Seminarski Rad- Laparoskopski Instrumentarij

SVEUČILIŠTE/UNIVERZITET ''VITEZ'' VITEZ FAKULTET ZDRAVSTVENE NJEGE STUDIJ I CIKLUSA; GODINA STUDIJA: I CIKLUS; IV godina SMJER: SESTRINSTVO

Laparoskopski instrumentarij Seminarski rad

Travnik, decembar 2017.

SVEUČILIŠTE/UNIVERZITET ''VITEZ'' VITEZ FAKULTET ZDRAVSTVENE NJEGE STUDIJ I CIKLUSA; GODINA STUDIJA: I CIKLUS; IV godina SMJER: SESTRINSTVO

LAPAROSKOPSKI INSTRUMENTARIJ SEMINARSKI RAD

IZJAVA: Ja, Čagalj Alma, studentica Sveuĉilišta/Univerziteta „Vitez“ Vitez, Indeks broj: odgovorno i uz moralnu i akademsku odgovornost izjavljujem da sam ovaj rad izradila

 potpuno samostalno uz korištenje citirane literature i uz pomoć asistenta.

Potpis studenata:_________________

STUDENTI: Čagalj Alma PREDMET: Instrumentiranje u sestrinstvu PROFESOR: prof. dr. Amir Denjalić ASISTENT: mr. Džemila Alibegović

Sadržaj PREDGOVOR ......................................................................................................................................... 1 1.

UVOD ............................................................................................................................................. 2 1.1.

PROBLEM ISTRAŽIVA NJA ................................................................................................. 2

1.2.

RADNA HIPOTEZA I POMOĆNE HIPOTEZE  ................................................................... 2

1.3.

SVRHA I CILJEVI RADA ..................................................................................................... 3

1.4.

STRUČNE METODE ............................................................................................................. 3

1.5.

STRUKTURA RADA ............................................................................................................. 3

2.

RAZRADA TEME .......................................................................................................................... 4

3.

INSTRUMENTIRANJE U NEUROHIRURŠKOJ OPERACIJSKOJ SALI  .................................. 5 3.1.

4.

5.

INSTRUMENTIRANJE ......................................................................................................... 5

LAPAROSKOPIJA  ......................................................................................................................... 6 4.1.

MEDICINSKA DEFINICIJA ................................................................................................. 6

4.2.

LAPAROSKOPSKA OPERACIJA ŽUČI  .............................................................................. 8

4.3.

LAPAROSKOPIJA JAJNIKA, JAJOVODA I MATERNICE  ............................................. 10

4.4.

PREDNOSTI LAPAROSKOPIJE U ODNOSU NA DRUGE OPERACIJE  ........................ 11

ZAKLJUČCI ................................................................................................................................. 12

LITERATURA ...................................................................................................................................... 13

Popis slika Slika 1. Laparoskopija................................................................................................................7 Slika 2. Laparoskop....................................................................................................................7 Slika 3. Aparatura za laparoskopiju............................................................................................9 Slika 4. Laparoskopska operacija žuči.................................................................................. ...10 Slika 5. Laparoskopska operacija jajnika, jajovoda maternice.................................................11

PREDGOVOR

Ukoliko bi bilo potrebno da se imenuju tri revolucionarne inovacije u hirurgiji, većina ljekara bi se opredijelila za razvoj antisepse, razvoj anestezije i pojavu i razvoj minimalno invazivnih procedura. Jedna od metoda iz koncepta minimalno invazivnog tretmana jeste i laparoskopska hirurgija. Laparoskopska hirurgija je vrsta minimalno invazivne hirurgije koja se izvodi kroz nekoliko manjih otvora na trbuhu (Šandal).

Istorija laparoskopije stara je više od sto godina, a njen razvoj izgledao je ovako . Prije sto godina Kelling  je opisao tehniku celioskopije.

