Ο. άγγελουν, άγγελοΟντος άγγελουμαι, άγγελη (άγγελεΐ), άγγελεΤται,

ΟΡΙΣΤΙΚΗ

άγγελούμεθα, άγγελεΤσθε, άγγελουνται άγγελοίμην, άγγελοΤο, άγγελοΤτο,

ΕΥΤΙΚΗ

άγγελοίμεθα, άγγελοΤσθε, άγγελοΐντο

ΜΕΣΟΤΗΣ

ΠΑΘΟΣ

ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟΣ

άγγελεΤσθαι

ΜΕΤΟΧΗ

άγγελούμενος, -η, -ον

ΟΡΙΣΤΙΚΗ

άγγελθήσομαι, άγγελθήσει...

ΕΥΤΙΚΗ

άγγελθησοίμην, άγγελθήσοιο...

ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟΣ

άγγελθήσεσθαι

ΜΕΤΟΧΗ

άγγελθησόμενος, -η, -ον

Aprenda agora outros futuros assigmáticos: κ ρ ίν ω - κ ρ ίν ω βάλλω - βαλώ στέλλω - στελώ φ α ίνω - φανώ φ θείρω - φθερώ ν ο μ ίζ ω - ν ο μ ιώ βα δ ίζω - β α δ ιο υ μ α ι χ α ρ ίζ ο μ α ι - χ α ρ ιο υ μ α ι

438

Atenção:

para entender as diferenças entre os radicais do presente e do

futuro dos verbos em líqüida, guarde a seguinte regra prática: a penúltima sílaba dos futuros segundos deve ser sempre breve (por isso eliminam-se as letras duplas e os ditongos).

4. Μέλλων του ρήματος ε’ι μ ί Memorize o futuro do verbo ε ίμ ί (raiz έσ-), de que você já encontrou algumas formas nos textos anteriores: ΟΡΙΣΤΙΚΗ

εσομαι, εσει (εση), εσται, έσόμεθα, εσεσθε, εσονται

EYTIKH

έσοίμην, εσοιο, εσοιτο, έσοίμεθα, ’ε σοισθε, εσοιντο

ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ!

εσεσθαι Α. έσόμενος, -ου

ΜΕΤΟΧΗ

Θ. εσομένη,-ης 0 . έσόμενον, -ου

5. Tò ρήμα εΐμι O verbo εΐμι (raiz i-), que significa ir ou vir, conjuga-se apenas no sistema do presente. Entretanto, as formas do presente costumam te r um valor de futuro, fazendo com que εΐμι integre a conjugação supletiva de έρχομαι. Como se trata de verbo muito usado, memorize suas formas desde já: ΕΝΕΣΤΩ !

εΐμι, εΐ, ε!σι(ν), ’ίμεν, ’ίτε, ’ίασι(ν)

ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΝ

ήα, ήεισθα, ήει, ήμεν, ήτε, ήεσαν (ήσαν)

ΥΠΟ ΤΑΚΤΙΚΗ

ΕΝΕΣΤΩΣ

’ίω, ’ίης, ’ίη, ’ίωμεν, ’ίητε, ’ίωσι(ν)

ΕΥΤΙΚΗ

ΕΝΕΣΤΩΣ

’ίοιμι (ιοίην), ’ίοις, ΐοι, ’ίοιμεν, ’ίοιτε, ’ίοιεν

ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ

ΕΝΕΣΤΩΣ

’ίθι, ’ίτω, ’ίτε, ιόντων (ίτωσαν)

Α Π ΑΡΕΜ Φ ΑΤΟ !

ΕΝΕΣΤΩΣ

ίέναι

ΜΕΤΟΧΗ

ΕΝΕΣΤΩΣ

Α. Ιών, Ιόντος

ΟΡΙΣΤΙΚΗ

Θ. ίουσα, Ιουσης Ο. ιόν, Ιόντος Observe como, no presente do indicativo, as formas do singular apre­ sentam ditongo (grau -e-), enquanto as do plural têm a vogal breve da raiz (grau zero), como acontece também com outros verbos atemáticos que você já conhece.

439

O PAR TICÍPIO FU TU R O Atenção para os usos do particípio futuro, cujo sentido oscila entre a simples expressão de tempo futuro e a manifestação dos desejos que sobre ele se projetam: 1.

O particípio futuro substantivado exprime tempo futuro: τά γενησόμενα (o que acontecerá).

2.

Como determinante de um verbo de percepção, exprime o futuro com relação a essa percepção: οΐδα υμάς νυκήσοντας (sei que haveis de vencer).

3.

Como determinante de um verbo de movimento e não precedido de ώς, exprime um objetivo: μακράν όδόν έπορεύθησαν την του Νείλου αρχήν εόρήσοντες (percorreram um longo caminho para encontrar a nascente do Nilo); είμι οψομένη πείρατα γαΐας (partirei para ver os limites da terra).

4.

Precedido de ώς, o particípio futuro exprime uma projeção ou uma avaliação com relação ao futuro (τον πόλεμον ποιουμεν ώς νικήσοντες, faze­ mos a guerra acreditando que venceremos) ou um objetivo (τον πόλεμον ποιουμεν ώς νικήσοντες, fazemos a guerra a fim de vencer). É o contexto que permitirá decidir entre um dos dois sentidos. Α Σ Κ Η Σ ΙΣ τίς μέν ό ένεστώς;

τίς δέ ό μελλων;

θεραπεύονται

θεραπευθήσονται εσεσθε

άγγελλομεν χαριοΰμαι φήσει τίθημι δοθήσεσθε δείξεις έστί λουσοντα παιδευθησομενη φιλεΐν

440

Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Ν Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Μ Α Α ν α γ ίγ ν ω σ κ ε τε κ α ί μ ε τά φ ρ α ζε-

Figura SI - Inverno personificado. Mosaco, século V d.C. Museu Arqueológico de Argos, Argos,

Τ Ε Τ Τ ΙΞ

Κ Α Ι

Μ Υ Ρ Μ Η Κ Ε Σ

Χ ειμ ώ νο ς ώρα τον σ ίτ ο ν βρ α χέντα 4 ο ί μύρμηκες έψυχον. Τ έ τ τ ιξ δέ λιμώ ττω ν ή τ ε ι4 αυτούς τροφήν. Ο ί δε μύρμηκες ε ίπ ο ν αύτω—

Δ ιά τί το θέρος ού συνήγες" κ α ί σύ τροφήν;

Ό δ ’ ε ίπ ε ν —

Ο ύκ έσχόλαζον, ά λ λ ’ ήδον μουσικώ ς."

Ο ί δέ γελάσαντες ε ίπ ο ν —

Ά λ λ ’ ε ί θέρους ώ ρ α ις η ύ λεις 7, χειμώ νος άρχου.* (Αισώπου)

3 βρέχω - molhar, umedecer 4 αί τέω - pedir 5 συνάγω - ajuncar 6 αΛω - cantar (imperf. rjSov, fut. ασομαι/ασω, aor ησα); μουσικώς 7 αύλι'ω - tocar flauta "όρχέομαι - dançar

com arte, com gosto

441

ΑΣΚΗΣΙΣ Reescreva as frases abaixo, transformando a primeira oração numa subordinada adverbial em genitivo absoluto: α'. Χειμώνος ώρα η ν μύρμηκες εψυχον σίτον.

β'.

Ό

σίτος βέβρεκτακ μύρμηκες εψυχον αυτόν.

γ'. Τεττιξ έλίμωττε- τεττιξ ήτει τους μύρμηκας τροφήν.

δ'. Τεττιξ το θέρος ήδε μουσικώς· τεττιξ το θέρος ού συνήγε τροφήν.

ε'. Τεττιξ θέρους ώραις ηΰλετ τεττιξ χειμώνος ώραις όρχεΤται.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΙΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ PARTÍCULAS Nesta lição, você encontrou uma espécie de par de καί, tão usado quanto ele: τε. Ambas são partículas, e a diferença entre elas é que καί ocorre sempre na primeira posição do sintagma ou oração que introduz, enquanto τε, sendo enclítico, aparece na segunda. Assim, a mesma frase podería ser escrita de dois modos, com o mesmo sentido, sendo a variação apenas estilística: μακράν άν εϊη λέγειν | καί. άλλως ουδέ όσιον έμοι είπεΐν μακράν άν εϊη λεγειν | άλλως τε ουδέ όσιον έμοι είπεΐν. Observe como, na ausência de outros sinais de pontuação, são as partículas que indicam onde se devem fazer os cortes no enunciado (ou,

442

na nossa prática atual, onde cabería uma vírgula): no primeiro caso, mucs de κα ί; no segundo, antes da palavra que antecede τε. Pode-se dizer que as partículas são autênticos sinais de pontuação e, muitas vezes, na tradução, podem ser substituídas por signos gráficos como dois-pontos, travessão, vírgula ou ponto final. Considerando-se que os sinais de pontuação, no grego, são recentes, não se encontrando nas ins­ crições epigráficas e muito pouco nos manuscritos mais antigos, você pode avaliar a importância das partículas para a sintaxe não só dos sintagmas e orações, mas também dos textos. Você já sabe que uma partícula como δ age muito na esfera da sintaxe textual, justapondo enunciados, como se, numa narrativa em português coloquial, usássemos o term o aí: ele chegou, aí disse que não gostava de mim, ai eu lhe dei um tapa.,.). Você já conheceu, na prática, uma boa parte das partículas (também chamadas de conjunções de coordenação), que servem para unir ou opor palavras, sintagmas, orações ou frases da mesma natureza, agindo, portanto, na esfera da expansão (e não da determinação ou subordinação, papel que cabe às conjunções propriamente ditas). Nesta lição, vamos estudar as principais partículas simples, que tanto podem ser prepositivas (isto é: aparecer na primeira posição do sintagma ou oração, como κ α ί), quanto pospositivas (as que aparecem na segunda posição, como τε). As partículas podem ser classificadas da seguinte forma

procure

entender a própria classificação, considerando os sentidos que se dão entre parênteses apenas como uma tradução aproximada que, na lógica dos textos, não necessariamente se verterão assim; 1. Justapositivas, indicando que apenas se justapõem palavras ou enunciados, sem estabelecer-se entre eles nenhuma relação lógica: a) prepositiva: καί (e), ουδέ, μηδε (nem); b) pospositivas: δε (e, então), τε (e). 2.

Intensivas, que sublinham um determinado termo ou exprimem níveis cres­ centes de importância na sucessão das idéias que se expõem: a) prepositiva: ούκουν (sem dúvida não); b) pospositivas: δή (sim), δηπου (sem dúvida), δητα (reforça a palavra ante­ rior), η (sem dúvida), καίτοι (e então), μεν (sim), μέντοι (sem dúvida), μην (mesmo), τοι (reforça a palavra anterior).

443

3.

Restritivas, as quais sublinham um determinado termo ou enunciado,garan­ tindo que se trata especificamente e em particular daquilo mesmo a) prepositiva: καίτοι (certamente, exatamente); b) pospositivas: γε (reforça a palavra anterior), μεντοι, μην (todavia)

4.

Continuativas, que reforçam a continuidade de uma narrativa ou de um raciocínio: a) pospositivas: δή (então), μεν (por uma parte), τοινυν (então).

5.

Interrogativas, as quais reforçam uma interrogação, indicando que se espera uma resposta: a) prepositiva: ή, μών (porventura), αρα (< η αρα - porventura), b) pospositivas: μεν (portanto), μεντοι (todavia).

6.

Consecutivas, que realçam a seqüência de uma narrativa ou de um raciocínio, tomando como certo o que antecede e passando ao que se segue: a) prepositivas: είτα, επειτα (assim, em seguida), τοιγαρουν, τοιγάρτοι (por isso); b) pospositivas: δή (em seguida), ούκουν (portanto), ouv (então), άρα (então), τοίνυν (pois).

7.

Explicativas, as quais dão uma justificativa para o que antecede, considerando-o como algo que necessita de uma explicação: a) prepositiva: διό (por isso); b) pospostiva: γάρ (pois).

8.

Adversativas, as quais introduzem um enunciado que exprime uma idéia oposta à anterior (o que equivalería, em português, a todos os usos de mas): a) prepositiva: αλλά (mas), άτάρ (mas por outro lado).

A t e n ç ã o : as partículas pospositivas, como já se disse, ocorrem na segunda posição do sintagma que introduzem; entretanto, uma seqüência de palavras intimamente relacionadas (como um substantivo e seu artigo, por exemplo) pode ser considerada como um único elemento, o que leva a partícula para posição posterior à segunda.