Kroz pamučni filter insuflir ao je vazduh u

trbušnu šupljinu psa i zatim cistoskopom pregledao njenu šupljinu. Ideju Kellinga u klinič ku  praksu uveo je švedski hirurg Jacobeus 1910. godine. On je opisao prve dvije torakolaparoskopije, u kojima je kroz troakar insuflirao vazduh u trbuh i zatim cistoskopom  pregledao organe u trbušnoj šupljini. D vije godine kasnije (1912.) opisao je 42 ispitivanja

trbušne šupljine prim jenom ove metode. Ključni člinilac za raz voj moderne laparoskopije nastao je 1924. godine kada je uvođen ugljen dioksid za stvaranje pneumoperitoneuma.  Janos Veress  je potom razvio posebnu iglu za sigurnu insuflaciju gasa u trbuh 1938. godine.  Nakon prve laparoskopske holecistektomije, 1987. godine, koju je obavio  Philipe Mouret , laparoskopsku metodu je 1990. godine na velika vrata u hirurgiju uveo  Debouis  (koji se

smatra i prvim učiteljem u laparoskopskoj hirurgiji) . Primjenu laproskopije u urologiji uveo je Cortesi  1976. godine za otkrivanje intraabdominalnog testisa. Wickham  je 1979. godine laparoskopski retroperitonealno odstranio kamenac iz uretera.

Početak moderne ere u urološkoj laparosk opiji vezano je za 1991. godinu. Sa primjenom robotizovane laparoskopske radikalne prostatektomije zapo četo

je 2000. godine kada je

Binderje

laparoskopsku

u

Frankfurtu

obavio

prvu

robotsku

asistiranu

radikalnu

 prostatektomiju. Iste godine su Menon sa saradnicima i uz saradnju sa Vallancienom na Vatikuti institutu u Detroitu razvili tehniku robotizovane radikalne prostatektomije.

U početku

 je to bila „stravična” operativna tehnika, ali su je kasnije Menon i njegovi saradnici modifikovali u mnogim fazama rada i približili standardnoj retropubič noj prostatektomiji. (https://sr.wikipedia.org/wiki/Robotizovana_laparoskopska_radikalna_prostatektomija)

1

1. UVOD

Laparoskopija je postupak koji se obično izvodi u općoj anesteziji. U ovom postupku trbušnu šupljinu se proširuje umetanjem ugljik  dioksida. Zatim se kroz mali rez, unutar pupka ili malo ispod njega, uvodi laparoskop. Liječnik će tada biti u mogućnosti vid jeti vanjski dio maternice, jajnike i jajovode.

Također, ovaj postupak se može koristiti za uklan janje

endometrioze ili adhezija (Miller, 1987). Laparoskopska holecistektomija Indikacija za ovu procedur u

 je najčešća minimalno invazivna procedura u svijetu.

je obično holecistitis (upala žučne kese )  sa ili bez kamenaca.

Operacija se radi u općoj anesteziji. Laparaskopska holecistektomija ima veće prednosti u odnosu na otvorenu operaciju od bilo koje druge metode. Manji postoperativni bol, incidencija  postoperativnih kila,  kraće

ležanje u bolnici i raniji povratak na posao i manja

cijena liječenja U proteklih 40 godina laparoskopija je evoluirala iz gotovo isključivo dijagnostičkog zahvata, u zahvat kojim se

rješavaju brojni, složeni ginekološki problemi. Tako je upravo

laparoskopija postupak izbora u rješavanju ektopične (vanmaterične) trudnoće, liječenju endometrioze i cista na jajnicima, uklanjanju priraslica u trbuhu, te sterilizacije. U usporedbi s otvorenom

operacijom – laparotomijom,

laparoskopija

je

sigurnija

i

jeftinija,

a

 poslijeoperacijski oporavak brži. Spektar operacija koji se rješava laparoskopskim pristupom  je sve širi, dobrim dijelom i zbog tehnološkog napretka. 1.1.

PROBLEM ISTRAŽIVANJA

Rad na temu

“Laparoskopski instrumentarij” problemski je usmjeren na istraživanje

laparoskopske operacije i instrumenata koji se koriste (laparoskop), kao i prednosti i

nedostataka laporaskopije primjenjene u današnjoj medicini . Predmet istraživanja su postupci odvijanja same operacije, korištenje instrumenta kao i najpogodnija mjesta za izvođenje iste operacije.

1.2.

RADNA HIPOTEZA I POMOĆNE HIPOTEZE

Za potrebe istraživanja u okviru ovog rada formulirane su sljedeće hipoteze: 1. Radna hipoteza:

„La paroskopija je postupak koji se obično izvodi u općoj anesteziji   gdje se uvodi laparoskop pomoću kojeg l i ječnik može vidjeti vanjski dio maternice, jajnike i jajovode. “ 2

2.