444

ΑΣΚΗΣΙΣ ΠΑΙΔΙΑ Abaixo se encontra o diálogo de Micilo com o galo. Entretanto... sem as partículas! Trata-se de um jogo: sem olhar os textos, você deve completar os espaços com as partículas que julgar adequadas. Em seguida, confira se as suas opções foram as mesmas de Luciano. Você não precisa usar as mesmas partículas que ele (afinal, tudo

é uma questão de estilo!), mas deve entender

e justificar as que selecionou.

σέ, κάκιστε άλεκτρυών, ó Ζευς αυτός έπιτρίβοι, φθονερόν ουτω και όςύφωνον οντα, δς με πλουτούντα___ ήδίστω όνείρω συνάντα _____ θαυμαστήν ευδαιμονίαν εύδαιμονούντα έπήγειρας, ώ ς _____νύκτωρ _______ τήν πολύ σου μιαρωτέραν πενίαν διαφύγοιμι. Μίκυλλε δέσποτα, οδμην τι χαριεΐσθαί σοι, φθόνων τής νυκτός όπόσον δυναίμην, ώς ’έχοις άρθρευόμενος προανύειν τα πολλά των έργων. Ei σοι

σοι καθευδειν ήδιον, εγώ___ _ ήσυχάσομαί

πολύ άφωνότερος έσομαι των ιχθύων.

ΤΩ Ζεύ τεράστιε__Ήράκλεις άλεξίκακε, τί το κακόν τούτο έστιν; άνθρωπίνως έλάλησεν ό άλεκτρυών. σοι τέρας δοκεΐ είναι τό τοιούτο, f ί ομόφωνος ύμΐν είμί; Πως_____ού τέρας;

άποτρέποιτε, ώ θεοί, τό δεινόν

άφ’ ήμών. Σύ μοι δοκεΤς, ώ Μίκυλλε, κ ο μ ιδ ή ά πα ίδευτος εΤναι _________ άνεγνωκέναι τά 'Ομήρου ποιήματα, εν οίς και ό τού Άχιλλέως ίππος, ό Ξάνθος, μακρά χαίρειν φράσας τώ χρεμετίζειν, έστηκεν εν μέσω τώ πολέμου διαλεγόμενος, _____ ούδέν τι παράδοξον

44S

έδόκει ποιεΐν, _____

ό άκουων έπεκαλεΤτο ώσπερ συ τον

άλεξί κακόν. - ______ μή όνειρος και ταυτά έστιν, άλεκτρυών οΰτω προς εμέ διαλεγόμενος, Είπε _________προς του 'Ερμου, ώ βέλτιστε, ο τί σοι της φωνής αίτιον. —

’Άκουέ ______ λόγον, παραδοξότατόν σοι ευ οΐδ’ ότι, ώ

Μίκυλλε ούτοσί _____ ό νυν σοι άλεκτρυών φαινόμενος ού προ πολλου άνθρωπος ήν. Πως; έθέλω _____τούτο μάλιστα είδέναι. Ακούεις τινά Πυθαγόραν Μνησαρχίδην Σάμιον; —

Τον σοφιστήν λέγεις, τον αλαζόνα, ος ένομοθέτει _____

κρεών γεύεσθαι______ κυάμους έσθίειν, ήδιστον έμοί _______ όψον έκτράπεζον άποφαίνων, έτι _____πείθων τους ανθρώπους ως προ Πυθαγόρου Ευφορβος γένοιτο; Γόητά φασι _____ τερατουργόν άνθρωπον γενέσθαι, ώ άλεκτρυών. ΈκεΤνος αυτός εγώ σοί είμι ό Πυθαγόρας. "Ωστε παύε, ώγαθέ, λοιδορουμενός μοι. Τουτ’ αυ μακρώ εκείνου τερατωδέστερον, άλεκτρυών φιλόσοφος Είπε ____, ώ Μνησάρχου παΤ, όπως ήμΐν αντί ανθρώπου όρνις άναπέφηνας. — ' ^ ς _____ εξ’Απόλλωνος τό πρώτον ή ψυχή μοι καταπταμένη ές τήν γην ένέδυ ές άνθρώπου σώμα, ήντινα τήν καταδίκην έκτελοΰσα, μακράν αν ε’ίη λέγειν, άλλως__ ____ _ όσιον_____ έμοί είπεΐν______σοί άκούειν τα τοιαυτα. έπεί ____Ευφορβος έγενόμην... Έ γ ώ _____π ρ ό ____ τουτου, ώ θαυμάσιε, τίς ήν; τουτό μοι πρότερον είπέ, εί κάγώ ποτέ ήλλάγην ώσπερ συ.

446

— Και μάλα. Τ ις _____ήν, εϊ τι έχεις είπεΤν έθέλω______ τούτο είδέναι. Συ; μύρμηξ Ινδικός των το χρυσίον άνορυττόντων. ώκνουν ό κακοδαίμων καν ήκειν ές τόνδε τον βίον έξ εκείνου έπισιτισάμενος ολίγα των ψηγμάτων _____ καί τί μετά τούτο έσομαι, είπε- είκός ______ είδέναι σε. εί ______ τι αγαθόν εϊη, άπάγξομαι ήδη άναστάς από του παττάλου έφ’ ου σύ έστηκας. — Ούκ αν μάθοις τούτο ούδεμια μηχανή.

Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Ν Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Μ Α Τ Ε Τ Τ ΙΞ Κ Α Ι Μ Υ Ρ Μ Η Ξ (β ')

Χειμώνος ώρη σίτον έκ μυχού συρων έψυχε μύρμηξ, ον θέρους σεσωρευκει. Τέττιξ

δε

τούτον ίκέτευσε λιμώττων

δούναι9 τι καύτω τής τροφής, όπως ζήση. — Τί ούν έποίεις, φησί, τω θέρει τούτω; — Ούκ έσχόλαζον, άλλά διετέλουν10 αδων. Γελάσας δ’ ό μύρμηξ, τόν τε πυράν έγκλείων — Χειμώνος ύρχου, φησίν, εί θέρους ήσας. (Β ά β ρ ιο ς )

Curiosidade: Observe que a história contada por Bábrio e Esopo é a mesma. Os gregos faziam m uito e normalmente isto: reescrever as histórias que a literatura ou a tradição transmitiam e que faziam parte do patrimônio comum, buscando dizer, de modo novo, o já dito antes. ’

δ ίδ ω μ ι - dar - passar a vida, passar o tem po

10 δ ια τ ε λ ΐω

447

Complete o quadro abaixo, indicando as coincidências e divergências entre os dois textos: Κατ’ Α ίσ ω π ο ν

Κατά Β ά β ρ ιον

έγένοντο μύρμηκες καί τεττιξ. Χειμώνος ώρη οί μύρμηκες έψυχον τον σίτον βραχέντα. όν θέρους σισωρευκει. Τεττιξ δέ λιμώττων ήτει αυτούς δούναι τι καύτώ τής τροφής, όπως ζήση. Οι δε μύρμηκες αύτώ εΐπον Τ ί ουν ού συνήγες κα'ι σύ τροφήν τω Οέρει τουτω; ' 0 δ’εΤπεν Ούκ εσχόλαζον, άλλ’ ήδον μουσικώς. Οι δε γελάσαντες φησί, τόν τε πυράν έγκλείω ν Ά λ λ α χειμώνος όρχου, εί θέρους ηυλεις.

448

Agora marque os trechos em que há coincidência e classifique as diferenças do texto de Bábrio com relação ao de Esopo, de acordo com os seguintes critérios: Variações de conteúdo:

Variações estilísticas:

(D) Diferença de informações

(S) Uso de sinônimos

(A) Acréscimo de informações

(F) Uso de fórmulas sinonímicas

(E) Eliminação de informações Observe como muitas das variantes do texto de Bábrio podem ser explicadas pelas exigências de sua forma poética. Para terminar sua análise filológica dos dois textos, não deixe de escandir o poema de Bábrio, composto de coliambos, cujo esquema você encontra no quadro abaixo: X

Χ ει-

— -μ ω -

u



X

»/ -vo- -ς ω- -ρη

— σΤ-

U



-το- -V ί κ

U -μ υ -

— -χοΰ

— συ-

— -ρων

γελά-

Observe: no início do verso 7, ocorre o fenômeno chamado de resolução: dois elementos breves podem ocupar o lugar de um elemento longo, breve ou ancípite. Neste caso, duas sílabas breves (γε-λα-) aparecem onde se esperaria uma ancípite. Trata-se de uma liberdade admissível nos versos jâmbicos.

449

ΤΕΤΤΑΡΤΟΝ ΚΑΙ ΕΙΚΟΣΤΟΝ ΔΙΔΑΕΜΑ

Figura 52 - Soldados (detalhe). Pintura em cratera, estilo micênico, século XII aC. Museu Arqueológico Naconal da Grécia (1426), Atenas.

ΤΑ ΕΝ ΙΛΙΩΙ ΑΑΕΚΤΡΥΩΝ entretanto

posto que

lutei

Πλήν άλλα έπείπερ Εϋφορβος έγενόμην, έμαχόμην um tempo

οπό Μενελάου

χρονω

περιέμενον

α ο ικ ο ς ,

sem casa

depois

ύστερον ές Πυθαγόραν

ό meu querido

ών,

ώ τάν,

καί

άποθανών

ήκον.

τέως δέ

concluiu

até que

άχρι δή

ό

Μνήσαρχος

ΜΙ Κ ΥΛ Λ ΟΣ sem comer

Ί λ ίω και

e enquanto isso

τον οίκον.

’Ά σ ιτο ς

sendo morto

έν

sem beber

άττοτος;

έξεργάσηταί μοι

ΑΛΕΚΤΡΥΩΝ certamente

havia necessidade

senão apenas

τούτων

έδει

Και μάλα- ουδέ γάρ

ή μόνω

τω σώματι.

Μ ΙΚ Υ Λ Λ Ο Σ tais quais

τά έν

ΟύκοΟν

Ί λ ίω

'Όμηρος γενέσθαι

μοι πρότερον

είπε.

ην οΐά

τοιαυτα

φησιν

αύτά; ΑΛΕΚΤΡΥΩΝ soube

como

εκείνος ήπίστατο, ώ Μίκυλλε,

Πόθεν

em resumo

Bactra

έν Βάκτροις ήν, τότε,

γινομένων εκείνων, κάμηλος

ός,

μήτε τον

sobrenatural

εγώ δέ τοσουτόν σοί φημι,

υπερφυές μηδέν

Ájax Αιαντα

μήτε

ούτω

μέγαν

ουτω comprida

τινα και

επιμήκη

καλήν

ώς οϊονται·

ειδον

com relação ao pescoço

τον τράχηλον,

'Ελένην

branca

como se julga

αυτήν

τήν

γενέσθαι

γάρ

se imagina

ώς

είκάζειν

λευκήν

μεν

de um cisne

κύκνου

θυγατέρα

ε ίν α ι. Μ ΙΚ Υ Λ Λ Ο Σ completamente

Τ ί δέ; ό Ά χιλλεύ ς τοιουτος

ήν,

άριστος

τά πάντα,

ή μύθος

ώ Μίκυλλε,

ούδ’ αν

por outro lado

άλλως

και

ταυτα; ΑΛΕΚΤΡΥΩΝ me encontrei

’ Πκείνω

μέν

ουδέ

έχοιμί

σοι

ούτως

πόθεν

γάρ,

πολέμιος;

συνηνέχθην,

aqueus

exatamente

ακριβώς τά παρά

τοΐς

Pátroclo

Πάτροκλον

ου

λέγ ειν

companheiro

inimigo

τον

’ Αχαιοΐς

ών;

μέντοι

τον

dificilmente

matei

χαλε πώ ς

άπεκτε ι να

έταΐρον

αύτου

traspassando

διελάσας

τω

451

dardo

δορατίω.

ΜΙΚΥΛΛΟΣ Ιίΐτά σι:

ό Μενέλαος

muito

mais facilmente

μακρψ

εύχερέστερον.

( Εκ Λ ο υ κια νο ύ 'Ό ν ε ιρ ο ς ή άλεκτρυών, ιζ )

Αποτελεί κατά τό παράδειγματο ’Ίλιον, -ου/ ή Ίλιος, -ου: ílion, Tróia; πλήν αλλά: _______ ; έπείπερ:

: μάχομαι:________; ό Μενέλαος, -ου:_____;

ύστερον: ________ ; τέως: ________ ; περιμένω: ________ ; άοικος, -ον:_______ ; αχρι:______; έξεργάζομαι:___________ ; άσιτος, -ον ________ τάν (palavra indeclinável): ____________ j άποτος, -ου:________ ; δέω (fut. δεήσω, aor. έδέησα, perf. δεδέηκα): ____________ / δεΐ (impessoal): ____________;

η:

__ ; οΐος, -α,

-ον:______; έπίσταμαι (imperf. έπιστάμην, fut. έπιστήσομαι, aor. ήπιστήθην):_______ ; ό/ή κάμηλος, -ου:

: τα Βάκτρα, -ων

(região da Pérsia): _______ ; τοσουτον (adv.):_________ ; υπερφυής, -ές: ________ ; τότε: ____ ;

ό

Αίας, Αϊαντος: ____ ; λευκός, -ή,

-όν:______; επιμήκης, -ες: ________ ;

ό

τράχηλος, -ου:_____ ;

εικάζω:__________ ; ό κύκνος, -ου:_____ ; συμφέρομαι (c/ dat.): __________ ; άκριβώς: ________ ; πολέμιος, -ον: _______ ; ό Πάτροκλος, -ου: _________ ; χαλεπως: ___________ ; άποκτείνω (fut. άποκτενω, aor. άπέκτεινα, aor. 2 άπέκτανον, perf. 2 άπέκτονα): ________ ; διελαυνω (aor. διήλασα, perf. διελήλακα):_________ ; τό δοράτιον, -ου:_______ ; ευχερής, -ές:_________

452

Α Σ Κ Η Σ Ε ΙΣ 1. Σ ύ να π τε τάς φ ρ ά σ ε ις ή'Ε λένη ήν λευκή, τά έν Ί λ ίω ήν υπερφυή. ό Αϊας ήν μέτριος. Κατά τον Όμηρον,

ό Ά χιλλεύ ς ήν άριστος τα πάντα.

Κατά τον άλεκτρυόνα,

ό Αϊας ήν μέγας. ή'Ε λένη ήν καλή. τά έν Ί λ ίω ήν ανθρώπινα. ή 'Ελένη ήν επιμήκη τον τράχηλον.

2. Π λ ή ρ ο υ τούς δ ια λ ό γ ο υ ς κ α τ ά τό π α ρ ά δ ε ιγ μ α -

— Ούκοΰν τά έν Ίλίω μοι είπε- τοιαυτα ήν όΐά φησιν'Όμηρος γενέσθαι αυτά; —' Εγώ δε τοσουντον σοί φημί, τά εν Ίλίω ανθρώπινα γενέσθαι. α

— Ούκοΰν την 'Ελένην μοι είπε- ____________________

β' — Ούκοΰν τον Αϊαντα μοι είπε-

γ' — Ούκοΰν τον ’ Αχιλλέα μοι είπέ-

453

ΓΡΑΜ Μ ΑΤΙΚΗ ΣΥΝ Θ ΕΣΙΣ ΡΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΚΕΙΜ ΕΝΟΝ

Ο SISTEMA DO PERFEITO Como você já sabe, o perfeito grego expressa resultado presente de uma ação passada, isto é: do ponto de vista da ação, trata-se de um passado, mas, do ponto de vista dos resultados, trata-se de um presente (como em português, quando digo: já tenho o trabalho escrito, o que significa que escreví o trabalho, no passado, e tenho agora o resultado do que foi feito — o que equivalería a dizer, no presente, que o trabalho está escrito). A isso chamamos aspecto resultativo, que é o traço semântico principal do perfeito grego: assim, enquanto επισ τολήν γράφω significa eu escrevo uma carta e ε π ισ τ ο λ ή ν έγραψ α, eu escreví uma carta —

ε π ισ τ ο λ ή ν

γέγραφα tem o sentido de eu tenho a carta escrita, ou seja, a carta está escrita. D o mesmo modo, θνήσκει é ele morre, εθανον, ele morreu, e τεθνηκε, ele está morto —

como neste exemplo tomado de Eurípides: τ ε θ ν α σ ιν o i θανόντες,

os que morreram (θανόντες, particípio do aoristo) estão bem mortos (τεθνασιν, perfeito). A oposição aspectual entre durativo e resultativo pode ser percebida com precisão num verbo como ϊσ τ η μ ι: enquanto o presente (ϊσ τη μ ι) e o imperfeito ((στην) significam, respectivamente, eu ponho e eu punha de pé, o perfeito (εστηκα) e o mais-que-perfeito (ε'ιστήκειν) têm o sentido de eu estou e eu estava de pé (isto é: pus-me de pé, logo, agora estou de pé). A ligação do perfeito com o presente justifica o fato de que, em alguns verbos, ele se tenha especializado como um autêntico presente: οίδα (sei) é um perfeito de είδον (vi) — o que implica considerar que saber se enten­ de como o resultado de ver, ou seja, saber alguma coisa é ter alguma coisa vista. Estar deitado, isto é, jazer, também só existe no perfeito: κείμα ι (cuja conjugação você já conhece). Formas de presente podem ainda ser criadas

454

a partir dos temas de perfeito: nas primeiras lições, lendo o Evangelho de João, você encontrou o presente στήκω, uma inovação da κ ο ιν ή a partir do perfeito ^στηκα, significando estar de pé. O sistema do perfeito comporta as três vozes (ativa, média e passiva) e os seis modos (indicativo, subjuntivo, optativo, imperativo, infinitivo e particípio). Apresenta ainda três tempos: o chamado perfeito (que equivale a um presente do resultativo), o mais-que-perfeito (um passado do resultativo) e o futuro perfeito (um futuro do resultativo). O mais-que-perfeito existe apenas no indicativo das três vozes, enquanto o futuro perfeito, no ático, ocorre só no indicativo, optativo, infinitivo e particípio da voz passiva (embora sua desinência seja um -σ-, como no futuro da voz média).

Um pouco de história da língua A marca mais característica do perfeito grego é o redobro, registrado também em outras línguas indo-européias, seja sistematicamente, como no sânscrito, ou apenas residualmente, como no latim (dedi, didici etc.). O perfeito possui também desinências próprias de número e pessoa, cuja origem remonta igualmente ao indo-europeu.

Já a desinência

- k -,

na origem, deveria restringir-se aos radicais term i­

nados com vogal, preparando-os para receberem as desinências de número e pessoa. Pouco a pouco, entretanto, ela se estende a quase todo o sis­ tema, tornando-se uma marca bastante regular. Assim, em verbos como

λέλυκα, tanto o redobro quanto o

-k -

marcam o perfeito.

Na formação da conjugação supletiva de alguns verbos, encontram-se algumas formas próprias do perfeito, os chamados perfeitos segundos, procedentes de raízes diferentes das do presente e do aoristo. Assim acontece com:

P e rfe ito

P resente

A o r is to

εΐρηκα

λέγω

είπον

οπωπα

όράω

είδον

δέδρομα

τρέχω

Ζδραμον

γέγονα

είμί

έγενόμην

Ί'Λ

Observe como, nos dois primeiros exemplos, trata-se efetivamente de três raízes diferentes, enquanto nos dois últimos o radical do perfeito

é semelhante ao do aoristo, havendo, entretanto, alternância da vogal da raiz (-δρο-/-δρα, no prim eiro caso; -γον-/-γεν-, no segundo). Esse tipo de alternância vocálica é importante no processo de flexão e derivação do indo-europeu, constituindo o que se chama de variação do grau da raiz. Os graus nos quais uma raiz pode apresentar-se são três; e, o, ou 0 (grau zero, isto é: ausência de vogal). O sistema verbal grego preserva alguns exemplos dessa variação de grau, como em yí-y v-ομαι (ra iz -yv-, no grau

0 ), έ-γεν-όμην (raiz -γεν-, grau e), yé-yov-a (raiz -yov-, grau o). Veja como, neste caso, apesar da presença de outras desinências, a oposição entre os sistemas do presente, do aoristo e do perfeito se faz através da diferença de grau. Em geral, nos verbos em que a alternância de vocalismo radical é signi­ ficativa, o radical do perfeito tende a apresentar grau o, como em:

Perfeito τέ-τοκ-α πε-ποιθ-α

Presente

A o ris to

τί-κτ-ω ( έ σ χ ισ α ( άλεκτρυών

2. Αποτελεί σύν τοίσδε τόις όνόμασι· άλεκτρυών, άνηρ, γυνή, φιλόσοφος· α .

Φ ευ ________________ , ήν ποτέ χρόνος ότε και γυνή σύ έγένου;

β\ Φ ευ ________________ , ήν ποτέ χρόνος δτε και σύ ώοτόκεις; γ \ Φ ευ ________________ , ήν ποτέ χρόνος ότε και σύ συνήσθα Περικλεΐ; δ'. Φ εύ ________________ , ήν ποτέ χρόνος ότε καί

Πυθαγόρας συ έγένου; 495

3. Παράδειγμα· 'Οπόσα αν άττοσκόψης εις εμέ, και εις σε άποσκόψας έση. (σύ) /

α.

-(υμείς)

β'·

(αυτοί)

Ί·

(αυτή)

δ'.

(αύταί)

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΙΣ ΕΝΕΣΤΩΣ Você já deve ter percebido como o sistema verbal grego é regido por uma econom ia decorrente do jogo entre aspectos e tempos. Assim, se um radical já expressa o aspecto durativo (sistema do presente), o aspecto resultativo (sistema do perfeito) ou aspecto zero (sistema do aoristo), não há necessidade de acrescentar-lhe desinências para a formação dos tempos primários. Entretanto, quando há apenas um radical para toda a conjugação (como no caso dos verbos regulares, cuja base é o radical do presente), acrescentam-se ao mesmo os prefixos e sufixos que você já conhece para formar os outros tempos. Para alguns verbos, o radical primitivo não é o do presente, mas o do aoristo. Nesses casos, para formar o radical do presente, acrescentam-se ao verbo prefixos ou sufixos de duração. Assim, por exemplo: ΕΝΕΣΤΩΣ

Aumento

Radical Desinência Redobro de Sufixo de Desinência Radical de aoristo secundária presente presente primária

V

496

ε-

-TU -

-ov

TTÍ-

-V -



ε-

-λαβ-

-ov

λαμβ-

-áv-



έ-

-yviü-

-V

-yvú-

-σκ-



ε-

-εύρ-

-ov

εύρ-

-ίσκ-



γ ι-

P R E F IX O S E S U F IX O S F O R M A D O R E S D O

PRESENTE

Nem sempre a base do presente é um radical de aoristo, mas há formas derivadas de outros radicais verbais ou nominais que, inclusive, servem para a criação de verbos regulares, cujos aoristos e perfeitos são formados a partir do presente. Aprenda a reconhecer essas marcas de presente: PRESENTES C O M

REDO BRO

Alguns verbos atemáticos apresentam um redobro de presente, forma­ do pela repetição da primeira consoante do radical mais a vogal i: δί-δω-μι κί-χρη-μι πίμ-ττλη-μι5 Também certos verbos temáticos recebem redobro de presente, ten­ do uma nuança de aspecto que parece clara, sobretudo quando possuem uma outra forma para o presente: indicam eles que a ação se estende até estar inteiramente realizada, como na oposição entre μέν-ω (ficar) e μίμν-ω (ficar até o fim, esperar, não arredar o pé). Há ainda outros verbos temáticos que apresentam redobro de presente: πί-τίτ-ω γ ί-γ ν -ο μ α ι ϊζ ω (< *si-sd-o) ϊσ χω (< ^si-sgh-o)6 PRESENTES EM N A S A L

Vários sufixos em nasal servem para formar os temas de presente: -νηAssim,

/-V Q -, - v u - , - v - / - a v - .

δά μ -νη -μ ι (aor. έδάμασα) δ ε ίκ -ν υ -μ ι (aor. εδειξα) δάκ-ν-ω (aor. εδακον). s Alguns verbos apresentam um redobro seguido de nasal. 6 Ιχω (radical *segh-) significa ter, ϊσχω (radical *sgh-) tem a acepção de reter.

497

Em alguns casos, pode ocorrer a nasalização da raiz por influência da nasal do sufixo, como em:

μανθ-άν-ω (aor. ΐί-μαθ-ον) λαμβ-άν-ω (aor. ε-λαβ-ον) τυγχ-άν-ω (aor. ε-τυχ-ον) PRESENTES EM -σκ-/-ισκEstes sufixos servem para form ar radicais de presente, sublinhando a duração da ação, da perspectiva de seu cumprimento, de sua repetição (as­ pecto iterativo) ou de seu desenvolvimento (aspecto incoativo). Assim, temos:

φα-σκ-ω (repetir, cf. φημί) γηρά-σκ-ω (envelhecer, cf. aor. έγήρα). Há outros verbos em que o sufixo designa apenas o presente durativo, como:

πάσχω (< *παθ-σκ-ω, cf. aor. επαθον) θνη-σκ-ω (aor. εθανον) εύρ-ίσκ-ω (aor. ηυρον < *έ-εύρ-ον) Ο radical do presente pode ser formado, cumulativamente, com o sufixo -σκ- mais o redobro de presente:

γι-γνώ-σκ-ω μι-μνή-σκ-ω δι-δά-σκ-ω Na língua homérica e no jônico de Heródoto, encontramos ainda im­ perfeitos iterativos formados pelo acréscimo do sufixo -σκον/-εσκον, que geralmente não recebem aumento (recorde-se de que o imperfeito é uma das formas do sistema do presente). Assim,

έθέλ-εσκ-ε (pres. έθέλω) καλέ-εσκ-ε (καλέω) κρυπτα-σκ-ε (κρύπτω)

498

Observação: esse tipo de formação estendeu-se além dos radicais de presente, sendo aplicado também a radicais de aoristo, sempre com o sentido iterativo: εϊπεσκε, ϊδεσκε, φύγεσκε, λάβεσκε etc.