Pomoćne hipoteze:

a)

Dijagnostička laparoskopija izvodi se kada je potrebno pronaći uzrok ili objasniti simptome tegoba u zdjelici koje nije moguće odrediti ginekološkim pregledom, ultrazvukom ili nekim drugim pretragama.

 b)

Laparoskopija se može se kod akutnih i kroničnih bolova, sumnje na izvanmaterničnu trudnoću, a posebno mjesto zauzima u obradi i liječenju neplodnosti.   Operativna laparoskopija obično se izvodi kod operacija cisti na jajniku, podvezivanja jajovoda (sterilizacije) te odstranjenja mioma.

1.3.

SVRHA I CILJEVI RADA

U skladu sa problemskom orjentacijom, svrha rada je ukazati na zna čaj upotrebe

laparoskopskog instrumentarija, u toku same operacije. Prednosti u odnosu na običnu operaciju. Ciljevi rada su ukazati na

mjesta na kojima je laparoskopija najučinkovitija i gdje

 ju je bolje primjeniti u odnosu sa klasičnu oepraciju.

1.4.

STRUČNE METODE

Istraživanje

je provedeno korištenjem metoda analize sadržaja relevantn e literature i

analitičko-sintetičkog metoda. Metoda analize sadr žaja saznanja o

laparoskopiji i instrumentima koji se koriste prikom izvođenja iste. Analitičko  – 

sintetička metoda korištena je za obradu i

1.5.

literature korištena je za pri kupljanje

sintetiziranje prikupljenih saznanja i podataka.

STRUKTURA RADA

Rad čine pet poglavlja. U prvom, uvodnom poglavlju, predstavljen je kratak pregled laparoskopske operacije, kao i gdje se koristi.

U drugom poglavlju izvršena je razrada teme,

uključujući sta su operacije, koja je uloga medicinske sestre instrumentarke i š ta je potrebno sve znati za izvođenje neke operacije. U trećem poglavlju izvršeno je razmatranje instrumentiranja u neurohirurškoj sali. U č etvrtom poglavlju razmatrani su sama laparoskopija, uloga,vrste i prednosti radne operacije. U petom poglavlju predstavljeni su

zaključci istraživanja provedenog u okviru rada.

3

2. RAZRADA TEME Organizacijskim i arhitektonskim izdvajanjem operacijskih sala,

te uvođenjem aseptič kog

načina rada i razvojem sve složenijih operacijskih tehnika, ja vila se potreba i za educiranim medicinskim

sestrama instrumentarkama. U početku je to bilo uč enje uz hirurški stol, a tek

nakon drugog svjetskog rata na temelju iskustva ratne h irurgije,

počinje ciljana edukacija

medicinskih sestara za rad u operacijskoj sali. Medicinska sestra instrumentarka mora biti: educirana, marljiva, spretna, racionalna, iskrena, odlučna u svom radu (Kurtović, 2013). Zadaci medicinske sestre instrumentarke vezani uz bolesnika:

•

Prihvaća i identificira bolesnika pri ulazu u operacijsku salu

•

Rukovodi postavljanjem bolesnika na operacijski stol

•

Kontrolira regije operacijskog zahvata (brijanje)

•

Pomaže kod povijanja operiranog bolesnika

Zadaci vezani uz neurokirurški tim: •

Treba  poznavati navike i

želje neurohirurga koji operira, njegov način rada, ”posebne

instrumente” i materijal za šivanje s kojim radi •

Mora biti dobro upoznata o postupcima i toku operacijskog zahvata

•

Pomaže kod odijevanja tima (sterilni mantili)

•

Dodaje sve što zatreba za vrijeme zahvata

•

Izvještava patologa, rendgenskog tehničara ili onoga za kim se ukaže potreba t okom zahvata

•

Prima, označava i evidentira tkivo, sekret i drugi materijal za patohistološke, mikrobiološke pretrage.

•

Ocjenjuje važnost informacije koja se treba javiti opranim članovima tima, vezano uz neku obavijest ili t elefonski poziv (Kurtović, 2013).

4

3.

INSTRUMENTIRANJE U NEUROHIRURŠKOJ OPERACIJSKOJ SALI

Instrumentiranje obuhvaća čišćenje, njegovanje, čuvanje, pohranjivanje, sterilizaciju,  pripremu za primjenu i sudjelovanje za vrijeme operativnog zahvata. Medicinska sestra

instrumentarka svoje radilište uspostavlja na stoliću za instrumentiranje. Priruč ni instrumentarij na stoliću kao i ostali pribor ovisi o

vrsti operativnog zahvata.