PRESENTES EM *-y°-ly°Este é o principal sufixo form ador de temas de presente a partii de raízes tanto verbais quanto nominais. Como o fonema *-y- (iod) do indo europeu não se manteve em grego em nenhuma posição, deu origem a diversas terminações de presente, a saber: a)

κ α ίω (< *KaFyid), ν α ίω (< *νασγω ) etc.

b)

β α ίν ω (< *gw°m yo), κ τ ε ίν ω (< :*T ^vyü }) etc.

c)

βάλλω (< *gw°lyo), αγγέλλω (< *άγγελγω) etc.

d)

ά γείρ ω (< *αγεργω), σ π είρ ω (< *σπεργω ) etc.

e)

άπτω (< *άπγω), κλέπτω (< *κλεπγω ) etc.7

f)

πλάσσω (< *πλακγω ), ταράσσω (< *ταρακγω ) etc.8

g)

φράζω (< *φραδγω), α ζο μ α ι (< *α γγομα ι) etc.9 Nos casos em que o radical a que se acrescentava -y'/y°- terminava

em vogal, nada restou do -y-, a não ser um hiato identificável em verbos como πλέω, πνέω, ρέω, έάω, άρόω. Este sufixo tornou-se extremamente produtivo, formando denominativos derivados de radicais terminados em vogal, como τιμάω (< *τιμαγω), φιλέω (< *φιλεγω), μισθόω (< *μισθογω), ou seja, toda a classe dos verbos contratos em -α-, -ε-, -o-. Passando a ser considerado como sufixo form ador de presentes, a te r­ minação -ζω/-ίζω foi utilizada, desde épocas muito antigas, para a deriva­ ção dos verbos denominativos (isto é: verbos tirados de radicais nominais), como δαμάζω, κομίζω etc.

PRESENTES EM -ευω Trata-se de mais um sufixo form ador de presentes, a maioria deno­ minativos, cuja origem são substantivos em -ευς: ιπ π εύ ω (< ιππευς), βασιλεύω (< βασιλεύς) etc. 7 Q uando ο radical term ina em odusiva labial, o grupo labial+-y- passa a -πτ-. 8 Quando o radical termina em odusiva surda velar ou dental, temos presentes terminados em -oni > ’ Quando o radical termina em odusiva sonora velar ou dental, temos presentes terminados em -Çi i

499

Α Σ Κ Η Σ ΙΣ 'Α ν ά λ υ ε ταΟ τα τά ρ ή μ α τα · Desinência prefixai de tempo

aumento

έλόομεν λαμβανώμεθα γίγνεται δίδωμι λελοιπα επαιδευθητε εγενετο θήσομεν λελυκοιμι λαβοίμε θα πί παιδευκωσι εθεμεν παιδευθωμεν λείπω έπίετε γιγνώσκουσι έγίγνετο λελύσονται έγιγνωσκες έπίνετε τεθήκατε έπεπαιδεύμεθα ελελύκειμεν γεγονε

500

i-

Desinências de tempo, modo, voz, número e pessoa

RADICAL

sufixo (de desinência vogal redobro (de presente, de desinência temática/ de voz, presente ou raiz aoristo ou de futuro desinência número e de perfeito) pessoa de perfeito) de modo 0

-λυ-

0

0

-o-

-μεν

λήψομαι τίθεμεν έτεθήκειμεν γνώσομαι παιδευΟήσεται έλιττον

Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Ν Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Μ Α Θ Η Λ Υ ΚΑΙ ΑΡΡΕΝ

Έ μ ο ί γάρ τοι οί θεοί δοκούσιν πολύ διεσκεμμένως το ζεύγο ς τούτο σ υ ν τ εθ ε ικ έ ν α ι, δ κ αλείται θήλυ και αρρεν. Πρώτον μέν γάρ τού μή έκ λ ιπ εΐν 101ζώων γένη , τούτο το ζεύ γο ς κ εΐτα ι μετ’ άλλήλων τεκ ν ο π ο ιο ύ μ εν ο ν έ π ειτα καί ή δ ία ιτ α το ΐς άνθρώ ποις ούχ ώσπερ τ ο ΐς κ τή ν εσ ίν έ σ τ ιν έν ύπαίθρω , αλλά στεγώ ν δ ε ΐτα ι δ ήλον ό τ ι." Δ ε ΐρ μέντοι το ΐς άνθρώ ποις τού έργασομένου τάς έν τώ ύπαίθρω

ερ γα σ ία ς, και

γάρ

νεατός και

σπόρος και

φ υτεία

και νομαί υ π α ίθ ρ ια τα ΰτα πάντα έρ γα ε σ τ ι ν έκ τούτω ν δέ τά ε π ιτ ή δ ε ια γ ίγ ν ε τ α ι. Δ εΐ δ’ αύ και τού έργασομένου τά των στεγώ ν έργα, σ τεγνώ ν δέ και δ ε ΐτα ι και ή των νεογνώ ν τέκνω ν παιδοτροφία- ώσαύτως δέ καί ή τής έσ θή τος έκ τών έρ ίω ν έρ γα σία . Έ π ε ί δ ’ άμφότερα ταΰτα καί έργω ν καί έπ ιμελ είας δ ε ΐτα ι, τά τε ένδον καί τά έξω, καί τη ν φύσιν εύθύς παρεσκεύασεν ό θεός, ως έμοί δο κεΐ, τή ν μέν τή ς γ υ να ικ ό ς επί τά ένδον έργα καί έπιμελήματα, τή ν δέ τού άνδρός επί τά έξω. ρ ίγ η μέν ·γάρ καί θάλπη καί οδοιπ ο ρ ία ς καί σ τρ α τεία ς τού άνδρός τά σώμα 10 τού μή ικ λ ιπ ε ίν - para não desaparecer 1 A oração deve ser lida ass m: ά λ λ α δ ή λ ό ν (ι'σ τ ιν ) ο τ ι δ π τ α ι σ τ ιγ ο ν (a inversão tem valor estilístico); o verbo δ; ίτ α ι é impessoal e rege genitivo (mas é evidente que se tem necessidade de abrigo). 11 Δ α , no sentido de ser preciso, rege genitivo: δ (ΐ τοΟ ιρ γ α σ ο μ ιν ο υ - e preciso quem trabalhe

501

κ α ι τ η ν ψ υ χ ή ν μάλλον δ ύ να σ θ α ι κσρτερεΐν κ α τ ε σ κ ε ύ α σ ε ν τή δέ γ υ ν α ικ ι ήττον το σώμα δυνατόν προς ταυτα φυσάς,13 τά ένδον έργα α υτή π ρ ο σ τ ά ξα ι μ ο ι δοκεΐ ό θεός, είδώ ς ό τ ι τ ή γ υ ν α ικ ι κ α ί προσέταξε τ η ν των νεογνώ ν τέκνω ν τροφ ήν, κ α ι του σ τέρ γ ειν τά νεογνά βρέφη πλέον α υ τή έδάσατο η τω ά νδ ρ ί. (Ξενοφωντος Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς , ζ ', ιη'-κε' )

Α Σ Κ Η Σ ΙΣ Δ ιά κ ρ ιν ε τ ά έ ρ γ α τ α τω ν γ υ ν α ικ ώ ν (Γ) κ α ι τ ά τω ν ά ν δ ρ ω ν ( Α ) κ α τά τ ο ν Ξ ε ν ο φ ώ ν τ α κ α ι κ α τ ά τ ο ν Λ ο υ κ ια ν ό ν ( Α ) νεατός

(

) σπόρος

(

(

) έ ρ ια ξ α ίν ε ιν

(

) φ υτεία

) κ ρ ό κ η ν κ α τ ά γ ε ιν

( ) τά των

στεγών έργα

(

) νομαί

(

) π α ιδ ο τρ ο φ ία

(

) κα ρτερ εΐν θάλπη

(

) τά έξω έργα

(

) σ τ ρ α τευ ειν

(

) καρτερεΐν ρ ίγ η

(

) τά ένδ ο ν έπ ιμ ελή μ α τα

(

) τ ίκ τ ε ιν

(

) π α ρ ’ α σ π ίδ α σ τ ή ν α ι

(

) ή τής έσθήτος ερ γα σ ία

(

) σ τ έ ρ γ ε ιν τά νεο γνά βρέφη

(

) ο δ ο ιπ ο ρ ία

(

) α ι έν τω ύπαιθροι έ ρ γ α σ ία ι

(

) κ υ ε ιν

(

) γ υ ν α ικ ίζ ε ιν 1

(

) τεκ ν ο π ο ιεΐσ θ α ι

1Acusativo de relação determ ina δυ να τόν (ή ττα ν δυ να τόν φυσάς

502

menos capaz p o r natureza)

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΙΣ Ε Π ΙΘ Ε Τ Α

C O M P A R A T IV O DE IN FER IO R ID AD E O comparativo de inferioridade não tem forma sintética, sendo cons­ truído com o advérbio ήττον (menos) mais o adjetivo principal: ηττον σοφος (menos sábio). Na lição, você encontra um exemplo desse uso: τη γυναικΐ ηττον το σώμα δυνατόν προς ταυτα φυσάς (ο corpo da mulher é, por natureza, menos capaz para isso). Anote também que alguns adjetivos não possuem a forma sintética do comparativo de superioridade ou admitem a construção analítica, formada pelo advérbio μάλλον (mais) e o adjetivo: μάλλον φίλος (mais amigo). Do mesmo modo, para formar-se o superlativo emprega-se μάλιστα.

Foto de Celi-i F Ugc

Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Ν Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Μ Α

Figura 55 ■ Batalha das amazonas. Placa com relevo em m árm ore, século II d.C. Museu do Pireu. Atenas.

503

Π ΕΡΙ ΤΩΝ Α Μ Α ΖΟ Ν Ω Ν

Π α ρά

το ν

Ο ερμωδοντα

ποταμόν

έθνους

κατοικοΟ ντος

γυνα ικο κρ α το υ μ ένο υ , κ α ι των γ υ ν α ικ ώ ν ομοίω ς τοΐς άνδρ άσ ι τάς π ο λεμ ικό ς χρ εία ς μ ε τ α χ ε ιρ ιζ ο μ έ ν ω ν ,14 φασ'ι μ ια ν έξ αυτών β α σ ιλ ικ ή ν

ε ξο υ σ ία ν

έχουσαν

αλκή

και

ρώμη

δ ιε ν ε γ κ ε ϊν ,

σ υ σ τ η σ α μ έ ν η ν 15 δέ γ υ ν α ικ ώ ν στρατόπεδον γυμνά σ α ι τε τούτο κ α ί τ ιν α ς τώ ν όμορων κ α τ α π ο λ ε μ ή σ α ι. Α ύ ξο μ ένη ς δέ τής π ε ρ ί α ύ τ ή ν αρετής τε κ α ί δόςης, συνεχώς επ ί τα π λ η σ ιό χ ω ρ α τών εθνώ ν στράτευε ι ν 161 , κ α ί θυγατέρα μέν 8 7 Αρεος έα υ τή ν προ σ α γο ρ ευ σ α ι, τοΐς δέ ά νδρ ά σ ι

π ρ ο σ ν ε ΐμ α ι1’

τάς τ α λ α σ ιο υ ρ γ ία ς κ α ί τάς τώ ν γ υ ν α ικ ώ ν κ α τ ’ ο ίκο υ ς εργασίας, νόμους τε κα τα δ εΐξα ι δ ι ' ώ ν τάς μέν γυ ν α ίκ α ς επ ί τους πολεμικούς αγώνας π ρ ο ά γ ε ιν , τοΐς δέ ά νδ ρ ά σ ι τ α π ε ίν ω σ ιν κ α ί

δ ο υ λεία ν

π ε ρ ιά π τ ε ιν . Τ ώ ν δέ γεννω μ ένω ν τούς μέν αρρενας έ π ή ρ ο υ ν 1* τά τε σκέλη καί

τούς

β ρ α χ ίο να ς,

άχρηστους

κατασκευάζοντες

προς

τάς

πολεμ ικό ς χρείας, τώ ν δέ θ ηλυτερώ ν τον δ ε ξ ιό ν μαστόν έπ έκα ιο ν, ϊν α μή κατά τάς άκμάς τών σωμάτων έπα ιρ όμενος έ ν ο χ λ ή 19· άφ’ ής α ιτ ία ς σ υ μ β ή ν α ι το έθνος τώ ν Α μ α ζ ό ν ω ν τυ χεΐν20 ταύτης τής πρ οσηγορίας. (Δ ιοδώ ρου Σ ικελιώ το υ Β ιβ λ ιο θ ή κ η ισ τ ο ρ ικ ή , β , μ ε ')

14Atenção: esta oração e a a n te rio r são subordinadas adverbiais em genitivo absoluto. 15 Participio do a o risto m édio de σ υ ν ίσ τ η μ ι, 16 Este infinitivo e os seguintes dependem de φ α σ ί (dizem), que apareceu antes. 17 Infm it vo do a o risto de π ρ ο σ νι μω. 18 τιηρόω. ” ι νοχλι'ω ,0 τυγχάνω, nos tem pos do passado, com gen.tivo, s gn fica ter.

504

□ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ !

Α Σ Κ Η Σ ΙΣ ά σ σ ε κ α τ ά το α ν ά γ ν ω σ μ α ή των Α μ α ζ ό ν ω ν β α σ ίλ ε ια πρ οσένειμε τοΐς ά νδ ρ ά σ ι τάς τ α λα σ ιο υ ρ γία ς. έν τώ Α μ α ζ ό ν ω ν έθ ν ε ι άνδρες π ε ρ ιά π τ ο υ σ ιν τ α π ε ίν ω σ ιν κ α ι δο υ λείαν. α ι Α μ α ζ ό ν ε ς π η ρ ο ύ σ ι τα σκέλη κ α ι τους β ρ α χίο να ς των όρ ρ ένω ν τέκνω ν. έν τω Α μ α ζ ό ν ω ν έθ νει α ι γ υ να ίκες μ ε τ α χ ε ιρ ίζ ο ν τ α ι τάς π ο λεμ ικό ς χρείας. ή όρετή κ α ί ή δόξα της τω ν Α μ α ζ ό ν ω ν β α σ ιλ ε ία ς ηυξετο. έγένετο έθνος πα ρ ά γ υ ν α ικ ώ ν . ή τω ν Α μαζόνω ν στρατόπεδον.

τον Θ ερμώδοντα κρατούμενον β α σ ίλ ε ια

έγύμναζε

τό

ύπό

γ υ ν α ικ ώ ν

α ι Α μ α ζ ό ν ε ς έ π ε ιτ α έστράτευον έ π ι τό π λ η σ ιό χ ω ρ α έθνη. ή τώ ν Α μ α ζ ό ν ω ν β α σ ίλ ε ια προσηγόρευε έαυτήν θυγατέρα του ’Ά ρ ε ο ς . έν τω Α μ α ζ ό ν ω ν έθ νει π ο λεμικούς αγώνας. ή τών Α μαζόνω ν στρατόπεδον.

γ υ ν α ίκ ε ς π ρ οήγα γον έ π ί

β α σ ίλ ε ια

συν: στήσε

τούς

γ υ ν α ικ ώ ν

α ι Α μ α ζ ό ν ε ς κατεπολέμουν πρώ τον τ ιν α ς τών όμορων, ή τών Α μ α ζ ό ν ω ν β α σ ίλ ε ια δ ιη ν έ γ κ ε ό λκη κ α ί β ιίμ η I α ι Α μ α ζ ό ν ε ς έ π ικ α ίο υ σ ι τό δ ε ξ ιό ν μαστόν τώ ν θηλυτέρω ν τέκνω ν. μ ία τώ ν 'Α μ α ζ ό ν ω ν έσχε τ ή ν β α σ ιλ ικ ή ν έξο υ σ ία ν.

505

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΙΣ S IN TA X E DAS O R A Ç Õ ES ADJETIVAS Você já conhece as regras gerais de formação e concordância das orações adjetivas: elas são introduzidas por um pronome relativo que con­ corda em gênero e número com o antecedente e assume o caso da função que exerce na oração subordinada:

εκ είν η τη ήμερα ή αν ό άνθρωπος άποθνήσκη (naquele dia em que o homem m orrería). Há, entretanto, muitas possibilidades de variação estilística, como a que encontramos no te xto acima: άφ’ ής α ιτία ς συμβήναι το έθνος των

Α μ α ζό νω ν τυχεΐν ταύτης τής προσηγορίας (por cuja razão aconteceu o povo das amazonas te r essa denominação), que correspondería a:

αύτη έ σ τ ίν ή α ιτ ία άφ’ ής συμβήναι το έθνος τω ν Α μ α ζ ό ν ω ν τ υ χ εΐν τα υτη ς τή ς προσ ηγορία ς (esta a razão pela qual aconteceu o povo das amazonas te r essa denominação). As estruturas possíveis, além da de ordem geral, são as seguintes: 1.

O antecedente pode estar omitido: a μή οΐδα ουδέ οϊομαι είδέναι (equivalente a ταυτα ct μή οιδα ουδέ οϊομαι είδέναι, aquilo que não sei não julgo sabê-lo).

2.

Quando o relativo se encontra entre dois substantivos pode concordar com qualquer deles: φίλος ô μέγιστον άγαθόν φασι είναι (por φίλος ος μέγιστόν άγαθόν φασι είνα ι, um amigo que dizem ser o maior bem).

3.

O antecedente pode passar para a oração do relativo (como no exemplo do texto), situação em que se coloca depois deste último, concordando com ele em caso (o que se chama atração do antecedente): εις ήν άφίκοντο κώμην μεγάλην ήν (em vez de ή κώμη εις ήν άφίκοντο μεγάλη ήν, a aldeia a que chegaram era grande).

506

4.

Quando o antecedente está no genitivo ou no dativo, o pronome relativo que deveria estar no acusativo (como objeto direto da oração subordinada) pode pôr-se também no genitivo ou dativo (a chamada atração do relativo): όπως ουν εσεσθε ανδρες ά ξιοι της ελευθερίας ής κέκτησθε (em lugar de δπως ουν εσεσθε ανδρες ά ξιο ι της ελευθερίας ην κέκτησθε, para que sejais assim dignos da liberdade que possuís). Acrescente-se que o antecedente pode ainda estar omitido, caso se trate de um pronome demonstrativo: σύν όϊς μάλιστα φιλεΐς (por συν τουτοις ούς μάλιστα φιλεϊς, com aqueles que mais amas).

5.

Em sentido contrário, o antecedente pode ser posto no mesmo caso do relativo, sem contudo passar para a oração subordinada (o que se denomina atração inversa): την ουσίαν ην κατέλιπεν ού πλείονος α ξία έστίν (correspondente a ή ουσία ήν κατέλιπεν ού πλείονος α ξία έστίν, a fortuna que deixou não vale mais).

Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Ν Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Μ Α Ε ΙΣ Γ Υ Ν Α ΙΚ Α Σ Φ υσις κέρατα ταυροις, 'Ο πλάς δ’ έδωκεν ΐττποις, Π οδω κίην λαγωοΤς, Λέουσι χάσμ’ όδόντων, ΤοΤς ίχθ ύ σ ιν το νηκτόν, Τοΐς όρνέοις πέτασθαι, ΤοΤς άνδράσιν φρόνημα. Γ υ ν α ιξ ιν ούκ ετ’21 εΤχεν. Τ ί ουν δίδω σι; κάλλος· Ά ν τ ’ ασπίδων άπασών, Ά ν τ ’ έγχέων άπάντων, Ν ικ ά δε και σίδηρον Κ αι πυρ καλή τις ουσα.22 ( Έ κ των Ά ν α κ ρ ίο ν τ ο ς ωδών) 21 ούκ

τι - nada mais

22 Atenção: ο sujeito do verbo νικ(5 (νικά ει) é καλή τις ουσα (quem quer que seja bela).

507

Α Σ Κ Η Σ Ε ΙΣ 1. Σ ύ ν α π τ ε τούς ορθούς λόγους·

Φ ύ σ ις έδωκε

τύ ν η κ τ ό ν

τοΐς τα ύ ρ ο ις .

π ο δ ω κ ίη ν

τοΐς ά ν δ ρ ά σ ιν

κά λλο ς

τοΐς λ έ ο υ σ ιν .

όπλάς

τοΐς ό ρ νεο ις.

κέρ α τα

τοΐς λαγωοΐς.

τύ π έτα σ θ α ι

ταΐς γ υ ν α ιξ ίν .

φ ρ ό νη μ α

τοΐς ϊπ π ο ις .

χά σμα ό δ ό ντω ν

τοΐς ’ι χ θ ύ σ ιν .

2. Α π ο τ ε λ ε ί τάς φράσεις· φύσεως κ έ ρ α τ α τ α ύ ρ ο ις δούσης, ούκ έ τ ι

ε ίχ ε δ ο ύ ν α ι

τ α ύ τα ιπ π ο ις . __

όπλάς _____________________________ ______________

_____

π ο δ ω κ ίη ν _______________________________________ _ χάσμ’ ό δ ό ν τ ω ν ___________________________________ .

_____

το νηκτόν _______________________________________

_____

τό πέτασθαι _____ ___________________________

____

φ ρ ό νη μ α _________________________________ _____

_ ____ κάλλος

508

__________________________

3. Π ο ιε ί το μ ε τ ρ ικ ό ν σχή μ α· X



U

φυ-

σ ις

κέ-

— -ρ α -

U -τα

— τα υ -

— ρ ο ις

509

Ε Β Δ Ο Μ Ο Ν Κ Α Ι Ε ΙΚ Ο Σ Τ Ο Ν Δ ΙΔ Α Γ Μ Α

Figura 56 - Orfeu tocando lira, rodeado por anmais reais e míticos. Escultura em mármore proveniente de Egina, século IV d.C Museu Cristão e Bizantino, Atenas.

Ο Ι Π Ο Α Λ Ο Ι Β ΙΟ Ι ΜΙΚΥΛΛΟΣ Τίς δ ι δή μι τα την 'Α σπασίαν άνήρ ή γυνή αύΟις άνεφάνης; ΑΛΕΚΤΡΥΩΝ Ο κυνικός Κράτης Μ ΙΚΥΛΛΟΣ ό dois Dióscuros

ΤΩ Διοσκόρω1

que d versdade!

τής

άνομοιότητος· ΐξ

ίταίρας

φιλόσοφος.

οι Διόσκουροι, -ων (ou: Διόσκοροι) - os Dióscuros, isto é: Castor (Κάστυρ, -ορος) e Pólux (Πολυδεύκης, εος), filhos gêmeos de Leda (Λήδα, -ας) e Zeus. Atenção: no texto, a palavra encontra-se no dual, que você aprenderá nesta lição.

ΑΛΕΚΤΡΥΩΝ pobre

satrapa

gralha

Είτα βασιλεύς, εΤτα πένης, καί μετ’ ολίγον σατράπης, εΤτα ίππος καί κολοιός enumerar

και

βάτραχος και άλλα μυρία· μακράν αν γένοιτο

καταριθμήσασθαι εκαστα- τά

alegro-me

τελευταία δέ άλεκτρυών πολλάκις, ήσθην γάρ τώ τοιούτω βίω. και παρά πολλοΤς sendo escravo

άλλοις

δουλεύσας και

convivo

σύνειμι

πενησι

todo dia

και

πλουσίοις,

de quem lamenta

καταγελών όσημέραι

ποτνιωμένου:

pobreza

πενίςι

τα τελευταία καί de quem geme

και

οίμώζοντος1

σοι

νυν

por causa da

έπί τη

por gnorância

presentes

καί τούς πλουσίους θαυμάζοντος ύπ’ άγνοιας των ΐκείνοις προσόντων preocupações

de t mesmo

κακών, ε’ι γοϋν ήδεις τάς φροντίδας ας ’ί χουσ ιν, εγελας άν επι σαυτω πρώτον que julgas

οίηθεντι

felicíssima

r queza

ύπερευδαίμονα

ε ίν α ι τον πλούτον. ΜΙΚΥΛΛΟΣ gostas de ser chamado

Ούκοΰν,

ώ Πυθαγόρα

καίτοι

τί

μάλιστα

χαίρεις

καλούμενος, ώς μή

a cada vez de um modo

επιταράττοιμι

τον λόγον άλλοτε

άλλον καλών;

ΑΛΕΚΤΡΥΩΝ diferirá

Δ ιοίσει Κράτητα

μέν ούδέν

ήν τε Ευφορβον

η Πυθαγόραν, ήν τε Ασπασίαν καλής ή

πάντα γάρ εγώ ταύτά είμι. πλήν το νυν όρώμενον τούτο άλεκτρυόνα

άνομάζων άμεινον άν ποιοϊς, ώς μη άτιμάζοις εύτελες είνα ι δοκουν τό ορνεον, καί ταυτα τοσαύτας εν αΰτώ ψυχάς εχον

2 ποτνιάομαι - lamentar, gritar de horror, de indignação, isto è: gritar ω ττότνια, ó senhora1dirigindo-se a uma deusa (como se diz em português: Nossa Senhora!) 3 οιμώζω - gemer muito, chorar (isto é: dizer οϊμοι - aí de m m!)