Medicinska sestra instrumentarka  –   oprana, instrumente dodaje neurohirurgu operateru u  pravom

trenutku, bilo spontano ili na zahtjev. Instrument se dodaje tako da ga on može lako

 prihvatiti.

Svaki jednostavan instrument dodaje se drškom prema naprijed, jednom rukom, a

složeni se dodaje dvijema rukama. Uspješnost instrumentiranja ovisi o dobro izvršenoj p ripremi. Zato medicinska sestra intrumentarka mora dobro poznavati, osim pribora i instrumenata kojima rukuje, i tok

 predviđenog operacijskog  zahvata i sve njegove faze te anatomske strukture kroz koje se  prolazi za vrijeme operacije da bi bila  pripravna i

za sve moguće komplikacije koje se mogu

dogoditi. Zato je važno da se u komunikaciji  sa asistentom i operaterom informiše o samom toku operacije. Za vrijeme instrumentiranja mora paziti na broj instrumenata, igala,

upijača i

drugog pribora. Svaki vraćeni instrument odlaže se  uvijek na isto mjesto. Ona je ta koja mora nadzirati da su sve vatice po završetku operacije izvađene i tako spriječiti slučajno zadržavanja stranog tijela u bolesniku.  Nakon završenog operativno g zahvata slijedi pospremanje operacijske dvorane. O na uključuje  postupak s instrumentima, šivaćim materijalom i svime onime što se koristilo pri operativnom zahvatu (Kurtović, 2013).

3.1.

INSTRUMENTIRANJE

Medicinska sestra koja instrumentira hirurški pere ruke. Uz

pomoć slobodne sestre oblači

sterilan mantil, navlači sterilne rukavice i priprema stol za instrumente. Za to vrijeme medicinski

tehničar, s asistentom operatera priprema bolesnika u adekvatan položaj za

operacijski zahvat. Operater i asistent nakon hirurškog

pranja ruku pristupaju opranoj

medicinskoj sestri instrumentarki koja ih oblači u sterilne mantile i rukavice. Sterilnim operacijskim rubljem se pokriva bolesnik kojem je prethodno h irurški

oprano

operativno polje.

5

Kada bolesnik izađe i z operacijske sale oprana i slobodna operacijska sestra pristupa  pranju, dezinfekciji i sterilizaciji upotrebljenih instrumenata. Također , i dezinfekciji svih aparata koji su bili u funkciji (Kurtović. 2010).

4. LAPAROSKOPIJA Laparoskopija je minimalno invazivna procedura kojom se u trbušnu d uplju ulazi sa rigidnim cjevima, troakarima, kroz koje se može u trbušnu  duplju uvesti teleskop sa malom kamerom i specijalni laparoskopski hirurški instrumenti. Prethodno se u trbušnu duplju upumpava, sa

posebnim uređajem, ugljen dioksid i na taj način se formira virtualna šupljina u

kojoj je moguće uraditi operacije na više intrabdominalnih organa. Hirurg proceduru ne vidi direktno nego na posebnom monitoru poput onoga na ob ičnom kućnom kompjuteru. operacija je laparoskopska holecistektomija. Ovom operacijom se uklanja

Najčešća

žučna kesa zajedno

sa njenim sadržaje m i žučnim kamencima ako su prisutni (https://bs.wikipedia.org/wiki/Laparoskopija).

4.1.

MEDICINSKA DEFINICIJA

Laparoskopija -  pregled

unutrašnjosti trbuha pomoću laparoskopa. (Laser l., uvođenje

laserske zrake u trbušnu šupljinu kroz laparoskop, koja vaporizira tkiva, u liječenju endometrioze ili adheziolize (rezanje adhezija).

6

Slika 1. Laparoskopija (http://www.plavapoliklinika.ba/index.php/usluge/klinika-tuzla/50-

usluge/tuzla/hirurski-tretmani/255-lproskopska-operacija-zucne-kese) Laparoskop - instrument usporediv s endoskopom koji, kada je umetnut u peritonejsku

šupljinu, može je pregledati ( Miller, 1987).

Slika 2. Laparoskop (http://www.medicalexpo.de/prod/lut/product-69153-659636.html)

7

Pored laparoskopskog stuba potrebni instrumenti su : -

Opći instrumenti za mini ˝laparatomiju˝ pomoću kojih se pravi incizija putem koje hirurg uvodi prvi troakar. Kasnije mogu poslužiti za pravljenje mini otvora putem kojeg se vadi oboljeli organ.