Λ Ε Ξ ΙΚ Ο Ν

ο ι Δ ιόσκουροι, -ων (ou: Δ ιόσκοροι) - ____________________; ή άνομοιότης, -ητος - _______________ · ό σατράπης, -ου - __________ ; ό κολοιός, -ου - _____________ ; καταριθμέω - ______________ ; τά τελευταία - ________ ; ήδομαι (aor. ήσθην, com dativo) - _______ ; δουλεύω - _______________ (δουλεύειν παρά: τ ιν ι - ser escravo na casa de alguém); συνειμι - ____________; όσημέραι - ___________ (por οσαι -

ήμέραι); ποτνιάομαι

-

________________ ; οιμώζω

____________ ; ή άγνοια, -ας - _______________ ; ή φροντίς, -ίδος

- _______________ ; έπιταράττω/έπιταράσσω

- ______________ ;

άλλοτε άλλον - _________________ ; διαφέρω - _____________ ; ήν (contração de εάν) - _________ ; πλήν - _____________ · ατιμάζω ________________ ; ευτελής, -ές - ___________________; τοσουτος, τοσαύτη, τοσοΰτο - ____________________ Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ ΙΚ Η Σ Υ Ν Θ Ε Σ ΙΣ Δ Υ ΙΚ Ο Σ DUAL Além do singular e do plural, existe em grego um terceiro número, o dual, que pode ser usado na referência a seres que se mostram aos pares: os olhos, as pernas, as orelhas; dois amigos, duas pessoas, dois deuses. No texto acima, Luciano utilizou o dual ao referir-se aos Dióscuros, os filhos gêmeos de Leda e de Zeus, Castor e Pólux, que sempre se invocam como um par. O dual não tem um uso extensivo, pois sofre a concorrência do plural, que pode substituí-lo em qualquer situação.

512

Apresenta formas próprias na declmaçao dos nomes e na conjugação dos verbos No quadro abaixo você encontrara as formas do dual nas três declinações. Observe como há, em cada paradigma, apenas duas formas a de nominativo, vocativo e acusativo, de um lado; a de genitivo e dativo, de outro

ON/KA/AIT. ΓΕΝ/ΔΩΤ.

πρώτη κλίσις

δεύτερα κλίσις

τρίτη κλίσις

τώ χωρά

τώ πολεμώ

τώ σώματε

τοΤν χωραιν

τοΤν πολέμοιν

τοΐν σωμάτοιν

Atenção a) As terminações do dual em cada uma das três declinações usam-se indistintamente para os três gêneros. b) O artigo definido apresenta apenas duas formas, que servem para os três gêneros: τώ, t o í v .

ΣΥ Μ Π Λ Η Ρ Ω ΤΙΚ Α Α Ν Α ΓΝ Ω ΣΜ Α ΤΑ Μετάφραζε· ΠΕΡΙ ΚΡΑ ΤΗ ΤΟ Σ Α Κρατης

Ασκώνδου Θ ηβαίος

του κυνός μαθητών

εγένετο

των

ελλογίμων

Ιππόβατος δε φησιν ου Διογένους αυτόν

μαθητην γεγονέναι, αλλα Βρυσωνος του

Α χαιού

ηκμαζε4 δε

κατα την τρ ίτη ν καί δεκατην καί εκατοστήν Ολυμπιάδά φησι δέ Διοκλης πεϊσαι αυτόν Δ ιογένην την ουσίαν μηλοβοτον άνεΤναΡ καί ε’ί τι άργυριον εϊη, εις θάλατταν βαλεΤν. Έτελευτησε δέ γεραιός καί έταφη έν Β οιω τία I (Διογενους Λ α ιρ τ ιο υ Φιλοσόφω\ β ί ο ι , τη .'

Οη

)

' ακμάζω florescer, escar na flo r da idade, estar no ápice de suas forças (diz se do período mais produtivo da vida de um sáb o, de um escritor e tc ). s Infinitivo do aor sto de πείθω, 4 Infinitivo do aor sto de άνί ημι Aonsto 2 passivo de θάπτω.

513

B

Κ ρ ά τη ς

φ ιλο σ ο φ ή σ α ι

θέλω ν

την

κ υ ν ικ ή ν

φ ιλο σ ο φ ία ν,

λαβώ ν τά υ π ά ρ χο ντα αυτού ερ ρ ιψ ε" τώ δήμοι, κηρ ύςα ς ούτω Κ ρ ά της α π ο λύ ει τά Κ ράτητος, ϊν α μή τά Κ ρ ά τη το ς κρ άτη σ η τον Κ ρ ά τητα. (Κατ’ Εύδοξον) Γ

Κ ρ ά τ η τ α γάρ τον Θ η β α ίο ν έλόμενον’-1 δ ι’ ελευ θ ερ ία ν κ α ι πα ρ άδ ειγμ α ευτελούς βίου, φασι α π ο δ ο μ ενο ν10 πά σα ν τ η ν ο υ σ ία ν τώ Θ η β α ίω ν δήμω δ ε δ ω ρ ή σ θ α ι", μετά του ε ίρ η κ ε ν α ι δ τι σήμ ερον ό Κ ρ ά τη ς Κ ρ ά τη τα ελεύθεροι.

ΡΗΜΑΤΑ Α ποτελεί ένεστώς

παρατατικός

μέλλων

αγγέλλω άγω αίρεω ακούω βαίνω βάλλω βιβρώσκω βλάπτω βούλομαι βρέχω γαμέω * Aoristo de ρίπτω ’ Particip o médio do aoristo 2 de a ip i w. Partidpio do aoristo de άττοδίδομι 1Infinitivo do perfeito de δωρι'ω.

514

άόριστός

παρακείμενος ϋπερσυντελ.

ένεστώς

παρατατικός

μέλλων

άόριστός

παρακείμενος ύπερσυντελ.

γιγνώσκω γίγνομαι γράφω δάκνω δείκνυμι διδάσκω δίδωμι δοκέω

ΣΥΜ Π ΛΗ ΡΩ ΤΙΚΟ Ν ΑΝ ΑΓΝ Ω ΣΜ Α ΜετάφραζεΠΕΡΙ ΙΠ Π Α Ρ Χ ΙΑ Σ ’ ΕΟηράΟη δε τοις του Κράτητος λόγοις και ή αδελφή του Μητροκλεους Ίππαρχία. και ήρα του Κράτητος και των λόγων και του βίου, ούδενός των μνηστευομένων έπιστρεφομένη, ού πλούτου, ού ευγενίας, ού κάλλους· αλλά πάντ’ ήν Κράτης αύτή και δή καί ήπείλει12 τοΐς γονεύσιν άναιρήσειν αύτήν, εί μή τούτω δοθεί η. Κράτης μέν ουν παρακαλούμενος υπό των γονέων αύτής άποτρέψαι την παΐδα, παντ’ έποίει, καί τέλος μή πείθων, άναστάς καί άποθέμενος τήν εαυτού σκευήν αντίκρυ αύτής ” φη· ό μέν νυμφίος ουτος, ή δέ κτήσις αυτή, προς ταύτα βουλεύου. Εϊλετο ή παΐς καί ταύτόν άναλαβούσα σχήμα συμπεριήει13 τάνδρί1'1καί έν τω φανερώ συνεγίνετο καί επί τά δείπνα άπήει1’ (Δ ιο χ έ ν ο υ ς Λ α ε ρ τ ίο υ Φ ιλ ο σ ό φ ω ν β ί ο ι . Ος’ - Οη

)

11 Imperfeito de άπειλεω 11 Imperfeito de ουνπερίί ιμι 14 Crase de

tu

άνδρί.

15 Imperfeito de άπειμι.

515

ΡΗΜΑΤΑ

B

Κράτης φιλοσοφήσαι θέλων λαβών τα υπάρχοντά αύτοΟ έρριψε* τ Κράτης απολύει τα ϊνα μή τά Κρατητος

κ(.

(Κ α τ ’ Ε ύ δ ο ξ ο \

Γ

Α π ο τ ε λ ε ί’

άόρ

εγείρω έσΟίω εΐμί είμι

Κράτητα γάρ τον Θηβαίον k ) παράδειγμα εύτελοϋς βίου, φασί άποδ

έρχομαι

τω Θηβαίων δήμω δεδωρήσθαι11, μετε

ευρίσκω

— σήμερον ό Κράτης

μέλλων

ένεστώς παρατατικός

έπομαι

έχω ήδομαι

ΡΗΜΑΤΑ Α π ο τ ε λ ε ί’

ένεστώς

θάπτω θνήσκω

παρατατικός

μέλλων

ϊημι

αγγέλλω

ΐστημι

άγω

καλέω

αΐρέω

κράζω

άκουω

κτείνω

βαίνω βάλλω

ΣΥΜΠΛΗΡΩΤΙΚΑ ANA Μετάφραζε· ΠΕΡΙ ΔΙΟΓΕΝΟ

βιβρώσκω βλάπτω

Α

βούλομαι

Διογένης, Ίκεσίου υιός τραπεζίτου

βρέχω γαμέω

πατρίδα διά τό παρακόψαι"’ νόμισμα

Άντισθένει παραλαβών τώ Κυνικώ ή(1 4

“ Aoristo de ρ ίπ τυ ’ Part e pio medio do aoristo 2 de aip tej. 10 Part.clpio do aoristo de õmoSífiupi

14 Infinit vo do aoristo de παρακοπτο Aoristo passivo (com sentido de media) de i μαμαι (con

Infinitivo do perfe to de δωρίω.

514

516

mm

1 11ν Μ ) \ικ ή ν φ ιλ ο σ ο φ ία ν ή σ π ά σ α τ ο 18. έ ν π ίθ ω δέ δ ιέ τ ρ ιβ ε ν . ( Ιο υ ίό α ς ,α ρ μ -y - ,αρμδ )

ος

παρακείμενος ύπι

Β \κ'( ιουτο

έλεγε Διογένης ότι

/ ου μ’ Αντισθένης ήλευθέρωσεν19, ούκέτι έδούλευσα. nu ήλευθέρωσε; ί'δίδαξέν2" με τα έμά και τά ούκ έμά. κτήσις ούκ έμή· Ί

ιιγγ: ν; ις, οικείοι, φίλοι, φήμη, συνήθεις τόποι, διατριβή, πάντα

Γκότα

ότι άλλότρια, συν ουν τί; χρησις φαντασιών ( Ες Επίκτητου γ \ κδ - ξθ )

Γ I μι βωνα διπλώσας πρώτος κατά τινας διά τό ανάγκην έχειν πί

ένευδειν αύτώ, πήραν τ’ έκομίσατο ένθα αύτώ τά σιτία ήν,

πι παντι τόπω έχρήτο εις πάντα, άριστών τε καί καθεύδων και ήιαλί γόμενος. καί θέρους μέν επί ψάμμου ζέστης έκυλινδεΐτο Μ

' ■

' ’ — Ρ IV ’. Ι.λ L

Δ ιάτασ σε κατά τό ανάγνωσμα12

' Ερμε ι ας ε π ί τό ύδωρ στέλλεται. Π υθαγόρας τον κόσμον μετρεΐ. 'Ε ρ μ ε ία ς μετρών ο ϊε τ α ι τ ή ν τού Δ ιός α ρ χ ή ν οΐχεσθαι. Έ π ε ιδ ά ν μετρήση 'Ε ρ μ ε ία ς κ α ί ό Ζευς π α ρ ’ αυτού μ α νθ ά νει. 'Ε ρ μ ε ία ς

ο ικ ία ς

π α τρ ίδ ο ς τε γ υ ν α ικ ό ς τε π α ιδ ιώ ν

τε

καταφ ρονεί. 'Ε ρ μ ε ία ς κα τά π ή χ υ ν δάκτυλόν τε κ α ί ήμιδ ά κτυ λο ν μετρεΐ τ ή ν ύγράν ο υ σ ία ν 'Ε ρ μ ε ία ς έφαγε ελα ία ς κ α ί σύκα κ α ί λάχανα. 'Ε ρ μ ε ία ς ένθεος γ ιγ ν ε τ α ι.

549

Τ ρ μ ε ία ς τόν του κόσμου σθατμόν δ υ να τα ι μαθεΐν. 'Ε ρ μ ε ία ς τόν π ή χ υ ν πα ρ ά Π υθαγόρας έλαβε. 'Ε ρ μ ε ία ς π έ π ε ισ τ α ι ό τ ι του κόσμου παντός ούδέ σ π ιθ α μ ή ν π α ρ ή σ ε ι. Κ α τά τό ν 'Ε ρ μ ε ία ν ούκ ά πόχρη μέτρων ό Ζευς. Ε ρ μ ε ία ς έξ ουρ α νού π ά λ ιν κ α τ α β α ίν ε ι. 'Ε ρ μ ε ία ς τό τής ύγράς ο υ σ ία ς βάθος άναμετρεΐ. 'Ε ρ μ ε ία ς έδίδαςε τόν Π ο σ ειδ ώ να , πόσης ά ρ χει θαλάσσης. 'Ε ρ μ ε ία ς τ ή ν γ η ν ά πα σ α ν ήμέρα μ ια π ερ ιέ ρ χ ε τ α ι. 'Ε ρ μ ε ία ς ε ις τόν α ιθ έ ρ α α υτόν ά νέρ χετα ι. 'Ε ρ μ ε ία ς οΤδε άστέρω ν ιχθύω ν τε θ η ρ ίω ν τε τόν ά ρ ιθμόν. 'Ε ρ μ ε ία ς μετρεΐν τό πυρ α ρ χετα ι.

18.

Ά μ φ ι μέν δή ταύτα μ έχρ ι ν υ ν έσπούδακεν ή ψυχή μου

των όλων ά ρ χ ε ιν . Π ρ οσκύψ ας δέ μ ο ί φ η σ ιν Ε π ίκ ο υ ρ ο ς · Σύ μέν δή κόσμον ένα μεμέτρηκας, ώ φ ιλότης, εΐσ ι δέ κόσ μ οι πολλοί κ α ί ά π ε ιρ ο ι, π ά λ ιν ουν α να γ κά ζο μ α ι μετρεΐν ουρανούς άλλους, α ιθ έρ α ς άλλους, κ α ί τούτους πολλούς, άγε δή μ η κ έ τ ι μέλλων έ π ισ ιτ ισ ά μ ε ν ο ς ο λ ίγ ω ν ήμερων

ε ις τους Ε π ικ ο ύ ρ ε ιο υ ς κόσμους

αποδημήσω , τά μέν ουν πέρατα Τ η θ ύ ν κ α ί

Ω κ ε α ν ό ν ευκόλως

υ π ε ρ ίπ τ α μ α ι, είσ ελθ ώ ν δέ ε ις κόσμον κ α ιν ό ν κ α ί ώσπερ ε ις ά λλην π ό λ ιν μετρώ τά π ά ντα ό λ ίγ α ις

ήμέραις. κάκεΐθεν υπερ βα ίνω

π ά λ ιν ε ις τ ρ ίτ ο ν κόσμον, ε ίτ α ε ις τέταρτον κ α ί πέμπτον κα ί δέκατον κ α ί εκατοστόν κ α ί χ ιλ ιο σ τ ό ν κ α ί μέχρι που; ήδη γάρ μοι σκότος ά γ ν ο ια ς ά π α ντά κ α ί άπάτη μ έ λ α ιν α κ α ί ά π ειρ ο ς π λά νη κ α ί άτελής φ α ντα σ ία κ α ί ά κατά ληπτος ά ν ο ια , π λ ή ν τ ί μέλλω κ α ί τάς άτόμους αυτάς ά ρ ιθ μ εΐν, έξ ώ ν ο ι τοσούτοι κόσμοι γεγ ό να σ ιν, ϊν α μηδέν ά νεξέτα στον π α ρ α λείπ ω μ ά λ ισ τα των ούτως ά ν α γ κ α ίω ν κ α ί ω φελίμω ν, έξ ών ο ίκ ο ς κ α ί π ό λ ις ευ δ α ιμ ο νεί;

S50

Ά π ο κ ρ ίν ο υ · 1.

Τ ίς προέκυψε τω 'Ε ρ μ ε ία λέγων;

2.

Τ ί φ ησι ό Ε π ίκ ο υ ρ ο ς ;

3.

Τ ί εΤτα α ν α γ κ ά ζε τ α ι 'Ε ρ μ ε ία ς μετρεΐν;

4.

Π ο ΐ δ ’ό π ο δ η μ η σ ε ι;

5.

Τ ί δ ’ εύκόλως ύ π ε ρ ίπ τ α τ α ι;

6.

Π ο ΐ δ ’ είσ ή λ θ ε ;

7.

Τ ί δ ’ έπ ο ίη σ ε έν τω κ α ιν ω κόσμω;

8.

Π όσους δε κόσμους μεμέτρηκε;

9.

Τ ί δ ’ ά π α ντα αύτώ;

10. Τ ί μ έντοι μέλλει ά ρ ιθ μ εΐν; 11. Π ό θ εν ο ι κόσ μ ο ι γε γ ό ν α σ ιν; 12. Δ ιά τ ί μέλλει 'Ε ρ μ ε ία ς τό π ά ντα ά ρ ιθ μ εΐν;

19.

Τ α υτα μέν τ ο ίν υ ν δ ιε ξ ή λ θ ο ν βουλόμενος δεΐξα ι τή ν έν τοΐς

δ ό γμ α σ ιν ουσαν αυτώ ν ε ν α ν τ ιό τ η τ α κ α ι ώς ε ις ά π ε ιρ ο ν αύτοΐς κ α ί α ό ρ ισ τ ο ν π ρ ό ε ισ ιν ή ζ ή τ η σ ις των πραγμάτω ν κ α ί το τέλος αυτώ ν ά τέκμαρτον κ α ί άχρη σ το ν, έργο) μ η δ ενί προδήλω κ α ί λόγω σαφεΐ βεβαιούμενον.

'Ε ρμείας ταυτα μέν το ίνυ ν διεξήλθε βουλόμενοςδεΐξαι τήν έν τοΐς τών 'Ε λλή νω ν δόγμασιν καλλοσόνην;

Ου

δεΐξαι τήν έν τοΐς τών 'Ε λλή νω ν δόγμασιν έναντιότητα; δεΐξαι ώς ή ζή τ η σ ις αύτοΐς είς άπειρον π ρ ό εισ ιν; δεΐξαι ώς ή ζή τ η σ ις αύτοΐς εις σοφίαν π ρ ό εισ ιν; δεΐξαι τό τέλος τών φιλοσόφων χρήσιμον ε ίν α ι; δεΐξαι τό τέλος τών φιλοσόφων έργω προδήλω βεβαιουσθαι; δεΐξαι τό τέλος αύτών λόγω μηδενί σαφεΐ βεβαιουσθαι;

S5I

Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ ΙΚ Η Α Σ Κ Η Σ ΙΣ Você já estudou todas as formas da declinação dos nomes e da conjugação dos verbos temáticos e atemáticos, de que os quadros a seguir apresentam uma síntese. Preencha-os. Se você tiver esquecido alguma das formas, consulte uma gramática.

Ο ΝΟΜ ΑΤΑ Π Ρ Ω Τ Η Κ Λ ΙΣ ΙΣ ΑΡΡΕΝΙΚΑ Ο Ν Ο Μ Α Τ Α

Θ ΗΛΥΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ

ΕΝΙΚΟΣ Temas em

-α puro

-α misto



-ας

-ης

ΟΝΟΜ.

ή ημέρα

ή θάλαττα

ή φωνή

ό μονίας

ό ποιητής

ΚΛΗΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑ ΤΙΚ Η ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΤΙΚΗ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΟΝΟΜ. ΚΛΗΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑ ΤΙΚ Η ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΤΙΚΗ

Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Α Κ Λ ΙΣ ΙΣ (tem a em -ο-) ΕΝΙΚΟΣ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ΚΛΗΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑ ΤΙΚ Η ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΤΙΚΗ

5S2

ΘΗΔΥΚΑ

ΑΡΡΕΝΙΚΑ

ΟΥΔΕΤΕΡΑ

ΟΝΟΜΑΤΑ

ΟΝΟΜΑΤΑ

ΟΝΟΜΑΤΑ

ή παρθένος

ό νόμος

το ζωον

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ΚΛΗΤΙΚΗ Α ΙΤΙΑ ΤΙΚ Η ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΤΙΚΗ

Τ Ρ ΙΤ Η Κ Λ ΙΣ ΙΣ (atem áticos) ΕΝΙΚΑ

Θ ΗΛΥΚΑ ΚΑΙ ΑΡΡΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΟΝΟΜΑΤΑ

Radicais em

velar

labial

Gênero

Οηλ./άρρ.

θηλ./άρρ.

θηλ./άρρ.

θηλ./άρρ.

ούδετερα

ΟΝΟΜ.

ό κήρυξ

ό γυψ

ή ελπίς

ή ερις

το ρήμα

την ελπίδα

την εριν

dental

ΚΛΗΤΙΚΗ Α ΙΤΙΑ ΤΙΚ Η ΓΕΝΙΚΗ

του κήρυκος

του γυττός

της ελπίδος

της εριδος του ρήματος

ΔΟΤΙΚΗ Π ΛΗΘ ΥΝΤΙΚΑ ΟΝΟΜ. ΚΛΗΤΙΚΗ Α ΙΤΙΑ ΤΙΚ Η ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΤΙΚΗ

553

Τ Ρ ΙΤ Η Κ Λ ΙΣ ΙΣ (atem áticos) - continuação Θ ΗΛΥΚΑ ΚΑΙ ΑΡΡΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΟΝΟΜΑΤΑ

ΠΝΙΚΑ

-ν- e -ντ-

líqüida (λ, ρ)

Radicais em

-ρ- sincopado

Gênero

Οηλ./άρρ.

θηλ./άρρ.

θηλ./άρρ.

θηλ./άρρ.

θηλ./άρρ.

ONOM.

ό αλς

ό ρήτωρ

ό ττοιμήν

ό λέων

ή γαστήρ

ΚΛΗΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗ

του όλος

τοΟ ρήτορος τοΟ ττοιμένος

του λέοντος της γαστρός

ΔΩΤΙΚΗ ΠΛΗΘ ΥΝΤΙΚΑ ΟΝΟΜ. ΚΛΗΤΙΚΕ! ΑΙΤΙΑ ΤΙΚ Η ΓΕΝΙΚΗ ΔΩΤΙΚΗ

Τ Ρ ΙΤ Η Κ Λ ΙΣ ΙΣ (atem áticos) - continuação Θ ΗΛΥΚΑ ΚΑΙ ΑΡΡΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΟΝΟΜΑΤΑ

ΕΝΙΚΑ Radicais em

-ο- e -ω-

-σ-

ditongo (ευ)

Gênero

άρρενικά

ουδέτερα

θηλυκά

άρρηνικά

άρρηνικά

ΟΝΟΜ.

ό Κράτης

το άνθος

ή ηχώ

ό ήρως

ό ιππευς

ΚΛΗΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑ ΤΙΚ Η ΓΕΝΙΚΗ

του Κράτους

ΔΩΤΙΚΗ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΑ ΟΝΟΜ. ΚΛΗΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑ ΤΙΚ Η ΓΕΝΙΚΗ ΔΩΤΙΚΗ

554

τοΟ άνθους της ήχους του ήρωος

του ιπττέως

Τ Ρ ΙΤ Η Κ Λ 1 Σ ΙΣ (atem áticos) - continuação ΕΝΙΚΑ

ΘΗΛΥΚΑ ΚΑΙ ΑΡΡΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΟΝΟΜΑΤΑ -ι- e -υ-

Radicais em

ditongos

Gênero

θηλ./άρρ.

Θηλ./άρρ.

θηλ./άρρ.

ουδέτερα

θηλ./άρρ.

ONOM.

ή γραυς

ή πόλις

ό πηχυς

το αοτυ

ό Ιχθύς

της γραός

της πόλεως

τοΟ πήχεως

ΚΛΗΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗ

του αστεως του Ιχθύος

ΔΩΤΙΚΗ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΑ ΟΝΟΜ. ΚΛΗΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗ ΔΩΤΙΚΗ

Ρ Η Μ Α Τ Α (verbos tem áticos/verbos regulares em -ω) ΕΝΕΡΓΕΙΑ

ΜΕΣΟΤΗΣ

ΠΑΘΟΣ

ΕΝΕΣΤΩΣ

παιδεύω

παιδεύομαι

παιδεύομαι

ΠΑΡΑΤΑ­

έπαίδευον

επαιδευόμην

επαιδευόμην

0 Ρ I Σ Τ I κ

ΤΙΚΟΣ

Η

555

ΜΓΛΑΩΝ

παιδεύσω

παιδεύσομαι

παιδευθήσομαι

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

έπαίδευσα

έπαιδευσάμην

έπαιδεύθην

I

IΙΑ Ρ Α Κ Π Ι-

πεπαίδευκα

πεπαίδευμαι

πεπαίδευμαι

κ

ΜΕΝΟΣ

έπεπαιδεύκειν

έπεπαιδεύμην

έπεπαιδεύμην

0 P I Σ T

Η

ΥΠΕΡΣΥΝ­ ΤΕΛΙΚΟΣ

ΠΑΡΑΚΕΙ­

πεπαιδεύσομαι

πεπαιδευκώς έσομαι

ΜΕΝΟΣ ΜΕΛΛΟΝ

............ ...................