-

Troakari (od 3 do 5 u zavisnosti koja vrsta zahvata se radi).

-

Električki kabl (monopolarni ili bipolarni) dovodi struju do odgovarajućeg radnog instrumenta kojim se radi hemostaza (elektrokoagulacija).

-

Dva šuplja crijeva - jedno služi za sukciju ,drugo za irigaciju. Montiraju se na i rigator koji ima dvojaku funkciju.

-

Šuplje crijevo koje dovodi ugljičnidioksid   (crijevo na vrhu ima mali ventil koji se uklapa na radni troakar koji na sebi ima otvor putem kojeg gas ulazi u trbušnu duplju stvara negativan pritisak te tako pravi prostor z a rad)

-

fiberoptički kabal  (hladno svijetlo koje se montira na laparaskop- optiku putem koje  prikazujemo unutarnje operativno polje)

-

Optika ili laparaskop

-

Radni instrumeniti-hvatalice (zavisno od grane hirurgije i operativnog zahvata

instrumenti su različit i) (Šandal).

4.2.

LAPAROSKOPSKA OPERACIJA ŽUČI

Laparoskopska operacija žuči se umjesto klasičnog operativnog reza od oko 15 –   20 cm izvodi kroz 3 od 4 ubode promjera 0.5 do 1 cm, bez potrebe reza strukture prednjeg trbušnog zida. Na određena mjesta na trbuhu postavljaju se cjevčice kroz koje se uvode k  amere teleskop i radni instrumenti.

Za izvođenje ove tehnološki zavisne procedure neophodno je posjedovanje laparoskopske opreme koja se sastoji iz laparoskopskog stuba i laparoskopskih instrumenata.

8

Slika 3. Aparatura za laparoskopiju (https://bs.wikipedia.org/wiki/Laparoskopija)

Sastavni dijelovi stuba su monitor za operatera i asistenta, kamera, elektrokirurška jedinica, insuflator za plin sa bocom ili centralnim napajanjem, pumpa za irigaciju i insuflaciju, kao i

stativ na kojemu su smješteni svi dijelovi laparoskopskog stuba. Laproskopski instrumenti su posebni instrumenti koji se razlikuju od običnih kirurških elemenata, jer su prilagođeni dužinom i oblikom radu kroz cijevčic e.

Operacija se izvodi tako što je pacijent u općoj anesteziji u odgovarajućem položaju. Pacijentu se kroz pupak uvodi tanka igla (Veress), kroz koju se propušta plin (najčešće CO 2 ), koji može biti na određenoj temperaturi i vlažnosti. Plin   u trbuhu ima zadatak da podigne  prednji trbušni zid i na taj način stvori „radni prostor“, neop hodan za dalji h irurški rad.  Nakon postizanja radnog pritiska od 12 -

14 mmHg, uvodi se cjevčica kroz koji se uvodi

teleskop - laparoskop koji je spojen sa kamerom i monitorom. Zatim se uvode i preostale

cjevčice kroz koje se postavljaju radni instrumenti, pomoću kojih kirurg oslobađa arteriju i vod žučne vrećice, koje se potom podvezuju.

9

 Nakon operacije pacijent nekoliko sati kasnije može ustati i početi sa unosom tekućine i lake hrane, a bolnicu napušta istog dana ili sutradan. Aktivnosti pacijenta ovise od toga kako se on osjeća. Preporučuje se rana aktivacija i šetnja. Dan nakon operacije može se skinuti zavoj te se pacijent može tuširati. Kontrolni pregled se zakazuje najčešće tjedan dana nakon operacije (http://zivim.hr/ucim/laparoskopska-operacija-zuci).

Slika 4. Laparoskopska operacija žuči (http://www.parks.co.rs/korisno/laparoskopska -

operacija)

4.3.

LAPAROSKOPIJA JAJNIKA, JAJOVODA I MATERNICE

Laparoskopijom se provjerava prohodnost i otklanjaju priraslice na jajovodu u okviru

liječenja neplodnosti. Ovaj zahvat primjenjuje se kod cista na jajnicima , kod uzimanja uzorka (punkcija, biopsija) i izvanmaternične trudnoće.