556

Y

ΕΝΕΣΤΩΣ

παιδεύω

παιδεύωμαι

παιδεύωμαι

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

παιδεύσω

παιδεύσωμαι

παιδευΟω

ΠΑΡΑΚΕΙ­

πεπαιδεύκω

πεπαιδευμένος ώ

πεπαιδευμένος ώ

ΕΝΕΣΤΩΣ

παιδί ύοιμι

παιδευοίμην

παιδευοίμην

ΜΕΛΑΩΝ

παιδεύσοιμι

παιδευσοίμην

παιδευθησοίμην

π 0

τ Α

κ τ I κ Η

ΜΕΝΟΣ

Ε Υ

τ I

κ Η

V

557

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

παιδευσαιμι

παιδευσαιμην

π α ιδίυ θείην

ΠΑΡΑΚΕΙ

πεπαιδεύκοιμι

πεπαιδευμένος

πιπαιδίυμένος ε’ίην

ε’ίην ΜΕΝΟΣ

πεπαιδευσοιμην

ΠΑΡΑΚΕΙ ΜΙ ΝΟΣ ΜΕΛΛΩΝ

ΕΝΕΣΤΩΣ

παίδευε

παιδε ύου

παιδευου

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

παιδεϋσον

πα ιδί ΰσαι

παιδεύΟητι

I

ΠΑΡΑΚΕΙ­

πεπαιδευκώς ’ισθι

πεπαιδευσο

πεπαιδευσο

κ

ΜΕΝΟΣ

Π Ρ 0 Σ τ Α Κ Τ

Η

558

A

ΕΝΕΣΤΩΣ

Π

ΜΣΛΛΩΝ

A

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

P

ΠΑΡΑΚΕ

παίδευε ιν

ΠΑΡ MEA M

ΕΝΕΣΤΩΣ

E

ΜΕΛΛΩΝ

T

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

0

ΠΑΡΑΚΕ

X

ΠΑΡ. MEA

παιδί ύων, -οοσα -ον

Ρ Η Μ Α Τ Α (verbos atemáticos/verbos regulares em ~μι. nas formas diferentes dos verbos temáticos) ΕΝΕΡΕΕΙΑ

ΜΕΣΟΤΗΣ

ΠΑΟΟΣ

ΕΝΕΣΤΩΣ

δί ίκνυμι

δείχνομαι

δεικνυμαι

κ

ΠΑΡΑΤΑ

έδηκνυν

εδεικνυμην

έδπκνυμην

Η

ΤΙΚΟΣ

Π

ΕΝ ίΣΤΩ Σ

δε ικνυ

δεικνυσο

δεικνοσο

Ο Ρ 1

Σ τ I

Ρ 0 Σ ΑΠΑΡ./ΕΝΕΣΤ. ΜΕΤΟΧΗ/ΕΝ

δεικνόναι δεικνός,-σα,-ν

5!>9

PI 1M A T \ (verbos atemáticos com variação de duração no radical do presente e im perfeito do indicativo da voz ativa) ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Sem redobro

Com redobro de presente Radical: ΕΝΕΣΤΩΣ

ΠΑΡΑ

στα-

θε-

c_

δο-

φα-

ί-

ίστημι

τίθημι

ίημι

δίδωμι

φημί

εΐμι

ισταμεν

τιθεμεν

ΐεμεν

δίδομεν

φαμεν

ϊμεν

ίστην

έτίθην

ϊη ν

εδίδουν

ϊ.'φην

Πα

ϊσταμεν

έτίθεμεν

ϊεμεν

έδίδομεν

εφαμε ν

ήμεν

ΤΑΤΙΚΟΣ

Ρ Η Μ Α Τ Α (ο verbo Είμί) ΟΡΙΣΤ ΕΝΕΣΤΩΣ

είμί

ΥΠΟΤ ▼ ω

ΕΥΤΙΚΗ

ΠΡΟΣΤ.

εϊην ϊσΟι

ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ

560

ην

ΑΠΑΡ.

ΜΕΤΟΧΗ

είναι

υν, οντος

ΜΕΛΛΩΝ

ίίσομαι



έσοιμην





............... ............... ...............

εσι σθαι

ί'σόμί νος

Q uarta P art e ΤΕΤΑΡΤΟΝ ΒΙΒΛΙΟΝ

Imaginai com que alvoroço li esta notícia de uma de nossas folhas. “ Na Grécia foi preso o deputado Talis e expediu-se ordem de prisão contra os outros deputados, por fazerem parte de uma quadrilha de salteadores, que infesta a província Tessália." Durante meia hora fiquei como fora de mim. A situação é, na verdade, aristofanesca. Talis, se é assim que se lhe escreve o nome, pode ser que tivesse ganho um par de sapatos a tiro de espingarda; mas estou certo que proporia na Câmara uma pensão à viúva da vítima. São duas operações diversas, e a diversidade é o próprio espírito grego. (Machado de Assis, Páginas recolhidas)

Você já venceu várias etapas de seu curso de grego. Vai começar uma nova, em que terá contato com textos escritos não só no ático, mas tam­ bém em outros dialetos. O mais importante deles é o chamado dialeto épico ou homérico, em que foram escritas as antigas epopéias (dentre outras, a llíada e a Odisséia de Homero), bem como os poemas didáticos de Hesíodo (a Teogonia e Os trabalhos e os dias). Embora a linguagem desses poemas tenha como base o

jônico-ático, não corresponde exatamente a nenhum dialeto histórico, mas vem a ser uma espécie de língua literária, que utiliza vocabulário e formas gramaticais de procedência variada (eólicas, arcado-cipriotas e áticas), de acordo com as necessidades do verso e a intenção do poeta. Para se te r uma idéia aproximada disso, pense na língua de Guimarães Rosa: embora a base seja o dialeto caipira, falado no sertão, o escritor usa livremente outros registros do português do Brasil e de Portugal, arcaísmos e mesmo palavras tomadas de línguas estrangeiras. Nas lições, você aprenderá o que caracteriza os diferentes dialetos na contraposição com o ático, que você já conhece. Não é nada difícil, sendo uma questão de tempo acostumar-se com as novas formas (mesmo que, no início, de novo tudo pareça ter-se tornado grego —

mais uma vez ainda!).

Você deve traduzir os textos de cada lição, com a ajuda das notas —

e

também do dicionário e de uma gramática, sempre que necessários. Os textos principais de cada lição são tomados da Teogonia de Hesíodo. Vamos seguir a origem dos deuses principais, da linha de sucessão que vai da Terra a Zeus.

564

Τ Ρ ΙΑ Κ Ο Σ Τ Ο Ν Δ ΙΔ Α Γ Μ Α

Figura S9 - Hesíodo. Busto romano em mármore, cópia de original datado de c.350-300 a. C. Museu Capitolino (5 18),Vat cano.

ΘΕΟΓΟΝ ΙΑ "Η τ ο ι μεν π ρ ώ τ ισ τ α Χ άος γένετ’1· αύτάρ έπ ε ιτ α ΓαΤ ’ ευρύστερνος, π ά ντω ν έδος ασφαλές α ίε ι2 άθανάτω ν ο ι εχουσι κ ά ρ η 2 νιφ όεντος Ό λυ μ π ο υ , Τ ά ρτα ρ ά τ’ ή ερ ό εντα μυχω χθονός εύρυοδείης, ή δ ’ ’Έ ρ ο ς 2, ος κά λλισ το ς εν ά θ α ν ά τ ο ισ ι4 θεοΤσι4, λυσιμελής, π ά ντω ν τε θεών π ά ντω ν τ ’ ανθρώ πω ν δάμναται έν σ τ ή θ ε σ σ ι4 ν ό ο ν 1 κ α ι έπ ίφ ρ ο να βουλήν. Έ κ Χ ά εο ς1 δ ’ "Ε ρεβός τε μ ε λ α ιν ά τε Ν ύξ έ γ ε νο ντο ·1 Νυκτός δ ’ α υ τ’ Α ιθ ή ρ τε κ α ι Ή μ ε ρ η 2 έςεγένοντο,1

ους τ έ κ ε 1 κυσαμενη Έ ρ ε β ε ι φ ιλ ό τ η τ ι μιγεΐσ α

ΓαΤα δέ τ ο ι π ρώ τον μέν έ γ ε ίν α τ ο 1 Τσον έωυτή Ο υρ α νόν ά σ τερ ό ενθ ’, 'ίνα μ ιν 5 π ε ρ ί π ά ντα κα λ ύ π τ ο ι, όφρ’ ε ϊη μ α κά ρ εσ σ ι4 θεοΤς έδος ασφαλές α ’ι ε ί. γ ε ίν α τ ο 1 δ ’ Ο υρεα2·’ μακρά, θεά ν4 χ α ρ ίεντα ς έναυλους Νυμφέων4, ά ι ν α ίο υ σ ιν ά ν ’ ουρεα βησσήεντα. ή δέ κ α ι ά τρόγετον πέλαγος τ έ κ ε ν ,1 ο ϊδ μ α τι Ουΐον, Π ό ντο ν, ατερ φ ιλότητος έφιμέρου· αύτάρ έ π ε ιτ α Ο ύρανω εύνηθεΤσα τέκ’ 1 Ω κ ε α ν ό ν β α θ υ δ ίν η ν ΚοΤόν τε ΚρεΤόν θ ’ 'Υ π ε ρ ίο ν ά τ ’ Ί α π ε τ ό ν τε Θ ε ία ν τε 'Ρ ε ία ν τε Θ έ μ ιν τε Μ ν η μ ο σ ύ ν η ν τε Φ ο ίβ η ν τε χρυσοστέφανον Τ η θ ύ ν τ ’ ερ α τ ε ιν ή ν . τούς6 δέ μέθ ’ 7 όπλότατος γ ένετο 1 Κ ρόνος άγκυλομήτης, δ εινό τα το ς π α ίδ ω ν , θαλερόν δ ’ ήχθηρε το κ ή α 7. ( Ί ξ Η σ ιό δ ο υ Θ εογονία ς, ρ ις '- ρ λ η ')

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΙΣ Ο DIALETO ÉPICO Vamos estudar as características do dialeto épico ou homérico apenas de forma contrastiva com o ático, que você já conhece. Considerando o texto acima, observe: 1.

O uso do aumento é facultativo: no primeiro verso você encontra γ: v e to , enquanto nos versos 8 e 9 ocorre εγενοντο e έξεγένοντο; no décimo primeiro verso lê-se έγείνατο e no décimo quarto, γείνατο (aoristo de γείνομαι); o aoristo de τίκτω (έτεκον) aparece três vezes sem aumento: τέκί. A escolha de uma ou outra forma parece motivada pela métrica.

2.

Algumas vogais apresentam modificações com relação ao ático, podendose encontrar, especialmente: η em vez de α (κάρη/κάρα; ήμέρη/ήμέρα); αι em vez de α (α ίε ί/àf í; παραί/παρά); ει em vez de ε (ςεΐνος/ξενος): ou em vez de ο (ουρος/ορος). Observe ainda, no quinto verso, a ocor­ rência da forma ’Έρος, em vez de "Ερως (gen. ’Έρωτος), e, no décimo

566

primeiro, εωυτη por έαυτη. Também os substantivos tei minados cm 111 podem apresentar -η- em vez de -r.-: τοκήα, βασιληπ 3.

Formas não contratas são preferidas às contratas, voo χάεος em vez de χάους.

4.

Alguns casos apresentam terminações diferentes das do ático: no quinto verso você encontra, para o dativo plural, άθανάτοισι Οεοιοι (àOm m o i θεοις); usam-se também, contudo, as terminações que voce já conltccc (como no décimo terceiro verso, em que aparece θεοΐς). As principais diferenças com respeito à declinaçâo ática são as seguintes, de procedência jônica e eólica:

πρώτη

ενικός



ονομαστική γενική

κλίσ ις

cm vez
View more...

Comments

Copyright © 2017 DATENPDF Inc.