Prilikom operativnog zahvata, naprave se mali rezove dužine do 2 cm na koži trbuha. Kroz njih se uvodi posebna vrsta teleskopa u trbušnu šupljinu. Na teleskop je priključena videokamera ko ja

daje jasan prikaz organa koji se nalaze unutar zdjelične šupljine.  Prilikom

zahvata u trbušnu šupljinu se upuhuje ugljik dioksid koji pomaže odvajanju organa i njihovo lakše promatranje koji se na kraju zahtjeva otkloni. Ponekad se tijekom laparoskopije u rodnicu umetne instrument koji pomiče maternicu.

10

Slika 5. Laparoskopska operacija jajnika, jajovoda i maternice

(https://www.krenizdravo.rtl.hr/zdravlje/pretrage/laparoskopija) Prije samog zahvata potrebno je pomokriti se,

skinuti leće ili kontakne naočale, make -up i

nakit te se presvući prema uputama liječničkog osoblja. (https://www.krenizdravo.rtl.hr/zdravlje/pretrage/laparoskopija)

4.4.



PREDNOSTI LAPAROSKOPIJE U ODNOSU NA DRUGE OPERACIJE Bolovi

nakon laparoskopske operacije su znatno slabiji i brže se potpuno gube

(najčešće nakon 24 sata). 

Bolesnici ustaju iste večeri nakon operativnog zahvata što često nije moguće nakon klasične operacije zbog bolova u velikoj rani trbuš nog zida.



Rad crijeva kod minimalno invazivne hirurgije se ne prekida tako da operisani

 bolesnici iste večeri nakon operacije uzimaju tečnost a sljedećeg dana kaš astu i ostalu hranu (Šandal).

11

5.

ZAKLJUČCI Dijagnostička laparoskopija izvodi se kada je potrebno pronaći uzrok ili objasniti simptome tegoba u zdjelici koje nije moguće odrediti ginekološkim pregledom, ultrazvukom ili nekim drugim pretragama.

Može se raditi kod akutnih i kroničnih bolova, sumnje na izvanmaterničnu trudnoću,  a  posebno mjesto zauzima u obradi i liječenju neplodnosti.   Operativna laparoskopija obično se izvodi kod operacija cisti na jajniku, podvezivanja jajovoda (sterilizacije) te odstranjenja mioma.

Umjesto klasičnog reza od nekoliko centimetra, na prednjem trbušnom zidu ostaju samo četiri tačkice, kako se u žargonu i naziva ovaj operativni zahvat.  Najvažniji razlog za izvođenje laparoskopije je smanjenje   postoperativnog morbiditeta.

Veliki rezovi medijalne laparotomije ili poprečni rezovi po Pfannenstilu dugo zarastaju, a moguć e su i brojne komplikacije. Kako kod laparoskopije postoji samo nekoliko ubodnih mjesta, jasno je da je

zarastanje rane puno brže, tako da endoskopski zahvati za pacijente ne predstavljaju gotovo nikakvo optereć enje. U svijetu je velik i trend „one day surgery“, gdje se bolesnici otpuštaju iz bolnice isti ili

sljedeći dan nakon operacije.

12

LITERATURA BF Miller i CB Keane, (1987.),  Enciklopedia i rječnik medicine, sestrinstva i srodnih  zdravstvenih djelatnika, Second Edition, Philadelphia: Saunders

Kurtović B., Svirčević V., Grgas -Bile C., (2013.), Zdravstvena njega neurokirurških  bolesnika, HKMS, Zagreb

Šandal E., Gorčević E., Prednost laparoskopske hirurgije, JU Opća bolnica „Prim. dr. Abdulah Nakaš“, Odjeljenje za hirurgiju Švrakić S., Šemić E., Pindžo M., (2010.), Vodič  za sestre i tehničare instrumentare, Institut za naučnoistraživački rad i razvoj kliničkog centra Kantona Sarajevo, Sarajevo Web stranice: http://www.medicalexpo.de/prod/lut/product-69153-659636.html http://www.parks.co.rs/korisno/laparoskopska-operacija http://www.plavapoliklinika.ba/index.php/usluge/klinika-tuzla/50-usluge/tuzla/hirurskitretmani/255-lproskopska-operacija-zucne-kese http://zivim.hr/ucim/laparoskopska-operacija-zuci (10.02.2010.) https://bs.wikipedia.org/wiki/Laparoskopija (18.04.2013.) https://www.krenizdravo.rtl.hr/zdravlje/pretrage/laparoskopija (22.09.2016.)

13